DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI əsas tutaraq, Kül-tiginin epitafiyasını (732-ci il) əsas götürərək
türk yazısının (eləcə də mənəvi dəyərlərinin – M.S.) tarixini
VIII əsrə aid etdilər. Talas daşlarının tarixini də V-VI yüzilliyə
aid etməklə Monqolustandan Macarıstanadək uzanan böyük
bir ərazidə tapılmış bütün qədim türk yazılı abidələrinə belə bir
təxmini tarix qoyuldu [8.172].
Əslində isə, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Türkün mədəniy-
yət tarixi insanlığın tarixi qədər dərindir.
Mövzudan kənara çıxmayaq, məqsədimiz Türkün vətəninə,
zəngin mənəviyyatına paxıllıqla, qısqanclıqla yoğrulmuş düşmən-
cəsinə münasibəti açıqlamaq idi. Ona görə lap yuxarıda qeyd et-
diyimiz kimi, tədqiqat işimizlə Türkün vətəndaşlığına, vətənlə
bağlı anlayışlarına, vətən mənəviyyatına güzgü tutmaq qərarına
gəldik.
Türk üçün Vətən nə demək idi? Vətən anlayışı onun
mənəviyyatında hansı yeri tuturdu? Bu barədə görkəmli türkçü
alim Ziya Göyalpın “Türkçülüyün əsasları” kitabında olduq-
ca qiymətli fikirlərə rast gəlirik: “...Böyük millətlərdən hər biri
mədəniyyətin xüsusi bir sahəsində birinciliyə çatmışlar. Əski yu-
nanlar estetikada, romalılar hüquqda, israillilər və ərəblər dində,
fransızlar ədəbiyyatda, anqlosakslar iqtisadda, almanlar mu-
siqi və metafizikada (fəlsəfədə), türklər isə əxlaqda birinciliyi
qazanmışdır” [2, 118]. Göründüyü kimi, vətəni [Böy 2, 118] və
çoxsahəli türk əxlaqında vətən əxlaqı birinci yeri tutur.
Türklərdə vətən əxlaqı çox qüvvətli olmuşdur. Hər bir türk
öz “Eli” üçün həyatını və ən sevdiyi şeylərini fəda etməkdən
çəkinməzdi. Çünki, “El” Göy Tanrının yer üzündəki kölgəsiydi.
Türklərə görə,Göy Tanrı olduqca uğurlu olan bir eşq gecəsində
bir “qızıl işıq” olaraq yerə enmiş, bu enişdən bir ağacdan “Qut-
lu El”in doğulub artmasına səbəb olmuşdur. “Qutlu El” – “uğur-
lu El”, “mübarək El”, “müqəddəs El” anlayışlarını verməklə