E nuritdinov odam fiziologiyasi

 
Funksiyalarni boshqarilish mexanizmlari 
Organizm funksiyalari va reaksiyalarining o'zaro bog'lan-ganligi organizm 
birligi va bir butunligi-funksiyalarni boshqara-digan va uyg'unlashtiradigan ikki 
mexanizm borligidan kelib chiqadi.Bulardan biri- gumoral yoki kimyoviy mexanizm 
evo-lutsion jihatdan eng qadimgi bo'lib,kimyoviy moddalarni (tuz-larni, gormonlarni 
va boshqa moddalarni) organizmga qon orqali tarqatadi. Qonda aylanib yuradigan 
kimyoviy moddalar hamma hujayralarga asta-sekin borib ta'sir etaveradi, to'g'risini 
aytganda, kimyoviy ta'sirlovchilarning tayinli adresi yo'q va turli hujayra-larga bir xil 
ta'sir etmaydi: ba'zi hujayralar bir xil kimyoviy ta'-sirlovchilarga, boshqa hujayralar 
esa ikinchi xil kimyoviy ta'-sirlovchilarga ko'proq sezgir bo’ladi.Turli kimyoviy 
ta'sirlov-chilar modda almashinuv jarayonlari zanjirining turli zvenolari-ga qo'shilib, 
turlicha ta'sir ko'rsatadi.Ikkinchi mexanizm evolut-sion jihatdan yoshroq, ya'ni tirik 
mavjudotlar evolutsiyasida keyinroq rivojlangan bo'lib,asab mexanizmi deb ataladi.U 
turli hujayra, to'qima va a'zolar faoliyatini birlashtirib, uyg'unlashti-rib,boshqarib,uni 
organizm 
yashaydigan 
tashqi 
sharoitga 
mos-lashtiradi.Asab 
boshqarilishi 

---

8 
mukammalroq,chunki, birinchidan, hujayralar gumoral-kimyoviy yo'ldan ko'ra asab 
tizimi orqali tezroq o'zaro ta'sir etadi,ikkinchidan,asab impulslari hamisha muayyan 
«adresatiga» aniq yetib boradi
. 
 
 
 
Mavzu 8.
QON FIZIOLOGIYASI 
 
Organizmning ichki muhiti
Qon,limfa va to'qima suyuqligi tanani barcha hujayra va to'qimalarni yuvib 
turuvchi 
organizmning ichki muhitini 
tash-kil qiladi.Organizmning ichki rnuhitiga 
hujayra ichidagi va hu-jayra tashqarisidagi suyuqlik kiradi.Hujayra tashqarisidagi 
su-yuqlik o'z navbatida hujayralararo va tomirlar ichidagi (qon va limfa) 
suyuqliklarga bo'linadi. 
Odam tanasi massasining o'rtacha 60% ni suv tashkil qila-di.Shundan 35% 
hujayra ichidagi va 25 % hujayra tashqarisi-dagi suyuqlikdir.Qon hujayra 
tashqarisidagi suyuqlikning tar-kibiy qismi bo'lib,uning miqdori tana massasining 
o'rtacha 6,5-7% ni tashkil qiladi. Shundan qon zardobi tana massasi-ning 4,5-5% 
ni tashkil etadi.Odam organizmi qancha yosh bo'lsa,tana massasining ko'proq 
qismini - 65-70 % ni suyuqlik tashkil qiladi.Bu yosh organizmda moddalar 
almashinuvi jara-yoni keksalardagiga nisbatan ancha faol o'tishini ta'minlaydi. 
Organizmning ichki muhiti, ya'ni yuqoridagi suyuqliklar-ning miqdori, 
kimyoviy tarkibi,osmotik bosimi va barcha fizik-kimyoviy xususiyatlari