Mikrobiologiya va immunologiya

Dezinfeksiya tushunchasi va uning mikrobiologik asoslari. 
Dezinfeksiya (fransuzcha qo‘shimcha “des” yo‘qqilish, olib tashlash) atrof-
muhitdagi yuqumli kasalliklarning qo‘zg‘atuvchilarini yo‘q qilish, olib tashlash 
tushuniladi. Dezinfeksiyaning ikkita turi ajratiladi: 
1. Kasalliklarni tarqalishini oldini olish uchun (profilaktik) dezinfeksiya; 
2. Epidemiologik manbada (kasallik tarqalgan joydagi) dezinfeksiya. Ikkinchisi o‘z 
navbatida: 
a) odatdagi.
b) tugatish uchun. 
Kasallikni tarqalishini oldini olish uchun dezinfeksiya, yuqumli kasallik bor 
yoki yo‘qligidan qat’iy nazar, atrof-muhitda kasallikning qo‘zg‘atuvchilarini 
to‘planishi va tarqalishini oldini olish va ularning tashuvchilarini yo‘qotish 
maqsadida o‘tkaziladi. Profilaktik dezinfeksiyani odamlar ko‘p tuplangan joylarda: 
vokzal, 
poezdlarda, 
bozorlarda, 
maktablarda, 
tibbiy 
muassasalarda, 
mehmonxonalarda, yotoqxonalarda va boshqa joylarda o‘tkaziladi. 
Epidemiologik manbadagi odatdagi dezinfeksiya kasalxonalarda yoki uyda 
bemorning qatnashuvida o‘tkaziladi. Dezinfeksiyaning bu turi bemor xonada 
bo‘lgan butun vaqtda o‘tkaziladi. 
Tugallangan dezinfeksiya bir marta, bemor xonadan olib chiqilgandan keyin 
o‘tkaziladi. 
Dezinfeksion moddalar fizikaviy va ximiyaviy omillarga bo‘linadi. 
Fizik omillarga: ilitish, qaynatish, suv bug‘i, qizdirish va kuydirish, quruq issiq 
havo, nam issiq havo, quyosh nuri, infraqizil nurlar, ul’trabinafsha nurlar, ionli 
nurlanish, ul’tratovush va mexanik usullar kiradi. Dezinfeksiyalovchi moddalar 
qo‘zg‘atuvchilarga to‘ppa-to‘g‘ri har bir qo‘zg‘atuvchi uchun talab qilingan 
konsentratsiyada, ma’lum vaqtda va kerakli haroratda ta’sir qilishlari kerak. 

---

80 
Ximiyaviy dezinfeksiyalovchi moddalarga quyidagi talablar qo‘yiladi: suvda 
yaxshi erishi, ozgina miqdorda yaxshi ta’sir ko‘rsatishi, qisqa vaqtda, 
qo‘zg‘atuvchilarga keng spektr ta’siri, odamlar va hayvonlar uchun zaharli ta’siri 
kamligi, turg‘un qo‘llansa hidning yo‘qligi, yaxshi saqlanishi, arzon bo‘lishi va 
boshqalar. Kimyoviy moddalardan eritma, gaz va qattiq holatda foydalaniladi. 
Kimyoviy dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sir mexanizmiga ko‘ra: oqsillarni 
ivitadigan, shishiradigan va oqsillarni eritadigan, oksidlovchilar va boshqalarga 
bo‘linadi. 
Oksidlovchi guruhlar xlor, brom, yod saqlovchi birikmalar, shuningdek 
peroksid birikmalari, kaliy permanganat, ozon, vodorod peroksidi tutadi. 
Amalda xlor saqlaydigan birikmalar keng qo‘llanadi: xlorli ohak, 
gipoxloridlar, neopantotsid, pantotsid, xloramin va boshqalar. Xlor saqlaydigan 
birikmalarning bakteritsid ta’siri mikrob hujayrasiga xlor va kislorodning ta’siri va 
ularda aktiv xlor tutishiga bog‘liq. 
Oqsillarni ivitadigan dezinfeksiyalovchi moddalar guruhi katta miqdordagi 
har xil ximiyaviy birikmalarni biriktiradi: fenol, krezol va ularning birikmalari, 
spirtlar, og‘ir metall tuzlari va boshqalar. Oqsillar borligida bu guruhdagi 
preparatlar, al’buminaterlar hosil bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun, zararli 
ta’sir ko‘rsata olmaydi. Bu moddalar sporalarga, ko‘pchilik viruslarga va sil 
qo‘zg‘atuvchisiga ta’sir qilmaydi.