D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə222/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   218   219   220   221   222   223   224   225   ...   290
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
6.Orta  Asiya  abidələri,  keramika  və  metal  pullar  üzərində 
olan yazılardır
7.Şərqi  Avropa  (o  cümlədən,  Şimali  Qafqaz)  çöllərində 
peçeneqlərə aid edilən yazılar.
Göründüyü kimi, məzmunu zəngin olsa da, Orxon Yenisey 
yazılı abidələri daha çox iki adla tanınır: Orxon abidələri və Yeni-
sey abidələri. Orxon abidələrinə Kül Tigin, Bilgə Xaqan, Ongin, 
Tonyukuk,  Küli  Çor,  Moyun  Çor,  İhe-Ashet,  Hoytu-Təmir  (bu 
abidəyə I-IX olmaqla on abidə daxildir), Süci və Üçüncü Orxon 
abidələri daxildir.
Yenisey  abidələri  isə  sayca  150-yə  qədər  (7.  12)    olsa  da, 
həcmcə  kiçikdir,  bir  sətirdən  –  on-on  beş  sətirədək  mətnləri 
əhatə edir. Hərflər pozulduğundan, bəzilərində fikir aydın olun-
mur.  Əsasən  qayaüstü  və  qəbirüstü  məzmunca  kiçik  həcmli 
epitafilərdir  [7.  12],  yəni,  məzarüstü  yazılardır.  Bunlar Yenisey 
çayı  hövzəsində,  Tuvada  və  Krasnoyarsk  diyarının  müxtəlif 
yerlərində  tapılmışdır. Nisbətən anlaşıqlı mətnləri olanlar I-XI 
Çaxöl, I-IV Barluk, I-II Altın göl, I-II Kızıl-Çira, I-II Qara Bulun, 
eləcə də Uyuk Tarlık, Uyuk-Arxan, Uyuk-Turan, Ottuk-taş, Beq-
re, Eleges, Ak-yus, Qara-yus abidələri kimi çoxlu müxtəlif adlar-
da rast gəlinir. Qeyd edək ki, Orxon-Yenisey abidələri içərisində 
II Göytürk imperatorluğunun (680-744) məşhur simalarının, xa-
qanlarının, məşhur sərkərdələrinin bəngüdaşlarından Kül Tiginin 
(732-ci il), Bilgə xaqanın (735-ci il) və Tonyukukun (716-cı il) 
şərəfinə  abidələrin,  həmçinin  Ongin  abidəsinin  (731-ci  il)  elmi 
dəyəri daha böyükdür. Çünki məhz bu abidələr informasiya bol-
luqlarına, tarixi hadisələri əks etdirdiklərinə və dövrünə güzgü tut-
duğuna, həmçinin ən əsası türkün dəyərlərini, milli təfəkkürünü, 
mənəvi aləmini özündə əks etdirdiklərinə görə digər abidələrdən 
fərqlənirlər.
Burada konkret illəri göstərilən informasiyalardakı fikirlərin


221

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   218   219   220   221   222   223   224   225   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin