So’z boshi

- f
д
 
- 2f
к 
- 2f
к
 
Kirish 
signali 
spektri 
Impuls
ketma-ketlik 
spektri 
Chiqish filtri 

f
кир
 

f
кир
 
 2f
к 
 f
д
 
- f
к
 
0 
 f
к
 
 2f
к
 

---

54 
So‘zlashuv spektri kengligi 0,3 ÷ 3,4 KGs bo‘lgan analog signal uchun 
uzatish liniyasini qabul qilish oxirida AIM signalni tiklashni ta’minlovchi 
o‘zgartirishning kerakli sharti
8
,
6

Д
f
KGs bo‘ladi. Telefoniya va telegraf 
bo‘yicha xalqaro maslahat qo‘mitasining (TTXMQ) tavsiyasiga asosan fg 
= 8 KGs deb qabul qilingan. Buni hisobga olganda modulyasiyalangan 
impulslarni ketma- ketlik davri Td = 1/fd = 1/8 = 125 mks teng. Impuls 
kengligi τ
u
uzatuvchi signal energiyasini aniqlaydi. 
AIMning birinchi va ikkinchi turi mavjud. AIM birinchi turida signal 
cho‘qqisi turli shaklli impulslarga ega. AIM ikkinchi turida impuls 
cho‘qqisi tekis qoladi. 
Kvantlash tadbirida har bir diskret AIM signal amplitudasining 
qiymatini aniqlashga olib keladi. Buning uchun kvantlash shkala tanlanadi. 
Bu shkala uzunligi modulyasiyalangan analog signalning pastki va 
yuqoridagi daraja qiymatlari bilan aniqlanadi. Shkala darajalar soni IKM 
o‘zgartirishning uchinchi tadbiridagi bajarish uchun qabul qilingan kod 
tizimiga bog‘liq. Uchinchi tadbirda AIM signallar diskretlarining 
amplitudasi qiymatlari joylashgan shkala raqami kodlanadi. Kodlash 
uchun ikkilangan kod (natural va simmetrik) ishlatish qulay. Bunda 
kvantlash darajasi soni 2
n
tarzida aniqlanadi, bu yerda n=1,2… kod 
elementlari soni. Kvantlash darajasi soniga IKM signal ko‘rinishida aloqa 
liniyasi bo‘yicha uzatilayotgan nutq sifatiga bog‘liq. Kod elementlari soni 
n qancha katta bo‘lsa, shuncha nutq sifati yaxshi bo‘ladi. Xalqaro Elektr 
Aloqa Ittifoqi ITU - T tavsiyasi asosida n = 8 olingan, bunda kvantlash 
darajasi soni 2
n
= 2
8
=256 bo‘ladi. Misol tariqasida uch elementli 
ikkilangan kod, ya’ni n = 3 olingan, bunda kvantlash shkalasi 2
n
= 2
3
= 8 
darajaga ega bo‘ladi. 3.6- rasmda kvantlash tadbiri keltirilgan. 
Kvantlashda diskretning qiymati joylashgan chegara intervali aniqlanadi. 
3.6- rasmda ikkilangan kodning ikki turi (natural, simmetrik) uchun 
kvantlash tadbiri ko‘rsatilgan. Natural ikkilangan kod asosida kvantlash 
bajarilganda signalning dinamik diapazonining qoq yarmiga teng 
o‘zgarmas son qo‘shiladi. Bu holda signalning hamma diskretlari nusbat 
bo‘ladi (3.6- rasm). Simmetrik ikkilamchi kodi asosida kvantlash 
bajarilganda o‘zgarmas son qo‘shilmaydi, kod kombinasiyasidan birinchi 
element diskretni qiymati nusbat (bir) yoki manfiy (no‘l) ligini ko‘rsatadi, 
qolgan elementlar diskretni absolyut kattaligini ko‘rsatuvchi axborotni 
bildiradi. 

---

55 
a) Natural ikkilangan kod asosida 
b) Simmetrik ikkilangan kod asosida 
3.6- rasm
.
Kvantlash tadbiri 
Diskretning o‘zini aniq qiymati aniqlanmaydi. Shuning uchun qabul 
qilgichda diskretni tiklash xatolik bilan amalga oshiriladi. Tiklanayotgan 
diskret qiymat, interval o‘rtasida joylashishi mumkin bo‘lgan maksimal 
xatolik 
2
а
dan oshmaydi. Bu yerda a - kvantlash qadami. Diskretni 
tiklangan va haqiqiy qiymati orasidagi farq kvantlash shovqini deb ataladi 
(3.7- rasm). 
Signal amplitudasi kamaysa, signal/kvantlash shovqini nisbati 
kamayadi. Signal/kvantlash shovqinini nisbati signal amplitudasiga bog‘liq 
bo‘lmasdan, taxminan bir xil bo‘lishi uchun, o‘zgaruvchan kvantlash 
qadami kengligidan foydalaniladi, ya’ni kichik signallar uchun kichik, 
katta signallarga katta qadam ishlatiladi. 

---

56 
3.7- rasm
.
Kvantlash shovqinini hosil bo‘lishi 
Bu yerda: A – uzatilayotgan (haqiqiy) signal egrilidagi nuqta; 
V – tiklanayotgan signal egrilidagi nuqta; 
x = A – V – kvantlash shovqinining qiymati. 
Demak, kvantlashni ikki ko‘rinishi mavjud: chiziqli va nochiziqli. 
Chiziqli kvantlashda signal/shovqin nisbatni signaldan bog‘liqligi ravon 
oshib boradi. Lekin bu kodlashtirishni murakkablashtiradi. Buni 
osonlashtirish uchun ishlatilayotgan diapazonning hammasi teng kenglikka 
ega 2
n
intervalga bo‘linadi. Koderga kiruvchi diskretlar zichlashtiriladi, 
so‘ngra kodlashtiriladi. Bu kvantlash qadamini har xil bo‘lishiga olib 
keladi. Nochiziqlida signal/shovqin nisbat signal qiymatidan bog‘liq 
bo‘lmay qoladi. Modulyasiyalangan signal amplituda qiymatini X harfi 
bilan belgilaymiz. Zichlash (kompressor) tavsifini Y = f(x) tanlab olish 
bilan, moslik bilan ba’zi bir Y qiymatini keltiramiz. Y qiymatlari 
diapozoni, o‘z navbatida N intervallarga bo‘linadi. Y o‘qidagi har bir 
intervalga X o‘qida S (X) interval mos keladi (3.8- rasm). 
)
/
(
)
/
1
(
)
(