Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

Xo`jalik huquqi subyektlarining turlari
to`g`risida so`z ketar ekan, 
avvalo, shuni aytish joizki, ularni bir necha turlarga ajratish mumkin. 
Subyektlarni turkumlash ularning mulkchilik shakliga, vakolatlariga, 
faoliyat turiga qarab belgilanadi. 
Mulk shakllarining xilma-xilligidan kelib chiqib, xo`jalik huquqining 
subyektlarini quyidagi turlarga bo`lish mumkin: 
1. Fuqarolarning xususiy mulkiga asoslangan xo`jalik yurituvchi 
subyektlar; 
2. Jamoa mulki ko`rinishidagi xususiy mulkka asoslangan xo`jalik 
yurituvchi 
subyektlar 
(jamoa, 
oila, 
mahalla, 
ishlab 
chiqarish 
kooperativlari, aksiyadorlik jamiyatlari, masuliyati cheklangan jamiyatlar, 
shirkatlar) va boshqalar; 
3. Davlat mulkiga asoslangan xo`jalik yurituvchi subyektlar 
(respublika 
mulkiga, 
mamuriy-territorial 
tuzilmalarning 
mulkiga 
asoslangan); 
4. To`la yoki ulush qo`shib ishtirok etishga asoslangan (qo`shma 
korxonalar) xo`jalik yurituvchi subyektlar; 
5. Mulkchilikning aralash shakliga asoslangan xo`jalik yurituvchi 
subyektlar. 
Xo`jalik huquqining subyektlaridan biri xususiy korxonalardir. 
Xususiy 
korxona 
qonunda 
belgilangan 
tartibda 
ro`yxatdan 
o`tkazilgan kundan boshlab yuridik shaxs huquqini oladi. 
Jamoa korxonasi, shirkat, oila, mahalla, shuningdek, kooperativlar, 
ijara korxonalari, aksiyadorlik jamiyatlari, diniy tashkilotlar, xo`jalik 
jamiyatlari va uyushmalar hamda yuridik shaxs maqomiga ega bo`lgan 
boshqa bir-lashmalar xo`jalik huquqi subyektlaridir. 
Oila xo`jalik huquqi subyekti sifatida shu oila azolarining 
birgalikdagi ehtiyojlarini qondirish, uy-ro`zg`or va yordamchi xo`jalik 
yuritish hamda daromad olish maqsadidagi qonun ruxsat bergan faoliyat 
uchun zarur bo`lgan ishlab chiqarish vositalari, istemol buyumlari va 
yaratilgan mahsulotlarga ega bo`ladi. Oilaviy mulk o`z subyektlarining har 
biriga aynan tegishli bo`lgan shaxsiy va xususiy mulkdan iborat bo`lishi 
mumkin. 
Mahallada istiqomat qiluvchi aholi mahalla mulkining subyektidir. 
O`zi saylab qo`ygan organlar mahalla mulkini to`la xo`jalik yuritish 
asosida egallaydi va tasarruf etadi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Xo`jalik huquqining subyekti sifatida kooperativ, xo`jalikni 
birgalikda yuritish yoki boshqa faoliyat bilan shug`ullanish uchun azolik 
asosida ixtiyoriy birlashgan fuqarolarning birgalikdagi mulkiga ega 
bo`ladi. 
Jamoa korxonasining mulki mehnat jamoasining ijaraga olingan mol-
mulki, sotib olingan yoki qonunda ko`zda tutilgan boshqa usullar bilan 
mol-mulk qo`lga kiritilgan taqdirda vujudga keladi. 
Xo`jalik jamiyati va shirkatning mulki bu yuridik shaxs hisoblangan 
xo`jalik jamiyatlari va shirkatlarning asosiy va oborot fondlari, pul 
mablag`lari, qimmatli qog`ozlar shuningdek boshqa mol-mulklardan hosil 
bo`lishi mumkin. 
Xo`jalik huquqining subyekti sifatida jamoat bir-lashmalari siyosiy