www.pedagoglar.uz 44-son 7–to’plam may 2023
Sahifa: 204
Ushbu tuyuqda uch marta goh qo‘shilib, goh alohida yozilgani holda takrorlanib
kelayotgan “dilbandamen” so‘zi misralardagi o‘rinlariga ko‘ra uch ma’noni keltirib
chiqarmoqda: 1) Ey, dil (ko‘ngil), men sening dastingdan qo‘l-oyog‘i bog‘lanmagan
(bandamen); 2) Faryodim shuki, u ma’shuqa (dilband)ga qachon yetar ekanmen; 3) Ey,
ko‘ngil (dil), sen meni vafosizlarga asir qilib qo‘yding. Bunga mening bo‘ysunib
yurishdan boshqa ilojim yo‘q. Chunki sen menga podshohsan, men esa, senga banda –
(qaram)dirman.Lutfiyning forsiy nazmiyatidagi mislsiz san’atkorligini keyingi asrlarda
yashagan tazkiranavislar ham qayd etadi. Akbarshoh zamonida yashagan Abdulla
Kobuliy o‘zining “Tazkirat ut-tavorix” asarida Lutfiy merosi haqida so‘z ochib, “dar
forsi she’ri zebo va qasidai g‘arro dorad” (“forsiyda go‘zal she’rlari va porloq
qasidalari bor”) deb aytadi.[3]
Haqiqatan ham Lutfiyning sheʼriyati — xilma-xil shakllardan tarkib topgan
mazmundor, rangin sheʼriyat. Bizgacha shoirning XVI-XXasrlar mobaynida
koʻchirilgan turkiy devonining 33 qoʻlyozma nusxasi yetib kelgan boʻlib, ular
Toshkent, Dushanba, Istanbul, Tehron, London, Parij, Sankt-Peterburg kutubxonalari
va qoʻlyozma fondlarida saqlanadi. Olim E. Ahmadxoʻjayevning aniqlashi boʻyicha,
Lutfiy qalamiga mansub mavjud sheʼrlarning umumiy miqdori 2774 bayt yoki 5548
misradan ortiq. Ularning katta qismi (2086 bayti) gʻazal janrida yozilgan. Shuni
alohida taʼkidlash lozimki, Lutfiy gʻazalnavis sifatida Sharq adabiyotida
barqarorlashgan adabiy-estetik anʼanalar bilan xalq ogʻzaki ijodiyoti tajriba tamoyili
va usullarini nihoyatda mohirlik bilan muvofiqlashtirgan. Shu boisdan ham uning
gʻazallarida milliy his-tuygular nurlanib, insoniy dard, armon, qaygʻu va shodlik
tasviri takrorsiz bir taʼsirchanlik kasb etgan. Lutfiy nainki gʻazallarida, ruboiy, tuyuq,
qitʼa, fardga oʻxshash boshqa janrlardagi sheʼrlarida ham nafosat hissi shakllangan, did
va saviyasi baland kishilarning — zukko va hayotsevar xalq vakillarining fikru
tuygʻularini tarannum etgan. Shoirning: Sensan sevarim, xoh inon, xoh
inonma,Qondur jigarim, xoh inon xoh inonma, — kabi misralarini oʻqiganda, ularning
bundan bir necha asr muqaddam yozilganiga baʼzan ishonish ham qiyin boʻladi.