Iv asrdan XIII asr boshlarigacha 7-sinf o‘quvchilari uchun darslik

76

---

77
VIII asrdan Turon o‘lkasidagi 
mahkama ishlarida mahalliy tur
-
kiy, xorazmiy, sug‘diy, boxtariy 
tillar va yozuvlar o‘rnini arab tili hamda yozuvi egal
-
lay boshladi. Arablar va islom dini ta’sirida mahalliy 
musulmonlar orasida islomiy ismlar rasm bo‘la 
bordi. Turonning ko‘pchilik aholisi asta-sekin 
islomni qabul qildi. Vaqt o‘tgan sayin esa aj
-
dodlarimiz islom ta’limoti asoslarini yaratish 
va rivojlantirishda butun musulmon olamida 
peshqadamga aylana bordi.
Mulohaza uchun
Muqanna o‘z 
yaqinlari bilan Kesh 
vohasidagi 
Som 
qal’asini o‘z qarorgo
-
higa aylantiradi. 
Bu yerda «Oq kiyimlilar» harakati 
kengayib, katta xalq qo‘zg‘oloniga ay
-
lanadi. U ayniqsa Sug‘dda avj olib, Iloq 
(Ohangaron) vodiysi va Shoshga ham 
o‘zining ta’sirini o‘tkazadi. Qo‘zg‘olon
-
da turli tabaqalar qatnashadi. Muqanna 
qo‘zg‘oloni 783-yilgacha davom etdi.
Narshax va Samarqandda «Oq 
kiyimlilar» yengilgach, mahal liy mulk
-
dor tabaqa vakillari arablarga yordam 
bera bosh laydilar. 783-yilda Muqanna
-
ning Som qal’asidagi qarorgohi qamal -
ga olinadi. Uzoq davom etgan qamaldan 
so‘ng qo‘zg‘olonchilar taslim bo‘ladilar. 
Istilochilarga taslim bo‘lishni istamagan 
Muqanna o‘z joniga qasd qiladi.
Mazdakiylik — diniy-falsafiy ta’limo
t. 
Asoschisi Mazdak. Asosiy g‘o
yasi mul-
kiy umumiylik, barc
ha narsalarning 
umumiy, teng bo‘lishi.
806- yilda 
Rofe 
ibn Lays boshchiligi
-
da xalifalikka qarshi 
yana qo‘zg‘olon ko‘ta-
riladi. Qo‘zg‘olon Samarqanddan 
boshlanib Shosh, Farg‘ona, Buxo
-
ro, Naxshab va Xorazm viloyatla
-
riga tarqalgan. Tez orada mazkur 
viloyatlar xalifalik qo‘lidan keta di. 
Xuroson noibi Ma’mun dehqonlar
-
dan bo‘lgan Somon xu dotning nabi
-
ralari: Nuh, Ahmad va Yahyolardan 
iltimos qilib, ulardan yordam so‘ray
-
di. Ular Rofe ibn Laysni qo‘lga olib, 
uni xalifaga taslim bo‘lishga maj
-
bur qiladilar. Shu tariqa navbatdagi 
xalq harakati ham bostiriladi.
Biroq, mahalliy xalqlarning isti-
lochilarga qarshi kurashlari behuda 
ketmadi. Asta-sekin xalifalikning 
hukmronligi zaiflasha bordi. Bu hol 
Movarounnahr aholisining ozodlik
-
ka erishuvini tez lash tirdi.

---

78
Muqanna Marv atrofi aholisidan, Koza deb atalgan qishloqdan bo‘lib, nomi 
Hoshim ibn Hakim edi. U ilgari kudungarlik (matolarni bo‘yash) qilar edi, keyin esa 
ilm o‘rganish ga mashg‘ul bo‘ldi va har xil ilmlarni: ko‘zbo‘yamachilik, sehr va tilsim ilmlarini o‘rgandi. 
Ko‘zbo‘yamachilikni yaxshi bilib oldi. Muqanna ko‘zbo‘yamachilikni o‘rgangan va g‘oyatda ziyrak bo‘lib 
qadimgi (olimlar) ilmlariga oid ko‘p kitoblarni o‘qigan va jodugarlikda ustoz bo‘lgan edi. Uning otasi-
ning nomi Hakim bo‘lib, u Abu Ja’far Davonaqiy davridagi Xuroson amiri lashkarboshilaridan biri edi. 
U Balxdan chiqqan edi.
Hoshim ibn Hakimni Muqanna deyishlariga sabab shu ediki, u juda xunuk, boshi kal va bir ko‘zi 
ko‘r bo‘lganidan hamisha boshi va yuziga ko‘k parda tutib yurar edi. Muqanna Abbosiylar da’vatchisi 
Abu Muslim zamonida Xuroson lashkarboshilaridan biri bo‘lib, vazir bo‘ldi va payg‘ambarlik da’vosini 
qildi va bir qancha vaqt shu da’voda turdi. Abu Ja’far Davonaqiy odam yuborib, uni Marvdan Bag‘dodga 
oldirib keldi va bir necha yil davomida zindonda tutdi. Shundan keyin u zindondan qutulib, yana Marv-
ga qaytib keldi va odamlarni yig‘ib: «Mening kim ekanimni bilasizmi?» — deb so‘radi. Odamlar: «Sen 
Hoshim ibn Hakimsan», — dedilar. U: «Yanglishdingiz, men sizning va butun olamning xudosiman»... va 
yana: «O‘zimni qanday nom bilan atashni istasam atay beraman», — dedi hamda: «Men xalqqa o‘zimni 
Odam (Ato) suratida, keyin Nuh suratida, keyin Ibrohim suratida, keyin Muso suratida, so‘ng Iso sura-
tida, keyin Muhammad mustafo (s.a.v.) suratida, keyin Abu Muslim suratida ko‘rsatgan zotman, endi 
esa mana o‘zingiz ko‘rib turgan suratdaman», — dedi. Odamlar: «Boshqalar payg‘ambarlik da’vosini 
qilgan edilar, sen esa xudolik da’vosini qilayapsan», — dedilar. Muqanna: «Ular nafsoniy edilar, men 
esa ruhoniyman va ularning (badanlari) ichida edim, menda shunday qudrat borki, o‘zimni qanday 
suratda ko‘rsatishni istasam, shunday suratda ko‘rsata beraman», — dedi.
Abu Bakr Narshaxiyning “Buxoro tarixi” kitobidan
1. Manbani oq’ing. Muqannaning harakatlariga 
baho bering.
2. Muqanna o‘z maqsadiga yetish uchun nima-
lardan foydalandi?
3. Nima uchun Arab xalifaligi davri tarixchilari 
Muqanna shaxsiga salbiy baho berganlar?