2. Muhammad payg’ambar hayoti va faoliyati
Makka davri. Muhammad ibn Abdullox ibn Abdal-Muttalib Arabiston tarixida
“filvoqeasi” nomi bilan mashxur jangdan 50 kun keyin tavallud topdi. Misrlik
munajjim Maxmud poshoning aniqlashicha payg‘ambarning tavallud topishi
milodiy sananing 571 yil 21 aprel kuniga to‘g‘ri keladi. Otasi Abdullox
Muhammad a.s. tug‘ilmasidan oldin savdo ishi bilan Shomdan qaytayotib
Yasrib(Madina)da vafot etdilar va o‘sha erga dafn etildi.
Rivoyat qilinishicha, Rasulullox Xalimaning qo‘ylarini yaylovda boqib
yurganlarida ikki oppoq kiyimli kishi kelib u kishining ko‘kraklarini yorishadi-da,
ichlaridan bir narsani olib tashlab, kesilgan joyni tikib qo‘yishadi. Muhammad
a.s.ni ikki oq kiyimli kishi olib ketishayotganini ko‘rgan akalari o‘z onalariga bu
xabarni etkazishganida bibi Xalima voqea sodir bo‘lgan joyga zudlik bilan etib
keladilar. Bu vaqtda kichkina Muhammad a.s. ranglari bir holatda turgan edilar.
Keyin ularga bo‘lgan voqeani o‘z og‘izlari bilan gapirib beradilar. Shundan so‘ng
birovning farzandiga biror shikast etib qolishidan qo‘rqqan Xalima bolani o‘z
onalariga topshiradi.
5 yoshlarida onalari Omina vafot etdi. 8 yoshgacha buvalari Abdulmuttalib
qo‘llarida qolib, buvalari vafot etgach amakilari Abu Tolib Muhammad a.s.ni o‘z
qarmog‘iga oldi.
Muhammad a.s. 25 yoshga to‘lganlarida Asad jamoasidan bo‘lgan boy ayol
Xadicha bint Xuvaylid u kishidan o‘zining savdo karvoni bilan birga Shomga safar
qilishni so‘radi. Bu savdodan katta foyda tushdi. Muhammadning to‘g‘ri so‘zlilik,
xalollik, sadoqatlilik kabi yuksak insoniy fazilatlarini ko‘rgan Xadicha yoshlari
ancha katta bo‘lishiga qaramay, taomilga zid ravishda unga sovchi qo‘ydi.
Muhammad tomonidan amakilari Abu Tolib, Xadicha tomonidan amakivachchasi
Varaqa rozilik berib, nikox o‘qildi.
Muhammad 40 yoshga etganida ko‘proq tarkidunyochilikni qo‘msaydigan bo‘lib
qoldi. Makkaning 3 mil yuqorisidagi Xiro tog‘ida joylashgan g‘orga ketar va
Ramazon oyini u erda kechirib, ibodat qilardi. G‘amlagan ozuqalari tugagach bibi
Xadicha oldiga qaytar, bu erda bir oz qolib, yana o‘sha g‘orga ketar edi. Uerda
o‘zlarini sukunatga berib, chuqur o‘yga tolar edilar. G‘oyibdan quloqlariga “Sen
Alloxning elchisisan” degan tovushlar tovushlar eshitilar edi. Tush - xayollari
to‘g‘ri chiqayotgandek edi.
Milodning 610 yilida Ramazoni sharif oyida Payg‘ambar a.s. odatga ko‘ra, yana
Xirodagi g‘orga chiqdilar. Jamiyatda yuz berayotgan noxaqliklar, insoniyat jabr
tortayotgan zalolatdan qutulish - oliy haqiqatga erishish haqida fikr yuritar edilar.
Xiro tog‘ida avvalgi o‘tgan payg‘ambarlardan Ibroxim, Muso, Iso kabi “taxannus”
ibodati bilan mashg‘ul bo‘lardilar. Imom al-Buxoriy bu ibodatga shunday sharx
beradilar: “Payg‘ambarimizning qaysi shaklda ibodat qilganligi so‘raladigan
bo‘lsa, buning tafakkur va ibratdan iborat bo‘lganligini aytamiz”.
Payg‘ambarlikning boshlanishi tushda ayon bo‘la boshladi. Tushda ko‘rilgan har
bir narsa oydin bir subx kabi o‘ngda yuz berardi. Kunlarning birida Xiro tog‘idagi
g‘orda vaxy keltirgan malak Jabroil a.s. Payg‘ambarga ko‘rindi va:
O‘qi, - dedi.
Payg‘ambar:
Men o‘qishni bilmayman, - dedilar.
Malak yana amrini takrorladi. Payg‘ambar yana:
Men o‘qishni bilmayman, - javobini berdilar. So‘ngra malak uni boshdan oyoqqa
qadar kuchlari qolmaguncha siqdi.
