D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
218 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI tədqiqə cəlb edilməyə başlamışdır. Xüsusən də, dil baxımından, eləcə də tarixi aspektdən müəyyən qədər tədqiqə cəlb edilmiş- dir, amma pedaqoji aspektdən tutarlı bir tədqiqat əsərinə rast gəlinmir. Düzdür, bir sıra pedaqoq – alimlər məqalələr şəklində qədim türklərin tərbiyə məsələlərini araşdırmışlar. Məsələn, F.Rüstəmov “Qədim türklərdə tərbiyə” məqaləsini, K.Quliyeva bu mövzuda bir sıra məqalələrini müxtəlif məcmuələrdə dərc etdirmişlər. Halbuki, Orxon-Yenisey yazılı abidələri türk peda- qoji fikrinin ən qiymətli mənbəyi, məxəzidir. Ona görə də Or- xon-Yenisey abidələrinin pedaqoji istiqamətdən öyrənilməsi vacib sayılmalıdır. Məlumdur ki, pedaqoji araşdırmaların əhatə dairəsi genişdir, çoxsahəlidir və biz bu abidələrdə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, vətənpərvərlik tərbiyəsi məsələlərini araşdırma- ğa çalışmışıq. Amma hesab edirik ki, öncə Orxon-Yenisey yazılı abidələri mahiyyətcə nədir, onun məzmununa nələr daxildir, onun coğrafi məkanı haradır, hansı tarixi şəraitin məhsuludur - kimi sorğulara cavab vermək daha məqsədəmüvafiqdir. Orxon-Yeni- sey yazılı abidələri “bəngüdaşlardır” [3.108], yəni iri qəbirüstü daşlar və qayalardır, başqa sözlə, məzardaşlarıdır. Bu kitabələr VI-VIII əsrlərdə Altayda və Şimali Monqolustanda mövcud ol- muş Qərbi Türk xaqanlığı və Şərqi Türk xaqanlığı dövlətlərində baş vermiş siyasi hadisələr və ictimai-iqtisadi həyatla bağlıdır. Bəs Orxon-Yenisey yazılı abidələri elmə nə vaxtdan məlum ol- muşdur? – sorğusuna onun tədqiqatçıları belə cavab verirlər ki, ilk dəfə olaraq bu barədə XIII əsrdə Sibirə səyahət etmiş İran səyyahı Covayini bəhs etmişdir. Lakin Orxon-Yenisey yazıları- na dair kitabı 1730-cu ildə F.İ.Stralenberq nəşr etmişdir. Belə ki, Poltava döyüşündən (1709) sonra Sibirə sürgün edilmiş isveçrəli əsir zabit F.İ.Stralenberq burada abidələri “kəşf edir” və bir neçə kitabənin surətini “Niştadt sülhündən (1721) sonra azad edildikdə 1722-ci ildə özü ilə Stokholma gətirir, burada çap etdirir, bununla |