― pul va banklar

Pulning moxiyati 
Biz kunlik nutkimizda ishlatadigan ‖Pul‖ suzining mazmuni iqtisodchilar 
uchun aloxida moxiyatga ega xisoblanadi. YUzaga kelishi mumkin bulgan 
chalkashlikdan kochish maksadida, odatiy foydalanishdan farkli ravishda 
iqtisodchilar tomonidan ―Pul‖ suzini kay tarika ishlatilishini aniklashtirib 
olishimiz lozim. 
Iqtisodchilar pul (yoki pul massasi) ni cheksiz ravishda tovar va xizmatlarni 
ayirboshlashda, shuningdek karz majburiyatlarini sundirishda qullaniladigan 
umumkabul kilingan tulov vositasi sifatida belgilashadi. Dollar banknotalari va 
veksellardan tashkil topgan nakd pullar tulaligicha ushbu karashga mos keladi va 
pullarning bir turi xisoblanadi. Kuplab odamlar pul xakida gapirishganda, nakd 
pullarni nazarda tutishadi. (kogoz pullar va tangalar).Agarda, masalan, kimdir 
sizning oldingizga kelib, shunday desa ― Pulingiz yoki xayotingiz‖ , ―Pul‖ 
deganda aynan nimani nazarda tutdingiz? ‖ deyishdan tiyilgan xolda siz tezda 
barcha pullaringizni unga tutasiz. 
Iqtisodchilar pulning moxiyatini fakatgina nakd pullar bilan cheklanishini 
juda xam tor deb xisoblashadi. CHeklar xarid uchun tulov vositasi sifatida 
ishlatilganligi bois, chek depozitlari xam pul urnida kuriladi. Ammo pulning 
moxiyatini yanada kengrok aniklash zarur: xattoki amaliyotda jamgarma 
depozitlar nakd pullar va chek depozitlarga tezda aylanganligi bois pulning urnida 
ishlatilishi mumkin. SHunday kilib, iqtisodchilar pul yoki pul massasining umumiy 
va anik tushunchasiga ega emaslar. 
―Pul‖ suzi tez-tez ―boylik‖ suzi bilan sinonim sifatida ishlatilishi, 
tushunchaning moxiyatini yanada murakkablashtiradi. Odamlar tomonidan ―Joe 
juda xam boy – uning juda kup puli bor‖suzining aytilishi, nafakat uning nakd puli 
va bankdagi depozitida kup mablag borligini, balki aksiyalari, obligatsiyalari, 
turtta mashinasi, uchta uyi va yaxtasi borligini bildiradi. Uz navbatida, nakd 
pullar ―pul‖ suzining tor ma‘nosini anglatsada, ushbu suzning ―boylik‖ 
ma‘nosida ishlatilishi juda xam keng ma‘nosini bildiradi. Iqtisodchilar pullarni 
(nakd kurinishida,talab kilib olinguncha depozitlar va boshkalar) sotib olish uchun 
ishlatiladigan va boylik – jamgarilgan mulkning kiymati sifatida farklashadi.
Boylik uz ichiga nafakat pullarni, balki boshka aktivlar kurinishidagi 
obligatsiyalar, oddiy aksiyalar, san‘at asarlari, er, mebel, avtomobil va uyni uz 
ichiga oladi. 

---

 ―Sheyla – juda xam zur qalliq, unda juda xam ajoyib ish bor va kup pul 
ishlab topadi‖ kabi misolda iqtisodchilar tomonidan ―daromad‖sifatida olingan 
kursatkich, odamlar tomonidan ―pul‖ sifatida tavsiflanadi. Ammo daromad bir 
vakt birligida mablaglar okimini bildiradi. Aksincha, pul bu –ayni vakt xolatiga 
ma‘lum bir summani ifodalovchi zaxira xisoblanadi. Agar sizga kimdir uning 
daromadi 1000 doll. ni tashkil qilganini ma‘lum kilsa, kaysi davr oralig‗ida (yilda, 
oyda, kunda) ishlab topilganligi tug‗risida ma‘lumotga ega bo‗lmasdan, siz ushbu 
daromad kam yoki kup ekanligini ayta olmaysiz. Kimdir sizga uzining chuntagida 
1000 AQSH dollari borligini ma‘lum kilsa, siz ushbu summaning kam yoki ko‗pligi 
to‗g‗risida aniq tasavvurga ega bo‗lasiz. 
Eslab utish joizki, ushbu kitob cheklovlarsiz tovarlar va xizmatlarni 
ayirboshlashda 
qullaniladigan 
pulning 
umumkabul 
kilingan 
tulov 
vositasi,shuningdek, daromad hamda boylikdan tashqari qarz majburiyatlarini 
so‗ndirish vositasi sifatida o‗rganishga bag‗ishlangandir
6
.
Shuningdek, natural xo‗jalikning rivojlanib borishi, jamiyatda mehnat 
taqsimotini shakllanishiga olib kelgan. Vaqt o‗tishi bilan odamlar o‗rtasida 
mahsulot ayirboshlash jarayoni rivojlanib, ishlab chiqarishning ixtisoslashuv 
jarayoni ro‗y bera boshlagan. Xususan, pulning vujudga kelishida chorvachilikning 
dehqonchilikdan ajralib chiqishi, keyinchalik hunarmandchilikning shakllanishi 
juda muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu davrda, odamlar o‗rtasida mahsulotlarni 
faol ayirboshlash jarayoni boshlandi. O‗sha davrdagi ayirboshlash munosabatlarini 
faollashishiga asosiy omillar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 

ishlab chiqarishning natural xo‗jalik shaklidan tovar ishlab chiqarish 
davriga o‗tishi;

ishlab chiqaruvchi sub‘ektlarning bir – biriga o‗zaro bog‗liqligining 
vujudga kelishi; 

ayirboshlash jarayonida tovarlar ekvivalentligining ta‘minlanganligi.