Iv asrdan XIII asr boshlarigacha 7-sinf o‘quvchilari uchun darslik

Xutba — 
juma namozida 
hukmdor nomini aytib, uning 
haqiga duo o‘qish, olqishlash.

---

103
1006-1008-yillarda qoraxoniylar Xurosonga bostirib kiradi. Mahmud G‘aznaviy 
Xurosondan qoraxoniylarni haydab chiqaradi.
1017-yilda Mahmud kuyovi xorazmshoh Ma’mun ibn Ma’munga uyushtirilgan 
sui qasddan so‘ng shu yilning bahorida Xorazmga yurish qiladi. Hazorasp yonidagi 
jangda Xorazm qo‘shinini mag‘lubiyatga uchratadi. Xorazmdan ko‘plab boyliklar bi
-
lan birga, fan va madaniyat arboblari ham G‘aznaga ko‘chirib keltiriladi. Ular orasida 
buyuk olim Abu Rayhon Beruniy ham bor edi. Xorazmga esa sultonning sobiq bosh 
hojibi Oltuntosh noib еtib tayinlanadi. Keyinchalik Mahmud G‘aznaviy qoraxoniy
-
larga tegishli bo‘lgan Amudaryo bo‘ylariga yurish qilib, Chag‘oniyon, Qobodiyon, 
Xuttalon va boshqa chegaradosh viloyatlarni o‘z davlati tarkibiga kiritadi.
Mahmud G‘aznaviy Erondagi Ray va Jilob yerlarini ham o‘z mulkiga qo‘shib ola
-
di. Mahmud G‘aznaviy o‘z davrining yetuk sarkardasi bo‘lib, murakkab va ziddiyatli 
vaziyat, qarama-qarshiliklarga boy bo‘lgan chog‘larda hukmdorlik qilgan. Mahmud 
G‘aznaviy 1030-yilda vafot etadi.
yuzlab hukmdorlarni qo‘l ostida saqlagan Sulton 
Mahmudni men yengdim, deb mag‘rurona 
jar solaman. Butun dunyo muarrixlari Sulton 
Mahmud xotin hukmdordan yengilganligi haqida 
tarix yozadilar, uning nomi tarix sahnasidan 
yo‘qoladi, unga bundan ortiq uyat bo‘lmaydi. Agar 
Sulton meni yengsa, unga shuhrat kelmaydi, 
chunki hech qaysi shoir yoki tarixchi Sulton 
Mahmud xotin hukmdorning mamlakatini bosib 
oldi, deb maqtamaydilar». 
Sayida Xotunning dono va dadil fikrlarini 
tushungan Sulton Mahmud to bu ayol vafotiga-
cha biror marotaba ham Rayga hujum qilmaydi. 
Sayida Xotun 29 yil davomida shahzoda bilan 
birga hukmronlik qildi. Shundan so‘nggina Sulton 
Mahmud Rayga qo‘shin tortib, 1029-yilda uni o‘z 
hukmronligiga o‘tkazdi.
Akbar Zamonov,
«O‘rta asr tarixiy shaxslari hayotining ayrim 
noma’lum sahifalari»
1. Nima uchun Mahmud G‘azna-
viy Rayga qo‘shin tortish fikri-
dan qaytdi?
2. Tariximizda davlatni boshqargan yana qay-
si ayol hukmdorlarni bilasiz?
3. Yevropa davlatlari tarixida ham davlat 
boshqaruvida ishtirok etgan ayollarni bi-
lasizmi?