Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11 o, yerinə yetirməli olur. Müəllif cəsarətlə yazılmamış qanunlar mövqeyindən çıxış edir. Ana müəllifin rəğbət subyektidir. Doğrudur, hadisə Azərbaycan mühiti üçün tipik sayıla bilməz, ancaq bu həyat hadisəsi ilə müəllif bir daha vurğulayır ki, müharibə nəinki səngərdə, döyüş meydanında fəlakətlər törədir, onun amansız fəsadları ilk baxışdan sakit görünən arxa cəbhəyə də yol açır, öz ağır izini qoyur. Əsərdə ananın ikinci oğlu dramaturgi konfliktdə başlıca qüvvədir. O, plakat surət deyildir, miskin əməlləri ilə yanaşı, maraqlı düşüncələri də var, yeri gəldikcə, müəllif əsl ədib cəsarəti nümayiş etdirərək həyat həqiqətlərini bu obrazın dili ilə də səsləndirməkdən çəkinmir, bununla da tərəfli mövqe tutmur, öz fikri, mühakiməsi olan canlı insan tipi yaradır. Həm də əsərin ideya məna həllinə kömək edir və bəzi məqam- larda açıq zehinli, realist Şəkər əyyaş, içki düşkünü Şəkəri üstələyir. O, tüfeyli olsa da, müha- kimələri ilə oxucu diqqətini özünə çəkməyə, onu dinləməyə, düşünməyə vadar edir. Bu onu göstərir ki, azad bir yaradıcılıq mövqeyi seçən sənətkarın bütün obrazları bərabər hüquqludur, müəllif mövcud zaman və məkan kontekstində onlara sərbəst olmağa, həyata həyati bir möv- qedən yanaşmağa geniş məkan verir. Ədəbi tənqiddə əsərə münasibət birmənalı deyildir; qatil ana və onun söykəndiyi mənəvi dəyərlər konsepsiyası təsvir edilən gərgin konflikt və situa- siyalar axarında bəzən oxucu tərəfindən bəraət alır, bəzən ittiham olunur. Bu baxımdan Maral Ağarəhim Rəhimovun maraqlı obrazlar silsiləsinə daxildir. “Dramaturgiyada çarpışma yoxdursa, döyüş yoxdursa, söhbət təkcə qılınc döyüşündən deyil, həm də fikir döyüşündən gedir, deməli, orada dramaturgiya yoxdur“ (F.Mustafa). Ağa- rəhimin dramaturgiyası kəskin süjet və dramatik konfliktlər, gözlənilməz dönüşlər cəbhəsini xatırladır. Bütün bunlar onun əsərlərinə xas dramaturji fəallığın göstəricisidir. Müharibə ədə- biyyatı özü ilə sənətkarı məşgul edə biləcək xeyli mövzu və yeni qəhrəmanlar silsiləsi gətir- mişdir. Dramaturqun “Canavar balası” faciəsi haqqında çox yazılıb, fikir söylənilsə də, bir daha qeyd etmək yerinə düşər ki, dramaturgiyada müharibə problematikasının bədii həllinə dair ən maraqlı, aktual əsərlərdəndir və ədəbiyyatımızda orijinal konflikti və süjet xətti ilə diqqəti cəlb edir: Həssas bir məsələ: ata-oğul qarşıdurmasına gətirib çıxaran səbəb, onun fəsadları və sonda tarixən sübuta yetmiş böyük həyati ümumiləşdirmə! İlk səhnədən hadisələr böhranlı situasiyadadır; ata və oğul məhkəmə zalında üz-üzə dayanıb. Müttəhim Nofəl və atası Yusifin çıxışları, hadisə şahidlərinin dindirilməsi ilə get-gedə dərinləşən situasiyanın nə ilə nəticələnəcəyi aydın deyildir. Hadisələrin məhz bu cür düyünlənməsi oxucuya sonluğu təxmin etməyə yer qoymur. Elə dramatik ardıcıllığı izləyən oxucu üçün də ən uğurlu razvyazka heç gözləmədiyi, ağlından belə keçirmədiyi bir dönüş nöqtəsidir. Nofəlin (oğul) satqınlıq, xəyanət dolu əməllərinə bəraət qazandırmaq cəhdi oxucu (tamaşaçı) təsəvvüründə öz müəyyən gözləntilərini yaratsa da,Yusifin (ata) məhkəməyə verdiyi açıqlama bu təsəvvürü də alt-üst edir! Gözlənilməz dönüş və emosional amil oxucu şüuruna, düşüncəsinə hakim kəsilmişdir! Müəllif qarşısına qoyduğu məqsədi — düşmənin xislətən məkrli və hiyləgər olmasının genetik köklərini nümayiş etdirmək istəyini uğurla yerinə yetirmişdir: “Canavarı nə qədər bəsləsən, o yenə meşəyə baxacaq” - məsəlinin tam təsdiqi ilə yekunlaşan sonluq Yusifin özünü öldürməsi ilə başa çatsa da, bu final məğlubiyyət, yaxud ruh düşkünlüyü kimi qəbul edilə bilməz, bu, xain oğulun günahlarına görə vicdan əzabı çəkən atanın qəbul etdiyi qərardır. Bu qərarla o, şərəfsiz erməni törəməsinin atası adını üstündən götürür! Bu əsər bütün dramaturji dəyərlərə — kompozisiya həllinə, xarakterlər və ayrı-ayrı səhnələrin izlənməsinə görə çox diqqətəlayiq hadisədir. Burada dramaturqun yaradıcılıq istedadı ilə estetik norma- ların ciddi tələbləri bir harmoniya yaradır. İstər bədii estetik, istərsə də aktuallıq baxımından ədəbi mühitdə maraqla qarşılanan bu əsər müharibə mövzulu ən yaxşı dramaturgi nümunə kimi kino və səhnə həyatını da uğurla yaşamışdır. |