O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Shuningdek, mehnat taqsimoti Smitning bozorning kengayishi hamda kapitalning jamg„arilishi haqidagi fikriga ham bog„liq.
|
Xalqlar boyligi sabablari Smit millat boyligi ish unumdorligi va unumdor ishlaydigan ishchilar mutanosibligiga bog‗liq, deb hisoblagan. Ish unumdorligi. Ishchi kuchining unumdor mehnati nima bilan belgilanadi? Smit birinchi kitobida ish unumdorligi ish taqsimotiga bog‗liq, deb yozadi. Mehnatning ixtisoslashtirilganligi mehnat unumdorligini oshirishning kafolati sifatida qaralgan. Bu ―xalqlar boyligi‖ dan ancha oldin aytib o‗tilgan bo‗lsada, lekin hech kim Smitdek tushuntirib o‗tmagan. Smit mehnat taqsimotini ko‗p misollar bilan, tarixdan o‗rganib, zavodda har bir ishchi faoliyatini kuzatib, foydasini o‗rganib chiqqan . Agar har bir ishchi donalab mahsulot ishlab chiqarsa, unda ishlab chiqarish jarayoni juda sekin ketadi, agar ishlab shiqarish jarayoni bir qancha operatsiyalarga bo‗lib tashlansa, har bir ishchi shu operatsiyalardan biriga ixtisoslashsa, har bir ishga nisbatan mahsulot hajmi katta miqdorda oshadi. Mehnat taqsimoti va ixtisoslashuvning bir salbiy tomoni shundaki, ishchilar bir xil ishni bajaraverishadi va natijada zerikish paydo bo‗ladi. Insoniyat ishlab chiqarish jarayoniga bog‗lanib qolib mashinalashib ketadi, qayta-qayta bir xil ishni qilaverib noinsoniylashib ketadi. Lekin Smit inson farovonligi mehnat taqsimotiga bo‗gliq ekanligini ta‘kidlab o‗tgan. Shuningdek, mehnat taqsimoti Smitning bozorning kengayishi hamda kapitalning jamg„arilishi haqidagi fikriga ham bog„liq. Bozor qanchalik katta bo‗lsa, tovar shuncha ko‗p miqdorda sotiladi va mehnat taqsimotiga imkoniyat shunchalik oshadi. Cheklangan bozor o‗z navbatida cheklangan mehnatni talab qiladi. Mehnat taqsimoti kapital jamg‗armasi orqali cheklab qo‗yilgan, chunki ishlab chiqarish jarayoni 21 History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander 625-b. 112 juda vaqtni oladigan jarayon bo‗lib, ishning boshidan to mahsulot tayyor bo‗lib sotilgunga qadar orada ancha vaqt bor. Mehnat taqsimotining ortishi bilan ishchilarning o‗zlari uchun ishlab chiqarishlariga hojat qolmaydi va iste‘mol tovarlari zaxirasi paydo bo‗ladi. Kapitalistning asosiy vazifasi ishlab chiqarish boshlanganidan to mahsulot sotilgunga qadar ketadigan vaqtni qisqartirishdir. Shuning uchun Smit quyidagi xulosaga keldi: ―Resurslarning jamlanish jarayoni mehnat taqsimotidan oldin bo‗lishi talab etiladi va shu sababdan zaxiralar qancha ko‗p jamg‗arilsa, mehnat shuncha samarali taqsimlanadi‖ 22 . A.Smit asari nazariy qismining asosiy g‗oyalarini ko‗rib chiqamiz. A.Smitning ijtimoiy-iqtisodiy nazariyalari: a) boylikni ko„paytirish omillari: mehnat taqsimoti, pul, kapital. A.Smit o‗z kitobida jamiyatning iqtisodiy rivojlanishini va uning farovonligini oshirishni markaziy o‗ringa qo‗yadi. Asarning boshida A.Smit boylikni chinakam yaratuvchi bu – ―har bir xalqning yillik mehnati‖ deb ko‗rsatib o‗tadi. Demak, boylikning manbayi – mehnat. A.Smit bu fikrni rivojlantirib, mehnat taqsimoti boylikni yaratishda asosiy omil hisoblanadi, degan xulosaga keladi. Chunki mehnat taqsimoti asosida uning unumdorligi oshadi. Muallif bu tezisni to‗g‗nog‗ich ishlab chiqarish ustaxonasi misolida asoslab beradi. Ustaxonada o‗n kishi ishlaydi. Ular o‗rtasida mehnat taqsimlangan: biri simni tortadi, ikkinchisi uni to‗g‗rilaydi, uchinchisi kesadi, to‗rtinchisi uchini o‗tkirlaydi va h.k. Bir kunda bu o‗n kishi 48000 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|