Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

BBK 67.404ya73
Alisher Navoiy nomidagi
O`zbekiston Milliy kutubxonasi 
 
© Toshkent davlat yuridik instituti, 2007-yil. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ushbu darslikni yuridik fanlari doktori, 
professor 
B.I.Ibratov, katta o`qituvchi 
N.N.Ro`zmatovlarning yorqin xotirasiga 
bag`ishlaymiz. 
 
KIRISH 
Iqtisodiyotni markazlashtirilgan rejali tizimidan erkin bozor 
munosabatlariga o`tib borilayotgan bir davrda xo`jalik yurituvchi 
subyektlar huquqiy holati va ular o`rtasida vujudga keladigan 
munosabatlar tabiati o`ziga xos tarzda o`zgarmoqda va bunday 
munosabatlar yangicha mazmun bilan boyimoqda. Bu esa o`z navbatida 
turli xo`jalik yurituvchi subyektlar o`rtasida vujudga keladigan 
munosabatlarni huquqiy tartibga solishga qaratilgan qonunlarni qabul 
qilish va ularni muntazam takomillashtirib borishni taqozo qiladi.
Malumki, O`zbekiston Respublikasi o`z mustaqilligini qo`lga 
kiritgandan so`ng qabul qilingan qonunlarning aksariyati mulkiy va mulk 
bilan bog`liq bo`lgan shaxsiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan. 
Xo`jalik (tadbirkorlik) subyektlari o`rtasida, qolaversa, iqtisodiyotni 
boshqarishda xo`jalik (tadbirkorlik) subyektlari bilan davlat o`rtasida 
vujudga keladigan munosabatlar aynan xo`jalik munosabatlari hisoblanib, 
uni tartibga solishning huquqiy jihatlarini tadqiq qilish va bu sohadagi 
huquq normalarini takomillashtirib borish muammolarini tadqiq qilish 
xo`jalik (tadbirkorlik) huquqi fani zimmasiga tushadi. 
Keng kitobxonlar etiboriga havola etiladigan mazkur «Xo`jalik 
(tadbirkorlik) huquqi» bo`yicha darslik yuqoridagi vazifalarni amalga 
oshirishdek dolzarb masala va muammolarni yoritishga xizmat qiladi. 
Unda nazariyot va amaliyotda katta tajribaga ega bo`lgan mualliflar 
amaldagi qonun hujjatlari mazmunini tahlil etadilar, xo`jalik (tadbirkorlik) 
faoliyatini huquqiy tartibga solish ahamiyatini ochib bergan. Qolaversa, 
darslikda foyda olishga qaratilgan faoliyat mazmunigina emas, balki 
istemolchilarning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan faoliyat mazmuni 
ham keng yoritilgan. 
O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 53-moddasiga muvofiq, 
bozor munosabatlariga qaratilgan O`zbekiston iqtisodiyotining negizini 
xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat istemolchilarning huquqi 
ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish 
erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqligini va huquqiy 
jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mazkur darslikning alohida ahamiyatga molik jihati shundaki, uning 
har bir mavzusi iqtisodiyot bilan huquqning aloqadorligi va mushtarakligi 
tamoyiliga tayangan holda ochib beriladi. Mualliflar faqatgina xo`jalik 
(tadbirkorlik) sohasidagi qonun hujjatlarini tahlil etibgina qolmasdan, balki 
o`z yechimini kutayotgan muammolarga ham to`xtalib o`tganlar. Bundan 
tashqari, 
tadbirkorlik 
huquqiy 
munosabatlari 
xo`jalik 
huquqiy 
munosabatlarining ajralmas tarkibiy qismi ekanligi ham nazariy, ham 
amaliy jihatdan darslik mavzulari mazmuniga singdirilgan va ularning 
o`zaro uyg`unligi har taraflama bayon qilingan. 
Darslikning amaliy ahamiyati to`g`risida to`xtalar ekanmiz, uning 
tegishli paragraflarida xo`jalik (tadbirkorlik) faoliyatini huquqiy tartibga 
solishda davlatning roli, bunday tartibga solishning shakllari va usullari, 
kichik va o`rta biznesning rivojlantirishga tasir etish, istemolchilarning 
huquqlarini turli usullar bilan himoya qilish masalalari batafsil ochib 
beriladi. 
Iqtisodiyot va huquqning umumiy masalalari bilan bir qatorda 
darslikda xo`jalik faoliyatining yuridik shakli bo`lgan xo`jalik 
shartnomalarining roli va ahamiyati, qimmatli qog`ozlar muomalasi, 
raqobatni rivojlantirish, shuningdek monopolistik faoliyatni cheklashning 
huquqiy masalalari, investisiya faoliyatini huquqiy tartibga solish, xo`jalik 
nizolarini hal etish usullari kabi masalalar darslikdan salmoqli o`rin 
egallagan. 
Fikrimizcha, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish borasida 
Parlamentimiz tomonidan qabul qilingan qonunlarni hayotga tatbiq 
etishdagi bazi xato va kamchiliklar asosan iqtisodiy bilimlarni chuqur 
egallanmaganligi bois sodir bo`lmoqda. Shu sababli, huquqiy davlat 
qurishdek yuksak vazifani amalga oshirish bevosita kadrlarimizni iqtisodiy 
huquqiy bilimlarini oshirish vazifasini ham o`z ichiga qamrab olmog`i 
lozim. 
Xo`jalik (tadbirkorlik) huquqi asoslari to`g`risidagi bilim nafaqat 
huquqshunoslik sohasida tahsil olayotgan talabalar uchun, balki ijtimoiy, 
texnik, qolaversa medisina kabi boshqa sohadagi oliy, o`rta-maxsus o`quv 
yurtlari talabalari uchun ham juda muhimdir. Chunki o`quv yurtini bitirgan 
mutaxassis bugungi kunda xohlasa-xohlamasa xo`jalik (tadbirkorlik) 
faoliyatiga daxldor bo`lib qoladi, chunonchi, uning shaxsan o`zi xo`jalik 
(tadbirkorlik) faoliyati bilan shug`ullanishiga to`g`ri keladi yoki u o`z 
xizmat vazifasini bajarish jarayonida unga ro`baro` keladi. Xulosa qilib 
aytganda, xo`jalik (tadbirkorlik)ning huquqiy asoslari bilan O`zbekiston 
Respublikasi fuqarolarining hayoti chambarchas bog`liqdir. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Qolaversa, xo`jalik (tadbirkorlik) huquqi asoslari bo`yicha bilimlar 
majmui nafaqat O`zbekiston Respublikasi xo`jalik yurituvchi subyektlari 
faoliyati uchun, balki chet el investorlarini O`zbekiston hududida faoliyat 
olib borishlarining huquqiy jihatlarini ham belgilab beradi.
Fikrimizcha, mazkur darslikdan xalq xo`jaligining turli sohalari 
mutaxassislari, turli o`quv yurtlari talabalari va boshqa iqtisodiyot va 
huquq masalalariga qiziquvchi shaxslar o`zlariga kerakli malumotlarini va 
bilimlarni topa oladilar. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---