A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Buxgalteriya hisobi
|
Statistik hisob.
Bu hisob jam iyatim izda yuz berayotgan ommaviy, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy hodisalami o ‘rganish va nazorat qilish, ular to ‘g ‘risidagi m a’lumotlami yig‘ish hamda qayta ishlash tizimidan iborat. X o‘jalik hisobining bu turi butun davlat iqtisodiyotini va uning tarmoqlarining rivojlanish jarayonini o ‘rganishga yo‘naltirilgan. Uning obyekti alohida korxona, tashkilot, butun bir iqtisodiyot yoki uning biror tarm og‘i bo‘lishi mumkin. Statistik hisobda o ‘rganayotgan obyekti va qo‘yilgan maqsadiga qarab natura, mehnat va pul o ‘lchov birliklaridan, umumlashgan ko‘rsatkichlami olish uchun operativ va buxgalteriya hisobi m a’lumotlaridan keng foydalaniladi. Statistik hisobni yuritish, tashkil qilish belgilangan nizom va y o‘riqnomalar bilan tartibga solinadi. Statistik hisobot shakllari Moliya Vazirligi, Davlat Statistika Q o‘mitasi, tegishli idoralar tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Bu hisobning o ‘ziga xos xususiyati shundaki, birinchidan bir turli ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlam i o ‘rganish, kuzatish va tahlil qilishda ko‘p qo‘llaniladi, ikkinchidan, boshlanish va tugallanish muddatlari belgilanadi. Statistik hisobni operativ hisobdan farqi birinchidan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar to‘liq sodir etilganidan keyingina olib boriladi, ikkinchi farqi o ‘tkazilgan kuzatish natijalari belgilangan hisobot shakllarida yaxlit va umumlashtirilgan holda ko‘rsatiladi. Buxgalteriya hisobi - har qanday mulkchilik shaklidagi korxona xo‘jalik faoliyatini yalpi, uzluksiz kuzatish va nazorat qilish, sodir bo‘lgan voqea-hodisalami hisob registrlarida qayd qilish, ularga ishlov berish hamda hujjatlarga asoslangan holda moliyaviy hisobot ko‘rinishida axborotlami foydalanuvchilarga taqdim qilish tizimidir. 1 1 X o ja lik hisobi asosan quyidagi funksiyalarni bajaradi: a) iqtisodiyot tarmoqlarida sodir bo‘layotgan xo‘jalik jarayonlarini kuzatib borish; b) kuzatish orqali olingan m a’lumotlami miqdoriy ko‘rsatmalarda ifodalash; c) korxona, tashkilot, muassasa xo‘jalik faoliyatlarini kuzatish natijalarini maxsus hujjatlarda qayd etish; d) maxsus hujjatlarda aks ettirilgan m a’lumotlami umumlashtirish va guruhlashtirish, xo ‘jalik jarayonlari ustidan nazorat o ‘m atish hamda ularga ta’sir etish. X o‘jalik hisobining yuqoridagi funksiyalari ayrim korxona, muassasa, tashkilot va umuman butun iqtisodiyotning iqtisodiy jihatdan asoslangan joriy va kelgusidagi reja ko‘rsatkichlarini tuzishda, ular bajarilishini ustidan nazorat olib borishda muhim ahamiyat kasb etadi. “Buxgalter” atamasi nemis tilidan tarjima qilganda, buck-k\X.ob, halter-luiish so‘zlarining birikmasi b o iib , kitob tutuvchi degan m a’noni anglatadi. Ingliz tilida so ‘zlashadigan mamlakatlarda buxgalteriya hisobi “accounting” deb yuritiladi. Buxgalteriya hisobida har qanday xo‘jalik operatsiyasi bo‘yicha tegishli tarzda tuzilgan, barcha zaruriy ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan, m as’ul shaxslar tomonidan imzolangan va tasdiqlangan hujjat tuzilishi kerak. Buxgalteriya hisobining boshq5sa hisob turlaridan farq qilib, bu hisobning predmeti va metodlari shakllangan b o iib , xo‘jalik faoliyati davomida qonunda belgilangan moddalar bo‘yicha faoliyat yuritadi. Buxgalteriya hisobi yordamida xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini baholash, foyda va zararlarini aniqlash uchun asos yaratiladi. Buxgalteriya hisobidagi yozuvlar asosida belgilangan muddatlarda hisobot tuziladi. Hisobni to ‘g ‘ri tashkil qilish va korxonani samarali boshqarish uchun ma’lum talablarga rioya qilish kerak. Bu talablar quyidagilardan iborat: 12 1. Hisob va reja ko‘rsatkichlarining birligi. Bu talab korxonada reja ko‘rsatkichlarini hisob ko‘rsatkichlari bilan taqqoslash va reja ko‘rsatkichlarining bajarilishi ustidan uzluksiz nazorat olib borishni ta’minlaydi. Reja va hisob ko‘rsatkichlarini taqqoslashning zarurligi shundaki, korxonaning istiqboldagi ishlar rejasini tuzish uchun hisob ko‘rsatkichlari yordamida o ‘tgan davrda qanday natijalarga erishilganligi to ‘g ‘risida m a’lumotlar oladi. 2. Hisobning aniqligi va to ‘g ‘riligi. Barcha hisob m a’lumotlari aniq va to ‘g ‘ri bo‘lishi hamda ular ayni vaqtda obyektiv bo‘lishi lozim. Hisob m a’lumotlari faqat yutuqlami emas, balki kamchiliklami ham oshkora aks ettirishi lozim. 3. Hisobning oddiyligi va tushunarli bo‘lishi. Bu talabga ko‘ra, hisob ko‘rsatkichlari oddiy va barcha foydalanuvchilar uchun tushunarli bo‘lishi kerak, bu esa xo‘jalikni boshqarishda har bir xodimga hisob m a’lumotlaridan foydalana olish imkoniyatini beradi. 4. Hisobning tejamkorligi. Ushbu talabga ko‘ra, hisob ishlarini uzluksiz takomillashtirish va soddalashtirish, hisob olib borishning zamonaviy va arzon usullarini joriy qilishga hisob xodimlari sonini kamaytirish yo ‘li bilan erishish mumkin. 5. Hisobning to ‘liqligi va o ‘z vaqtida bajarilishi. Hisob xo‘jalik jarayonining hamma tomonini egallashi va u to ‘g ‘rida to ‘liq m a’lumot berishi lozim. Sodir bo‘layotgan xo‘jalik muomalalari to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar o ‘z vaqtida berilishi lozim. 0 ‘z vaqtida va to ‘liq olib borilgan hisob yordamidagina korxonaning xo‘jalik faoliyatiga to ‘g ‘ri rahbarlik qilish, xo‘jalik jarayonini mukammal o'rganish, sodir bo‘lgan kamchiliklami o ‘z vaqtida aniqlab, ulami bartaraf etish imkoniyatlariga ega boMishi mumkin. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|