Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta
Yüklə 7,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
LUG‘ATLAR – XALQ XAZINASI
Sh.A. Raximov Fizika-matematika fanlari nomzodi, dotsent Donishmandlardan biri: “– Har bir xonadonning haqiqiy xazinasi lug‘atdir”, – deb aytgan ekan. Haqiqatda lug‘atlar – tilning avloddan avlodga o‘tishiga hissa qo‘shuvchi tengi yo‘q ko‘prik. Ular tilimizning naqadar serjilo va boy ekanligini aks ettiruvchi ko‘zgudir. Shu bilan birga ilm-fan va ta’limni lug‘atlarsiz tasavvur etish imkonsiz. Yurtboshimiz Sh.M. Mirziyoyev ona tilimizning rivojini ta’minlash maqsadida qator islohotlarga bosh bo‘lmoqdalar. Jumladan, 2020-yilning 20-oktabrida Prezidentimizning “Mamlakatimizda o‘zbek tilini yanada rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF- 6084-sonli farmoni imzolandi. Mazkur farmon asosida 2020-2030-yillarda o‘zbek tilini yanada rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi ishlab chiqildi. Mazkur konsepsiya asosida yaratilgan dasturda o‘zbek tili o‘quv 14 leksikografiya tarmog‘ini rivojlantirish, zamonaviy, yangi avlod o‘quv lug‘atlarini tuzish hamda ularning elektron shakllarini yaratish orqali sohalar bo‘yicha milliy terminologik tizimni takomillashtirish ustuvor vazifasi qo‘yildi 1 . Mazkur farmonda belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida qator lug‘atlar, lug‘atshunoslikka oid qator tadqiqotlar yaratilmoqda. Lug‘atlar, eng avvalo, tilning akkumulyativ (lotincha akkumulate – to‘plash 2 ) vazifasini bajarishiga xizmat qiladi. Har qanday lug‘at bir necha bosqich asosida yaratiladi. Lug‘at yaratuvchilar lug‘atdan yozuv turi va shaklini tanlashdan tortib, so‘zlar, ma’lumot turlarini tanlash, ma’lumot uchun joy tanlash (masalan, lug‘at maqolasida yoki ilovada) kabi barcha leksikografik qarorlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Lug‘at maqolalari ikki bosqich asosida shakllantiriladi. Dastlabki bosqich muloqotga yo‘naltirilgan bosqich bo‘lib, bunda ma’lum bir so‘zning izohiga qaratilgan matnni ishlab chiqish, qayta ko‘rib chiqish va tarjima qilish kabi jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Lug‘at maqolasining bilimga yo‘naltirilganlik darajasini aniqlovchi keyingi bosqich matnni qabul qilish (tushunish) bilan bog‘liq holatlar bilan shug‘ullanadi. Bunda lug‘at ma’lum bir narsa haqida aniq bilimlarni olish uchun xizmat qilishi muhim sanaladi. Lug‘atlarda ma’lum bir tushuncha xususidagi maksimal ma’lumot minimal tarzda izohlanishi muhimdir. So‘zlarni jamlash, saralash, ularga izoh berish kishidan alohida bilim, iqtidor va mehnatni talab etadi. O‘rta asrlarning mashhur filologi Yustus Skaliger: “Agar kimdir og‘ir mehnat-u, azoblarga mahkum etilgan bo‘lsa, unga temirchi-yu, konchilar mashaqqatini ravo ko‘rmay qo‘yaqol-da, lug‘at tuzishni buyur: shu ishning o‘ziyoq barcha mashaqqatlarning mashaqqatlirog‘idir”, – degan ekan. Mana shu jumlalarning o‘ziyoq lug‘at yaratishning naqadar mashaqqatli ekanini ko‘rsatadi. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yilning 20-oktabridagi “Mamlakatimizda o‘zbek tilini yanada rivojlantirish va til siyosatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6084-sonli farmoni. https://lex.uz/docs/-5058351 Yüklə 7,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|