Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya parçalanmış türk (xalqını) ulu atam-babam başa salmış, əvvəlki
dövləti bərpa etmiş, sonra töləs, tarduş (xalqlarının) azadlığını
təmin etmiş, orada (onlara) yabqu, şad rütbələrini vermiş» (1;
234).
Göytürk xaqanı Bilğə xaqan Kül-Tiginin şərəfinə yazılmış
kiçik mətnli abidədə öz xalqına doğru yol göstərərərək onun ic-
timai-sosial davranışındakı çatışmazlıqları açıqlayır və qeyd edir
ki, «Tanrının hökmü ilə özümün bəxtim olduğuna görə (xanlıq
taxtında) oturdum. Xan olmaqla yox (dərəcəsinə gələn) müflis
xalqı ortaya çıxardım, yoxsul xalqı varlı etdim, ac xalqı tox etdim.
Məgər bu sözümdə yalnışlıq varmı? (Ey) türk bəyləri, xalqı, bunu
eşidin. Türk xalqını toplayıb qəbilə birliyini yaratdığımı burada
yazdım, bir hissənizin yanıldığını da burada yazdım… (Ey) indi-
ki türk xalqı, bəyləri, ona baxarkən bilin; taxta itaət edən bəylər,
siz çox (tez) yanılansınız» (1; 220). Mogilyanın şərəfinə yazılmış
kitabədə isə xaqan öz timsalında nümunə gətirərək müraciət edir
və xalqa arxa olmağı, onu qorumağı tövsiyə edir: «Yuxarıda tan-
rı, aşağıda yer kömək etdikləri üçün gözü görməyən, qulaqları
eşitməyən xalqımı irəliyə – şərqə, sağa (cənuba) Tabğac elinə,
geriyə (qərbə) apardım…, qızılını, parıldayan gümüşünü, məşhur
ipəyini, çörəklik taxılını, minik atını, ayğırını, qara qunduz
(xəzini), göy dələ (xəzini) türk xalqım üçün əldə etdim, (onları)
təşkil etdim…, bu xanlıqda bu bəylər də vətəndən ayrılmasın; (ey)
türk xalqı, özün xoşbəxt olacaqsan» (1; 268) Xalqa xoşbəxtlik ar-
zusu edən xaqan onun bəylərinə ictimai və sosial həyatda doğru
və düzgün davranış yollarını da göstərir və türk xalqı üçün edilən
bütün səylərin onun firavanlığı və kədərdən uzaqlaşdırılması kimi
ali arzulara bağlı şəkildə icra olunduğunu vurğulayır.
Pedaqogika elmində insanın bir fərd kimi deyil, sosial-icti-
mai varlıq kimi dəyərləndirilməsi onun vətəndaşlığı və şəxsiyyəti
məsələləsi ilə əsaslandırılır. «İnsanın dünyaya gəlişi, dünyadan
gedişi onun özündən asılı olmadan bir qanunauyğunluqdur. Lakin