DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI Tədqiqatçılar –s şəkilçisi ilə düzələn cəmlik formasının ümumal-
tay xarakteri kəsb etdiyini çoxdan qeyd etmişlər (48, s. 272-278).
Azərbaycanda bir sıra Kəngərli toponimləri bu tayfanın
izlərini qoruyur. Məs.; Kəngərli – Ağdam və Tərtər rayonlarında
kənd, Kəngərli Ağdam rayonunda dağ, Şərur rayonunda düz adı,
Kəngərli düzü.
Kıbçak. Türkdilli qıpçaq qəbiləsidir. Qıpçaqlar Azərbaycan
xalqının etnik tarixində mühüm rol oynamışlar. Bəllidir ki,
Azərbaycan dili oğuz və qıpçaq dilləri əsasında formalaşmışdır.
Kıbçak etnoniminə Terxun (4-cü sətir) abidəsində rast gəlirik:
türk kıbçak elig yıl olurmuş. «Türk və qıpçak xalqı üzərində əlli
il oturmuş». Bu etnonim ilk dəfə məhz bu kitabadə işlənmişdir.
Tədqiqatçılar bu abidə tapılana qədər belə hesab edirlər ki, kıbçak
etnonimi ilk dəfə IX əsrdə ərəb coğrafiyaçısı İbn Xordadbekin
«Kitabi-əl-məsalik və əl-məmalik» adlı əsərində işlənmişdir.
M.Kaşğarlı bu adı Qıpçaq şəklində 2-ci sırada çəkir. Bu-
radan məlum olur ki, qıpçaqlar Bizans-Rum ölkəsinə yaxın bir
ərazidə məskunlaşmışlar. Müəllif əsərin başqa bir yerində Qıfça-
ğın türklərdən bir bölük və Kaşğar ətrafında yer adı olduğunu da
qeyd edir. R.Eyvazova bu etnonimdən bəhs edərək yazır ki, ayrı-
ayrı tədqiqatçılar tərəfindən çox müxtəlif səciyyələndirilən (sərt,
amansız, uğursuz, bədbəxt, möhkəm və s.) qıpçaq etnonimi çox
geniş areallara yayılmışdır. Bu ad nəinki Mərkəzi və Orta Asiya-
da, hətta Şərqi Avropada türk xalqının arasında özünü göstərir.
Qıpçaqlar türk dilləri arasında ən böyük etnik dil qruplarından
birini təşkil edirlər. Qıpçaq etnoniminə hələ yeni eradan əvvəl I
minillikdə Mərkəzi Asiya tarixi salnamələrində rast gəlinmişdir
(54, s. 73). Ə.Şükürlü Qıpçaq etnonimi haqqında yazır ki, qıb-
çaqlar XIII yüzilliyədək geniş yayılmış və çox fəal türk qəbilə
birliklərindən biri olmuşlar, indiki tatarların, qumıqların və s.
əsasında dayanmışlar. Əski türk dilində qıpçaq sözü su ayrıcı