Shunda Payg‘ambar:
Nimani o‘qishim kerak? - deb so‘radi.
U zamon farishta ilohiy oyatlarni o‘qiy boshladi:
“Yaratgan rabbing nomi bilan o‘qi! U insonni laxta qondan yaratdi. O‘qi! Karami
keng bo‘lgan Rabbing xaqqi uchunki, U qalam bilan ta’lim berdi, insonga
bilmaganlarini o‘rgatdi”.
Alaq surasining boshidagi bu oyatlar ilk kelgan vaxydir. Payg‘ambar a.s. bu
oyatlarni qalbga joylab, farishtaning ketidan qaytardilar. Shundan so‘ng bo‘lib
o‘tgan voqeadan nixoyatda xayrat va qo‘rquvga tushganlaridan darhol bibi
Xadichaning xuzurlariga qaytdilar va “Meni o‘rab qo‘ying, o‘rab qo‘ying”, dedilar.
Shundan so‘ng uzoq uyquga ketdilar. Uyg‘ongach bo‘lgan voqeani ayollariga
so‘zlab berdilar. Xadicha buni yaxshilikka yoyib, Varaqa ibn Navfal nomli avvalgi
samoviy kitoblardan boxabar bo‘lgan qarindoshlarining xuzuriga borib bu
voqeaning tafsilotini so‘radilar. Varaqa bu ko‘ringan farishta Muso va Iso
payg‘ambarlarga vaxyni olib tushgan - Jabroil ekanligini aytdi. U yana kelajakda
Muhammad a.s. o‘z ummatiga payg‘ambar bo‘lishi, bu yo‘lda ko‘p aziyat chekishi,
o‘z yurtidan chiqarilishi haqidagi xabarlarni bildirdi.
Rasululox yashirin da’vatga o‘tdilar. Birinchi bo‘lib Xadicha bint Xuvaylid va
amakivachchalari Ali ibn Abi Tolib iymon keltirishdi. Keyin Zayd ibn Xorisa, Abu
Bakr iymon keltirishdi. Birinchilardan bo‘lib iymon keltirganlarni ko‘radigan
bo‘lsak, ular ayollardan - Xadicha, erkaklardan - Abu Bakr, go‘daklardan - Ali ibn
Abi Tolib, qullardan - Zayd ibn Xorisa bo‘ldilar. Ular jamiyatning turli
tabaqalaridan bo‘lib, bu narsa islom hamma uchun ham munosib din ekanini
ko‘rsatardi. Vaqt o‘tishi bilan jami musulmonlar 30 kishiga etdi. Ular
qurayshiylarning yangi dinga qarshi ekanliklarini bilganliklari uchun o‘z dinlarini
yashirin saqladilar.
Ilk musulmon bo‘lganlarning ichidan hech kimi va orqasida quvvatli suyanchig‘i
bo‘lmaganlar mushriklarning ta’qibiga uchradilar. Mushriklar Usmon ibn Affon
kabi musulmonlarga qo‘llaridan kelgan azoblarni berishdan chekinmayotgan
edilar. Payg‘ambarga eng ko‘p dushmanlik qilganlar quyidagilar edilar: Abu
Laxab, Abu Jaxl, Valid ibn Mug‘ira, Abu Sufyon, Umayya ibn Xalaf, Os ibn Voil.
Quraysh ulug‘lari Payg‘ambarning Allox elchisi bo‘lganligini tan olgan edilar.
Musulmon bo‘lmagan makkaliklar ham Muhammadning yuksak axloq egasi
ekanini tan olar edilar. Musulmonlar safi kengayib Payg‘ambar amakilari - jasur
Hamza undan so‘ng Umar ibn al-Hattobning imon keltirishlaridan mushriklar
sarosimaga tushib qoldilar. Ular musulmonlarga ozor berishni yanada kuchaytirib
yubordilar. Bu aziyatlardan holi bo‘lishlari uchun Payg‘ambar musulmonlarga
Xabashistonga xijrat qilishni buyurdilar.
Xabashistonga ketishni istagan 11 erkak va 4 ayoldan iborat bo‘lgan birinchi guruh
Makkadan yashirin ravishda chiqib, Qizil dengiz bo‘ylab ketdi. Ularning ichida
Usmon ibn Affon va xotini Ruqiya (Payg‘ambarning qizi), Abu Xuzayfa va xotini,
Zubayr ibn Avvom, Abdurraxmon ibn Avf, Abdullox ibn Mas’ud bor edilar. Guruh
boshlig‘i Usmon ibn Maz’un edi. 15 kishi bir guruh holida vaxyning 5-yili
Xabashistonga ketdilar. Ularni Xabashistonda juda yaxshi kutib oldilar. U erda
yaxshi sokin hayot kechira boshladilar. Ularning bunday osoyishta hayot
kechirayotganliklarini eshitgan boshqa musulmonlar ham bir yildan so‘ng ikkinchi
bir guruh holida u erga xijrat etdilar. Bu guruhning boshida Ja’far ibn Abi Tolib
bo‘lib (Alining akasi), ular 80 kishi edilar.
