Gənc təDQİqatçI, 2020, VI cild, №1

İlətmək 
− 
çatdırmaq
. “Kitabi-Dədə Qorqud”un dilində:“Ağca yüzlü mən gəlini tutub, atam-
anam evinə ilətməsünlər!” [18, s.113]. Mahmud Kaşğarinin lüğətində 
ilət
[26, I cild, s.255], “Qədim 
türk lüğəti”ndə isə 
elt
[5, s.171] formasına təsadüf edilir. Baba Məhərrəmli “ilətmək” feilinin kö-
künü “irmək”lə əlaqələndirərək yazır:“Fikrimizcə, l~r sonor əvəzlənməsi qanunauyğunluğuna görə 
türk dillərində işlənən ilet- // ilət- “çatdırmaq” feilinin kökü olan il- ilə ir- feillərinin mənşəyi eyni-
dir”[29, s.173]. Bu əvəzlənmə prosesi “güləşmək” feilində də özünü göstərmiş və ilkin forması 
“gürəşmək”olmuşdur. Nəticədə “ilətmək” 
soyutmaq, qorxutmaq
feillərində olduğu kimi, təsirsiz fe-
ildən yaranıb təsirli feil olaraq qalmışdır. Qeyd edək ki, həm “Divanü lüğat-it-türk”də, həm də “Ta-
rama sözlüğü”ndə ilmək/ilmek feili yer almış və “ilətmək” sözünə yaxın olmayan mənaları(ilişmək, 
enmək) qeyd olunmuşdur[43, III cild, s.2064]. Buradan çıxış edərək deyə bilərik ki,“ilmək” feilin-
dən yaranan feil “ilətmək” yox, “ilişmək” feilidir. 
A) “Qutadqu-bilig” abidəsinin dilində: “Çığay ölse kutlur kiter emgeki, bay ölse kalur neñ 
iletür yüki”[48,s.329]. 
B) “Dastani-Əhməd Hərami” məsnəvisinin dilində:“Bunu dedivü xadim durdu getdi, Gülən-
damın sözün şahə ilətdi”[6, s.50]. 

---

GƏNC TƏDQİQATÇI, 2020, VI cild, №1 
136 
B) Qul Əlinin “Qisseyi-Yusif” dastanının dilində:“Ol qurtu tez ol Yəquba ilətdilər, Yusifini 
yegən bu qurt,derlər imdi”[24,s.40], “Alıb iltüb bir dürlü iş iləyəlim Öldürübən iraqığa ataq im-
di”[24,s.24]. 
C) Yusif Məddahın “Vərqa və Gülşah” poemasının dilində: “Dutdi bərk bağladı, ilətür ləşgə-
rə, İlətdi anı ol vəzirin qatına, Vərqə bunda qamçı urdi atına”[3, s.125].
Ç) Nəsiminin dilində: “Еy badi-səba, məndən ilət yarə səlamı, Şol qəmzələri ərbədəcu, еyni 
həramı”[15, s.99].
D) Qazi Bürhanəddinin dilində üç formasına təsadüf olunur: “Sənün eşqün ilət aləm iləm lütf 
eyləgil, Şol zamanı an ki, dirilər qanı əyyami-şəbab”[22, s.187], “Könülüm bu sirçəsini könülünə 
töhfə iltür Anı hiç əsirgəmədün ki, ana qaya buraxdun”[22, s.182], Nə lətif dərdi vardur ki, bəni də-
vaya yiltər, Yüzi suyi ol xakün ki, bəni həvaya yiltər”[22, s.623].
E) Mustafa Zəririn “Yusif və Züleyxa” əsərinin dilində: “Babanızə bəndən ilətin səlam, Ayı-
dəsiz ana ki, ey şahi-giram”[46,s.78]. 
F) Seyfi Sərayinin “Gülüstan” tərcüməsinin dilində: “Ḥaṣret bilen iltür seni yirge bu dinār u 
direm”[13,s.159]. 
G) Xətainin dilində “iltər” şəklindədir: “Niyə gəldin, nə götürdün cəhanə, Nə iltərsən axirət 
cavidanə?”[41,s. 228]. 
H) Füzulinin dilində: “İlət məni yar olan diyara, Şəm' eylə məni məzari-yara!”[28,s.216]. 
“Kim, Kə'bəyə iltəsən əsirin, Ola ki, Həq ola dəstgirin”[28,s.85].
X) “Şühədanamə”nin dilində: “Mənüm ilən gəlüniz ta sizi anun yaninə ilətürəyim”[190a]. 
İ) “Şeyx Səfi təzkirəsi”nin dilində: “Yaranlar, mürüvvət eyləyüb məni Şeyxün xidmətinə ilə-
tün”[35, s.337].