D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə247/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   243   244   245   246   247   248   249   250   ...   290
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
abidələrindən fərqli olaraq kağız üzərində yazılmışdır. Onlar dörd 
qrupa ayrılır:
I  qrup  –  Mani  dini  məzmunlu  yazılı  abidələr  –  buraya 
atəşpərəstlik dininə məxsus tərcümələr daxildir. Onlardan «Xuas-
tuanift» abidəsi uyğur əlifbası ilə yazılsa da, dilində İran sözləri 
və cümlələrinin geniş yer tutduğu səbəbindən tərcümə əsəri hesab 
edilir. 
II qrup – Xristian dini məzmunlu uyğur yazılı abidələri – bu 
abidələr X-XI əsrlərə aid edilir, «İncil»dən götürülmüş parçaların 
tərcümələridir.
III  qrup  –  Budda  dini  məzmunlu  uyğun  yazılı  abidələri  – 
X  əsrə  aid  olan  bu  abidələr  Çin,  Tibet,  hind,  toxar  dillərindən 
tərcümə edilmiş mətnlərdir. Onlar içində irihəcmli «Altun yaruk» 
abidəsi («Qızıl işıq») xüsusi yer tutur.
IV qrup – Dini məzmun daşımayan və canlı danışıq dilinə ya-
xın olan uyğur yazılı abidələri – buraya falaçma məqsədilə yazı-
lan «İrk bitik» abidəsi, uyğur hüquq sənədləri daxildir. Təsərrüfat 
münasibətlərini,  uyğurların  məşğuliyyət  sahələrini,  həyata  ba-
xışlarını, məişətini, inam və inanclarını, ailə mədəniyyətini əks 
etdirirlər.
Beləliklə də görürük ki, aparılmış tarixi, filoloji, etnoqrafik, 
mətnşünaslıq  tədqiqatları  Orxon-Yenisey  abidələrinin  mahiyyə-
tini, mətnlərin mövzu və məzmun cəhətdən ümumiləşdirilməsi, 
tapılma  ərazilərinə  görə  qruplaşdırılması,  yazılma  tarixi  ba-
xımından  dəqiqləşdirilməsi,  dilini  və  məxsus  olduqları  xalqı 
müəyyənləşdirmək cəhətindən böyük nailiyyətlər əldə etmişdir. 
Bu abidələr qədim türklərin həyatının müxtəlif tərəflərini əhatə 
edən  zəngin  materiallar  verir.  Orxon-Yenisey  abidələrinin  pe-
daqoji,  psixoloji  və  fəlsəfi  araşdırılması  müasir  dövrümüzdə 
bu  əvəzsiz  tarixi  töhfələri  dərk  etməklə  məişətimizə,  mənəvi 
tərbiyəmizə  və  milli  qürurumuzun  möhkəmlənməsinə  xidmətə 
yönəltmək baxımından gərəkli bir iş olardı. Aparılan tədqiqat işi 


246

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   243   244   245   246   247   248   249   250   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin