Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 113. Mayelərin sərf olunmasının ölçülməsi. Axım və sərfolma yernin təyini. Quyularda boru arxasında suyun hərəkəti Mayelərin sərf olunmasının təyini. Bu cihaz quyularda, laylarda mayenin axma sürətini, yaxud da udma sürətini və eyni zamanda ayrı-ayrı layların ümumi su udma yaxud, su vermə qabiliyyətini öyrənməyə və hesablamağa imkan verir. Ölçmələri mexaniki ya da termoelektrik sərfolmanı ölçən cihazlarla aparırlar(şəkil 99). downloaded from KitabYurdu.org 318 Şəkil 99 . Quyuda mayenin miqdarının dəyişməsini ölçən cihazın elektrik sxemi (a). Mayenin miqdarının dəyişməsini ölçən mexaniki Şlyumberc firmasının qurğusu (b). 1-paker; 2-Maqnit tənzimləyicisini hərəkətə gətirən fırlancaq. Mexaniki sərf olmanı ölçən cihaz mayenin axma sürətini cihazın daxilində yerləşən fırlanan pərin hesabına ölçür. Bu pər maqnit ayrıcısına birləşdirilir və pərin fırlanma tezliyini təyin edir. Quyuda suyun tam pərdən keçməsi üçün pakeri bağlayırlar. Termoelektrik sərf olmanı ölçən cihaz qızan müqavimətin soyumasına əsaslanıb (datçik). R d axan suyun içində yerləşdirilir bu isə suyun bir istiqamətdə xətti axma surətindən asılıdır (şəkil 100 a). Termoelektrik sərf olunmanı ölçən cihaz fontan vuran quyulara nasos və kompressorlarla birləşdirilir. Cihazın göstəricisi ya öz üzərində yerləşdirilir, yaxud uzaq məsafədən idarə olunur. Mexaniki cihaalar orada axan məhlulun tə rkibindən asılı deyil və axan mayenin intensivliyini dəqiq qeyd edir. Termoelektrik cihaz isə burada axan məhlulun tərkibindən asılı downloaded from KitabYurdu.org 319 olduğu üçün yəni məhlul çox fazalı olduqda axma intensivliyini keyfiyyətcə təsvir edir. Quyuda suyun udulması, yaxud axıb gəlməsi laylardakı təzyiqdən və bir də quyunun içindəki təzyiqdən asılıdır. Eyni bir lay həm su verən, həm də udan ola bilər. Su verən, udan laylar çox hallarda quyuya buraxılan borunun arxası ilə əlaqədar olur və boru arxasında suyun axması davam edir, ona görə də suyun axıb gələn və udulan yerini bir də boru arxasında axma yerini təyin etmək eyni zamanda aparılır. Bu məqsədlə quyularda məhlulun xüsusi müqavimətini, temperaturunu və radioaktiv izotop üsulu ilə radioaktivliyini təyin edirlər. Su axıb gələn yeri çox hallarda xüsusi elektrik müqavimətini və temperaturunu ölçməklə təyin edirlər. Bu halda ölçmələr quyuya məhlul vurmaqla, yaxud məhlulu quyudan çəkməklə aparılır. Quyuya məhlul vurma üsulunda əvvəlcə quyu bircinsli məhlulla doldurulur, bu məhlul həm xüsusi müqavimətə, həm də temperaturuna görə lay suyundan fərqləndirilməlidir. Quyuda məhlulun təzyiqi laydakı təzyiqdən çox olmalıdır. Quyu doldurulduqdan sonra birinci ölçmələr (1) aparılır, ya xüsusi müqavimət, yaxud da temperatur təyin olunur (şəkil 100 a). Sonra quyudan məhlul sorulub çıxarılır, imkan yaradılır ki, laylardan su axıb quyuya dolsun. Elə ki, suyun səviyyəsi gəlib çatdı əvvəlki səviyyəyə yenidən xüsusi müqavimət və (2)-ci temperatur ölçülür. Quyuya su axıb gələn yerdə müqavimət və temperatur əvvəlki ölçməyə nisbətən ya az, ya çox olacaqdır. Bir neçə ölçmə aparmaq su gələn yeri yüksək dəqiqliklə təyin etməyə imkan verir . Təzyiqlə quyuya məhlul vurma üsulunda da ölçmələr nəzarət ölçmələrindən başlanır, burada da quyuda bircinsli məhlulun xüsusi müqaviməti və temperaturu ölçülür, sonra quyuya ya su, yaxud tərkib etibarı ilə əvvəlkindən fərqlənən gilli məhlul vurulur və ölçmələr aparılır. Hər ölçmədən qabaq quyuya yeni, müəyyən miqdarda məhlul vurulur. Beləliklə, su axımının sərhədinin dəyişməsini mü- şahidə edirlər. Borunun arxasında axan mayenin təyini üçün termometr üsulu ən əlverişlidir. Borunun çölündə maye axını downloaded from KitabYurdu.org 320 yoxdursa, quyudakı məhlulun termoqramması əyimliyə malik olacaq. Düz xətli o vaxt olacaq ki, dərinliyə görə temperatur təbii olaraq qalxacaqdır (1). Əgər borunun arxasında axma varsa, onda həmin hüdudlarda gilli məhlulun temperaturu sabit qalacaqdır (3) (şəkil 100 c). Şəkil 100. Quyuda su gələn yerin təyini (a b) və borunun ətrafında suyun hərəkətinin termometrlə və rezistvimetrlə təyini (c). Bəzi hallarda borunun arxasında su axımının olub-olmamasını təyin etmək üçün radioaktiv izotoplar üsulundan istifadə edirlər. Tədqiqatı adətən quyu metodundakı qamma-aktivliyi ölçməklə aparırlar. Sonra quyuya müəyyən aktivləşmiş zənginlikli radioaktiv izotop məhlul vurulur. Bu məhlulu laylara təzyiqlə vururlar, sonra quyunu yuyaraq radioaktiv izotopdan təmizləyirlər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|