Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

 
Eb—ev 
Eb
sözünə O10, BKş 32, 34, T30, Kç3, M24, Y54,56, T12 abidələrində xeyli sayda rast gəli-
nib. DTS-da (12, səh.89) bu söz iki variantda 
(eb//ev)
eyni anlamda qeyd olunub. Lüğətdə bu sözün 
(8, T1,I səh.167) Azərbaycan, osmanlı, krım, qırğız, tarançin dil və ləhcələrində “ev” mənasında iş-
ləndiyi qeyd olunub.
Ev
sözü müasir ədəbi dildə “yaşayış binası, tikili”, “ailə, külfət”, “ictimai mü-
əssisə, yer” mənalarında işlənir. Sözə ev qurmaq (ailə qurmaq), ev tökmək (təmizlik işi görmək), ev 
sahibi (ailə başçısı), ev yıxmaq (pislik etmək), evi yıxılmaq (bəlaya düşmək) birləşmələrində rast 
gəlirik. Leksemə məsəllər və deyimlər daxilində də rast gəlinir: Ev bizim, sirr bizim;, Evdə bişmə-
yib, qonşudan gəlməyib”(Məsəl) (3, səh.43). 
m-b
m//b parelelliyinə bir çox qədim türk abidələrinin dilində rast gəlmək mümkündür. Hər iki sa-
mitin əmələ gəlməsində iştirak edən səs məxrəci müştərək qədimliyinin göstərən faktlar dilimizdə 
kifayət qədərdir. Bu hadisəyə daha çox əvəzliklərdə rast gəlinir. M.Kaşğariyə görə türk dillərində 
söz başında “m” əvəzinə oğuz və qığçaqlar “b” işlədirlər. Yəni türklər “mən”, oğuzlar isə “bən” de-
yirlər. 
Mən
sözü KTc11, ş27, BKş29, MC24, IB2,3,78,72, Y10,28,29 abidələrində I şəxs əvəzliyi-
nin tək forması kimi işlənmişdir. V.V.Radlov bu sözün bir çox dillərdə, tarançin, krım, Azərbaycan, 
altay, şor, qırğız ləhcələrində eyni anlamda işləndiyini qeyd edir (11, T4,II səh.2131). Sözün ilkin 
forması 
bən
-ə indi Qazax şivəsində “xal” anlamında rast gəlirik (2, səh.50). Müasir Azərbaycan di-
lində bu söz danışan adamı bildirən I şəxs əvəzliyinin təkidir (4, səh337).
Binmək—minmək 
Bu söz 
biη
formasında MÇ11,24 abidəsində min sayı anlamında işlənib. DTS-da (12, səh.101) 
bu söz eyni formada eyni anlamda qeyd olunub. Lüğətdə (11, T4,II səh.1753) sözün osmanlılarda 
işlək olan biņ variantı qeyd olunub. Ancaq ifadə etdiyi məna olduğu kimi qalır. Əlavə olaraq, türko-
loq sözün feil kimi osmanlı, Azərbaycan, krım ləhcələrində 
min 
formasında “ata minmək” mənasın-
da işləndiyini qeyd edir. Müasir ədəbi dildə bu söz “at və ya başqa minik heyvanını üstünə qalx-
maq”, “oturmaq, əyləşmək” mənalarında işlənir. Bu söz bir sıra isimlərdən sonra gələrək mürəkkəb 
feil və ya müxtəlif ifadələr düzəldir (4, səh.374). 
k-q 
Müasir dilimizdə ilk səsi “q” ilə sabitləşmiş bir çox sözləri qədim yazılı abidələrin dilində, 
eləcə də lüğətdə məxrəc etibarilə özünə yaxın olan “k” səsi ilə əvəzlənmiş görürük. Bir çox abidələ-
rin dilində eləcə də “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanın hər iki əlyazmasında bu səslər arasında fonoloji 
fərq nəzərə alınmamışdır.