Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

Foydalanilgan adabiyotlar: 

---

555 
1. Bakhtiyorovna, Adizova Nigora, and Adizova Nodira Bakhtiyorovna. 
"The role of the fun genre in children's spiritual development." Middle European 
Scientific Bulletin 4 (2020): 38-40. 
2. Rakhmonovich, Adizov Bakhtiyor, and Adizova Nodira Bakhtiyorovna. 
"Microtoponyms formed on Different bases in Bukhara District." Middle European 
Scientific Bulletin 10 (2021). 
3. Bakhtiyorovna, Nodira Adizova. "Place Names and Related Concepts 
Study." European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630) 14 (2022): 153-
157. 
4. Rakhmonovich, Adizov Bakhtiyor, and Nodira Adizova Bakhtiyorovna. 
"Linguistic classification of toponyms of bukhara district." Emergent: Journal of 
Educational Discoveries and Lifelong Learning (EJEDL) 2.09 (2021): 1-7.
5. К. Qosimova va b. Ona tili o‘qitish metodikasi. – Т.: Noshir. 2009.
6. S. Matchonov. Adabiyot darslarida tahlil va talqin uyg‘unligi. Til va 
adabiyot ta’limi. 7- son, 2020.
8. H. Bakiyeva. 4- sinf o‘qish darslarida adabiy tahlil ko‘nikmalarini 
shakllantirish. –T.: Nodirabegim. 2021.
9. S. Matchonov va b. 4-sinflarda o‘qish darslari. –T.: Yangi yo‘l poligraf 
servis. 2007.
O‘QUVCHILARDA LUG‘ATLARDAN FOYDALANISH 
MALAKALARINI SHAKLLANTIRISH 
M.O‘rinova,
BuxDUPI o‘qituvchisi, 
Z.Esanova,
BuxDUPI talabasi 
Lug‘at imlo savodxonligini oshirish, so‘z boyligini kengaytirishning muhim 
manbayi hisoblanadi. Modomiki, o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirish ona tili 
mashg‘ulotlarining asosiy vazifalaridan biri ekan, ularni turli lug‘atlar bilan 

---

556 
tanishtirish va bu lug‘atlardan foydalanish malakalarini shakllantirish juda muhim.
Lug‘atlardan foydalanish malakalarini shakllantirish ularda ehtiyojni 
tarbiyalashdan boshlanadi. Chunki ehtiyoj sezilmasa, o‘quvchi lug‘atga murojaat 
qilmaydi. Ma’lum bir so‘zning imlosi, ma’nosi, ma’nodoshi, qarama-qarshi 
ma’nosi, 
uyadoshini 
bilish 
zaruriyati 
ehtiyojni 
vujudga 
keltiradi. 
O‘quvchilarni ular faoliyatida zarur bo‘ladigan lug‘at turlari bilan tanishtirishga 
alohida e’tibor berish kerak. Chunki turli lug‘atlar bilan tanishgan o‘quvchi nimani 
qayerdan izlash kerakligini ham yaxshi biladi.
Ma’lumki, keyingi yillarda o‘zbek leksikografiyasi katta muvaffaqiyatlarni 
qo‘lga kiritdi. Ayniqsa, 14 tomlik entsiklopediya lug‘ati, 2 tomlik izohli lug‘at, 
imlo lug‘ati morfem lug‘at, frazeologik lug‘at, sinonim so‘zlarning izohli lug‘ati, 
antonim so‘zlarning izohli lug‘ati, paremeologik lug‘at, turli sohalarga oid 
atamalarning izohli lug‘atlari (masalan, paxtachilik atamalarining izohli lug‘ati, 
matematik atamalarning ozohli lug‘ati kabi)ning nashr etilganligi o‘zbek 
leksikografiyasining taraqqiyotidan dalolat beradi. Ammo bu lug‘atlarning asosiy 
qismi akademik lug‘atlar bo‘lib, ular o‘rta maktab o‘quvchilari uchun ancha 
qiyinlik qiladi. Bugungi ona tili mashg‘ulotlari o‘quvchilar uchun 
ixtisoslashtirilgan “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”, “O‘zbek tilining uyadosh so‘zlar 
lug‘ati”, “O‘zbek tilining ma’nodosh so‘zlar lug‘ati”, “O‘zbek tilining qarama-
qarshi ma’noli so‘zlar lug‘ati” kabilarga tobora ko‘proq zaruriyat sezmoqda. Bu 
hozirgi kunda kechiktirib bo‘lmaydigan dolzarb vazifalardan biridir. Keyinchalik 
esa bu lug‘atlar sirasi “O‘zbek tilining tovushdosh so‘zlar lug‘ati”, “O‘zbek tilidagi 
eskirgan soz’lar lug‘ati”, “O‘zbek tili va adabiyoti: o‘rta maktab o‘quvchilari 
uchun ensiklopediya” va hokazolar bilan to‘ldirilishi kerak. Lug‘atlardan tez va 
to‘g‘ri foydalanish uchun o‘quvchi zarur malakalarga ega bo‘lishi lozim. Bu 
malakalardan eng muhimi alfavit tartibini yaxshi bilishdir. Alifboni yoddan 
bilmagan o‘quvchi lug‘atdan zarur so‘zni tez topa olmaydi. Shuning uchun 
boshlang‘ich sinflardayoq o‘quvchilarning alfavit tartibini yaxshi bilishlariga 

---

557 
erishish va izchil kursni o‘rganish jarayonida bu borada muntazam ish olib 
borishga to‘g‘ri keladi.
Lug‘at bilan ishlash uchun zarur malakalardan yana biri ulardan maqsadga 
muvofiq ravishda foydalanishdir. Masalan, sinonimik qatorlar hosil qilish zarur 
bo‘lsa, imlo lug‘atiga murojaat etilmaydi. Topshiriqni bajarish uchun qaysi 
lug‘atga murojaat etish kerakligini bilgan bola, shubhasiz, undan samarali 
foydalana oladi.
Lug‘atlar turli tuman bo‘lgani kabi, ular bilan ushlash usullari ham rang-
barangdir. O‘quvchilarning lug‘at bilan ishlash malakalarini shakllantirish uchun 
muayyan ish turlari talab etilsa, ularning imlo savodxonligini oshirish uchun 
tamoman bohsqa, so‘z boyligini rivojlantirish uchun esa o‘ziga xos maxsus 
mustaqil ish turlaridan foydalanish talab qilinadi.
“