2 Kimyoviy muvozanat- analizda moddalarni topish, aniqlash, ajratish, va konsentrlash jarayonlarida qo‘llaniladi. Reaksiyalarning turlariga mos
kimyoviy muvozanatning quyidagi asosiy turlari mavjud: kislotali-asosli muvozanat, oksidlanish-qaytarilish muvozanati, kompleks hosil bo‘lish
jarayonidagi muvozanat, cho‘ktirish-eritish reaksiyalaridagi muvozanat.
Deyarli barcha kimyoviy reaksiyalar qaytar bo‘ladi, lekin ular bir-biridan qaytarilish darajasi bilan farqqiladi.
Barcha qaytar analitik reaksiyalarda muvozanat kuzatiladi. ular bir vaqtning o‘zida qarama-qarshi tomonga boradi. Reaksiyada hosil bo‘luvchi
moddalar suvda yaxshi eriydigan holda reaksiya uchun ikkita modda aralashtirilsa, ma’lum vaqtdan keyin eritmada to‘rtta birikma mavjud bo‘ladi.
Masalan A moddani topish yoki aniqlash uchun unga Bmoddani qo‘shamiz. Reaksiya davomida A va B moddalarning konsentratsiyalari kamayib,
D va E moddalarning konsentratsiyalari ortib boradi, oqibatda to‘g‘ri reaksiyaning boshlang‘ich dastlab katta bo‘lgan tezligi (ν1) kamayib boradi,
D va E moddalarning konsentratsiyalari ortishi bilan teskari reaksiya boshlanib, uning tezligi (ν2) dastlab katta bo‘ladi va teskari reaksiya
davomida bu tezlik ham kamayib boradi. Muayyan vaqt oralig‘ida har ikki reaksiyaning tezliklari tenglashadi.
Qaytar reaksiyalarni umumiy tarzda quyidagicha ko‘rsatish mumkin.
mA + nB ↔ pC + qD (6)
Massalar ta’siri qonuniga muvofik to‘g‘ri reaksiyaning tezligi quyidagicha bo‘ladi.
ν1= k1[A]m[B]n(7)76 Bunda [A] va [B] -A va B moddalarning muvozanatdagi konsentratsiyalari. Ushbu reaksiyaga teskari reaksiyaning tezligi
ν2=k2[D]p·[E]q(8)
bo‘lib, k2-teskari reaksiyaning mutanosiblik koeffitsiyenti(tezlik koeffitsiyenti); [D] va [E] -tegishli moddalarning muvozanatdagi
konsentratsiyalari.Reaksiyaning tezlik koeffitsiyentining qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiati, temperatura va bosimga bog‘liq.
3. Aldol kondensatsiya reaktsiyalari kislotali va ishqoriy muhitda sodir bo'lishi mumkin. Kislotali sharoitda reaksiya kislota, masalan, sulfat
kislota yoki xlorid kislotasi bilan katalizlanadi. Kislota karbonil birikmasini protonlaydi, uni yanada elektrofil qiladi va boshqa karbonil
birikmasidan enolat ionining nukleofil qo'shilishiga yordam beradi.
Boshqa tomondan, ishqoriy sharoitda reaksiya natriy gidroksid yoki kaliy gidroksid kabi asos bilan katalizlanadi. Baza bitta karbonil birikmasining
a-uglerodini deprotonatsiya qilib, enolat ionini hosil qiladi, so‘ngra u nukleofil vazifasini bajaradi va boshqa karbonil birikmasining elektrofil
uglerodiga hujum qiladi.
Ham kislotali, ham ishqoriy sharoitlar b-gidroksikarbonil birikmalari bo'lgan aldol mahsulotlarining paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Kislotali
yoki gidroksidi sharoitlarni tanlash reaktivlar va kerakli mahsulot kabi omillarga bog'liq.