Xabashiston xalqi va uning podshoxi Najoshiy musulmonlar juda yaxshi
munosabatda bo‘ldilar.
Makkaliklar Abdumanof urug‘ini Abu Tolib darasiga qamal qildilar. Shundan
so‘ng ikki marta Habashistonga xijrat qilindi.
Qamaldan so‘ng Xadicha vafot etdi. Payg‘ambar Toifga xijrat qildilar.
Makkada “Isro va Me’roj” voqeasi yuz berdi. Dushmanlar Rasululloxni o‘ldirishga
qaror qilishdi.
Madina davri.Madinaliklar Makkaga Payg‘ambar xuzurlariga kelib islomni qabul
qildilar. Ular bilan makkalik musulmonlar o‘rtasida do‘stlik aloqalari o‘rnatildi.
Makka mushriklarining musulmonlar ustidan tazyiqlari kuchaygach, Payg‘ambar
ularga Yasrib(Madina)ga xijrat qilishni buyurdilar. Ular ketidan o‘zlari ham
jo‘nadilar.
Madinalik “ansor”(“yordamchi”)lar makkalik muxojirlarni juda samimiy kutib
oldilar. Muhammad a.s.ning xijratlari rabi al-avval 8-kuni milodiy 622 yil 20
sentyabrda bo‘ldi. Birinchi musulmonlar masjidi qurildi. Azonga asos solindi. Avs
va Xazraj arab qabilalari va Banu Qurayza, Banu Qaynuqo’, Banu Nadir qabilalari
bilan o‘zaro sulx tuzildi. Har tomondan musulmonlarga qarshi xujumlar
uyushtirildi. Musulmonlar ularni muvaffaqiyat bilan qaytardilar. “Badr” g‘azoti
bo‘ldi.
Madina davrida Muhammad payg‘ambar etakchiligidagi islom jamoasi yaqin
davlatlar orasida tuzilajak kuchli bir davlatning vazifalarini bajarib, turli arab
qabilalarining va bir-biriga qaram bo‘lgan qabilalar ittifoqlarining o‘zaro
dushmanligini yo‘qotishga ular o‘rtasida yaqin va uzoq muddatli sulx
shartnomalarini tuzishga kirishgan edi.
Xijratning 6 - yilida Makka qurayshiylari bilan tuzilgan Xudaybiya shartnomasi
eng muhim tarixiy xujjatlardan biridir.
Oradagi keskin vaziyatni yumshatish uchun payg‘ambar Xudaybiya degan joyda
Makka raislari bilan o‘n yillik sulx shartnomasini tuzishni taklif etdilar. Xudaybiya
shartnomasi musulmonlar uchun murakkab vaziyatda tuzildi.
Musulmonlar davlatining ilk tarixiy xujjatlaridan bo‘lgan
Shartnomaga musulmonlar jamoasi tarafidan Muhammad payg‘ambardan so‘ng
Abu Bakr Siddiq, Umar ibn al-Xattob, Abduraxmon ibn Avf, Abdullox ibn Suxayl
(g‘uraysh vakilining o‘g‘li), Sa’d ibn Abi-l-Vaqqos, Muhammad ibn Maslama
imzo chekdilar. Qurayshilar tarafidan Suxayl ibn Amr, Miqroz ibn Xafs, Xuvaylid
ibn Abdul Uzza imzo chekdilar.
Xijratning 8-yili Makka fatx etildi. Makka fatxidan so‘ng islom xukumati
Arabiston yarim orolida to‘la g‘alabaga erishdi. Shuni alohida ta’kidlash zarurki,
Makkaning olinishi musulmonlar uchun g‘oyat katta ahamiyatga ega bo‘ldi, chunki
shundan so‘ng Madinadagi musulmonlar jamoasi Arabiston muxitida yagona
davlat va siyosiy kuchga aylandi.
632 yili payg‘ambar hajga borishga qaror qildi. Bu uning oxirgi haji
bo‘lganligi tufayli islom tarixida “Xajjatul vado” (xayrlashuv haji) deb nomlandi.
Bu safarga to‘qson ming musulmon otlandi. Zu-l-xijja oyining to‘qqizinchi kuni
Arafot tog‘ida Payg‘ambar a.s. islom dinining asosiy shartlarini bayon etgan
“Vidolashuv xutbasi”ni o‘qidilar. Shundan so‘ng, deyarli barcha arab qabilalari
islomni tan olib Payg‘ambar a.s.ga elchi va maktublar yo‘llay boshladilar.
