T. S. Malikov moliya

T.S.Malikov, N.H.Haydarov
qo‘shadi, degan umiddamiz. Undan tashqari kitobimizni 
o‘qish jarayonida yo‘l-yo‘lakay o‘sha iqtiboslarda keltiril-
gan savollarning javoblariga o‘zimiz mustaqil ravishda ega 
bo‘lsak, buning nimasi yomon? Aksincha, nur ustiga a’lo 
nur emasmi?!
Albatta, iqtiboslarning bir qismi boshqa tillar singari 
Ona tilimizda ham ishlatilishi mumkin bo‘lgan ayrim xalqa-
ro atamalarning lug‘aviy ma’nosini aks ettirishga qaratil-
gan. Buning ham bir necha sabablari bor. 
Gap shundaki, Ona tilimizga davlat tili maqomi berili-
shi munosabati bilan uning dastlabki kunlaridanoq ba’zi bir 
“jonkuyarlar” tomonidan o‘zbek tilida hayot taqozosi bilan 
ishlatilib kelingan ayrim xalqaro atamalarni o‘rinsiz, sun’iy 
ravishda siqib chiqarishga harakat qilindi va hamon qilin-
moqda. “Aeroport”ning o‘rniga “tayyoragoh”, “institut”ning 
o‘rniga “oliygoh”, “fakultet”ning o‘rniga “kulliyot”, “trest”ning 
o‘rniga “naqliyot” va h.k.lar taklif etildi. Bu o‘zbek tilini 
“sof”lashtirish, uning “toza”ligini ta’minlash “bayrog‘i” ostida 
amalga oshirildi. Holbuki, u yoki bu millat tiliga o‘zga tillar-
dan qandaydir bir so‘zning kirib kelishi yoki chiqib ketishi 
alohida olingan shaxslarning xohish-istaklariga, ko‘rsatma-
lariga, tavsiyalariga, taqiqlariga va h.k.lariga bog‘liq emas. 
Shuningdek, bu vazifa Ona tilimiz ayrim “bilimdon”lari zim-
masiga ham yuklanmagan. Bunday mas’uliyatli va sharaf-
li vazifani qoyilmaqom qilib uddalovchini HAYoT deydilar. 
Faqat Hayotgina o‘zga tillardan Ona tilimizga qaysi so‘zning 
kirib kelishi va chiqib ketishi masalasini oqilona va odilo-
na hal etishi mumkin. Bunday vakolat undan boshqa hech 
kimga berilmagan va berilmagay ham
17
!
Undan tashqari “O‘zbek tilida faqat sof o‘zbekcha so‘zlar 
ishlatilishi kerak!” , - degan qoida ham mavjud emas. Shu 
munosabat bilan shunga intiluvchi ayrim “millatparvar-
17
Ushbu masalada batafsilroq tasavvurga ega bo‘lish uchun o‘quvchi-
larimizga mamlakatimizning “Ma’naviyat va ma’rifat” telekanali orqali 
namoyish etilayotgan va Ona tilimiz muammolariga bag‘ishlangan ko‘rsa-
tuvlarda ilgari surilayotgan diqqatga sazovor qarashlardan ogoh bo‘lishla-
rini chin dildan istardik. 

---

Moliya
13
lar”ning o‘z ichiga 80 000dan ortiq so‘z va so‘z birikmasini 
olgan “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”ga bir nazar solishlarini 
istardik. Bir hisob-kitob qilaylik-chi, bu yerda keltirilgan 
so‘z va so‘z birikmalarining nechtasi sof o‘zbek tilida ekan!? 
Ishonchimiz komil bo‘lsin, bu ishni amalga oshirsak, 
qo‘ltig‘imizdan qovunimiz tushishi, popugimiz pasayishi, 
suvga tushgan mushukdek yumshoq bo‘lib qolishimiz – 
aniq. Bu turgan gap!
Shunday bo‘lsa-da, zamonaviy moliyada keltirilayot-
gan xalqaro atamalarning izohi ayrimlar nazarida baribir 
oddiydek, ortiqchadek yoki keraksizdek tuyuladi. Shuning-
dek, ular o‘quvchini zeriktirib qo‘yishi ham mumkin. Biroq 
bizningcha, bunday xulosa chiqarishga hali erta. Chunki 
ishlatayotgan atamamizning, shu jumladan, har bir xalqa-
ro atamaning asl ma’no-mazmunini oldindan bilib turib, 
undan so‘ng ularni ishlatish har qanday ilmning kalitidir
18
. 
Bu narsa uning tub asosini tashkil etadi. Yoki Siz bu fikrga 
qo‘shilmaysizmi?... 
Ammo bu yerda navbatma-navbat kelishiga qarab Ona 
tilimizda ishlatilayotgan barcha xalqaro atamalarga izoh 
berishni biz o‘z oldimizga vazifa qilib qo‘ymadik. Aksincha, 
ularning zamonaviy moliyaga u yoki bu darajada daxldor 
bo‘lganlarinigina aks ettirdik, xolos. Shu bois o‘zbek tilida 
“yoppasiga ommaviylashib ketgan” ayrim xalqaro atamalar-
ga izoh berishni maqsadga muvofiq, deb topmadik (ayrim 
hollargina bundan mustasno) va ularni ongli ravishda e’ti-
borimizdan chetda qoldirdik
19
.
18
Shu munosabat bilan talabalik yillarimizdagi ustozimizning imtihon 
paytida biz talabalarga nisbatan “Bir yildan bo‘yon “qo‘shimcha qiymat”, 
“qo‘shimcha qiymat”,- deb uzluksiz ravishda, deyarli har darsda gapirib 
kelayapmiz-u, lekin hamon uning nima ekanligidan bexabarmiz? Bu yog‘i 
qandoq bo‘ldi, bolam?”, - degan Namangan shevasida bildirgan o‘rinli 
e’tirozi hech esimizdan chiqmaydi.
19
Aslida, “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” har bir jildining bor-yo‘g‘i 3000 
nusxada nashr qilinganligi, ulardan keng o‘quvchilar ommasi tomonidan 
emas, balki nisbatan tor doiralardagina foydalanish mumkinligi e’tiborga 
olinadigan bo‘lsa, masalani aynan shu tarzda hal qilishning maqsadga 
muvofiqligi ham ma’lum bo‘ladi.

---

14