Hajdan Madinaga qaytgan Payg‘ambar bir oz muddatdan so‘ng kasallikka
chalindilar. Zotan “Moida” surasining 3-oyati nozil bo‘lgan vaqtda saxobalarning
ba’zilari payg‘ambar hayotining oxirlashib qolganligini sezgan edilar.
Xijratning o‘n birinchi yilida Payg‘ambar a.s. vafot etdilar. Payg‘ambarning vafot
etgan kuni haqida tarixchilar orasida turli xil fikr-muloxazalar mavjud. Tarixchilar
V.V.Bartold, Muhammad Xuzariy Sayid Amir Ali, marxum profesor Mutalib
Usmonov, Doktor Abdulmun’im Majid Muhammad payg‘ambarning vafot etgan
kunini 632 yilning 8 iyun deb beradilar. Tarixchi Muhammad Rizo payg‘ambarni
632 yil 9 iyunda (11 xijriy yil, 12 rabiul avval) vafot etgan deb hisoblaydi.
Islom soʼzining arab tilidagi lugʼaviy maʼnosi – taslim boʼlish, boʼysunish,
istilohda esa yagona Allohga boʼysunish maʼnolarini beradi. Islom dini taʼlimoti
boʼyicha Muhammad paygʼambar (a.s.) avvalgi paygʼambarlar ishini davom
ettirgan, ular dinini qayta tiklagan, qiyomat oldidan yuborilgan oxirgi paygʼambar
(Xotam al–anbiyo) – nabiy va rasul deb tan olinadilar.
Imon, namoz, zakot, roʼza, haj islomning besh asosiy sharti – rukni hisoblanadi.
“Imon” soʼzining lugʼaviy maʼnosi ishonmoq, tasdiqlamoq boʼlib, istilohda esa
“La ilaha illallohu Muhammadun rasululloh” (“Allohdan oʼzga iloh yoʼq va
Muhammad – Allohning paygʼambari”) kalimasini til bilan aytib, dil bilan
tasdiqlash demakdir. Hadislarda imonning yetti sharti borligi taʼkidlanadi. Ular:
– Allohning borligi va birligiga, Qurʼon va hadislarda bayon qilingan barcha
ismlari va sifatlariga imon keltirish, uning barcha buyruqlarini qabul qilish va
barcha qaytargan narsalaridan qaytish.
– farishtalarning borligiga imon keltirish. Farishtalar (maloika) Allohning nurdan
yaratgan, uning buyruqlarini soʼzsiz bajaruvchi, uning amridan tashqari
chiqmaydigan xos bandalaridir. Ulardan Jabroil, Mikoil kabi buyuk farishtalarning
nomlari Qurʼonda zikr etilgan;
– ilohiy kitoblarga imon keltirish. Alloh Muhammad paygʼambarga (a.s.) Qurʼonni
nozil qilganidek, boshqa paygʼambarlarga ham kitoblar tushirgan. Ulardan bizga
maʼlum boʼlganlari: Ibrohim paygʼambarga “Sahifalar”, Muso paygʼambarga
“Tavrot”, Dovud paygʼambarga “Zabur” va Iso paygʼambarga berilgan “Injil”
kitoblaridir. Islom taʼlimotiga koʼra, oldingi ilohiy kitoblar buzilib ketganligi
sababli Qurʼon ularning taʼlimotini tiklab kelgan;
– paygʼambarlarning haqligiga imon keltirish. Alloh insonlarga toʼgʼri yoʼlni
koʼrsatish uchun paygʼambarlar yuborgan. Barcha paygʼambarlar bir zanjirning
boʼgʼinlari kabidirlar. Qurʼonda 25 paygʼambarning nomlari zikr etilgan.
Hadislarda paygʼambarlarning umumiy soni 124 ming ekani bayon qilingan;
– oxirat kuniga ishonish. Islom taʼlimotiga koʼra, bu dunyo bir sinov maydonidir.
Bu dunyoda qilingan savob ishlar uchun mukofot, gunoh ishlar uchun jazo
beriladigan oxirat hayoti mavjud;
– taqdirga – inson boshiga tushgan yaxshiligu yomonlik Allohdan ekaniga eʼtiqod
qilish;— 217 —
– oʼlimdan keyin qayta tirilishga ishonish. Islom taʼlimotiga koʼra, qiyomat kuni
boʼlganda barcha insonlar qabrdan turadilar va mahshargoh maydoniga
yigʼiladilar. U yerda barcha odamlar dunyodagi amallariga qarab mukofot (jannat)
yoki jazo (doʼzax)ga mahkum etiladilar.
Dostları ilə paylaş: |