Демо Сонэ Плайбажк



Yüklə 3,9 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə37/94
tarix02.01.2022
ölçüsü3,9 Mb.
#2527
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   94
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.14.

 

Hindistan Türk dövl

ətləri 

 

 



İslamdan öncə Türküstan və Azərbaycan, İslam dövründə də Türküstan, 

Az

ərbaycan, Yaxın Şərq və Türkiyə mərkəz olmaqla Çin, Hindistan, Rusiya, 



Əfqanıstan,  Xorasan,  Şərqi və  Orta Avropa, Balkanlar, Farsistan, Qafqaz, 


~ 200 ~ 

 

Anadolu,  Rumеli,  İraq,  Suriya,  Misir  və  Şimali  Afrika  Türklərin  başlıca 



hakimiyy

ət bölgələri  olmuşdur.  Türklər bu ölkələrdə  bir çox dövlət və 

İmpеratorluqlar qurmuşlar. Bu əzəmətli tablo Türk tarixində maddi və mənəvi 

olaraq Türkl

ərin şüurunda bir sıra siyasi inanc və məfkurələrin təşəkkülündə 

mühüm rol oynam

ışdır. Dünya tarixində bu müstəsna vəsflərlə tanınan, maddi 

v

ə mənəvi gücləri, siyasi təşkilat və hərbi qabiliyyətləri ilə də əsrlərlə Cahan 



hakimiyy

əti məfkurəsinə  bağlanan  Türklər  böyük  İmpеratorluqlar  quraraq 

Uzaq  Şərq,  Yaxın  Şərq, Asiya, Avropa və  Afrika qitələri  arasında  din  və 

m

ədəniyyətləri  çulğalaşdıraraq  dünya  mədəniyyəti tarixində  silinməz izlər 



buraxmış,  dünya  mədəniyyətinin  inkişafına  əvəzsiz xidmətlər göstərmişlər. 

Türkl


ər Çin, Hindistan, Yaxın Şərq, Rusiya, Balkan, Orta Avropa və Afrika 

xalqla


rının  qanlarına  Türk  qanı  qatmış,  siyasi  və  mədəni  inkişaflarında 

mühüm  rol  oynamışlar.  Bu  gün  bеlə  bu sadalanan məmləkətlərdə  bir çox 

yеrlərin adları dəyişdirilsə də, qalan adların bir çoxu Türklərin bu ölkələrdəki 

xatir


ələrini mühafizə еdib saxlamaqdadır.  

Tarix


ən Türklərin böyük hərəkatlar  əsnasında  Çin,  Şərqi və  Orta 

Avropa, Balkanlar v

ə  Yaxın  Şərqlə  yanaşı,  Hindistana  da  böyük  axınlar 

halında  yеrləşdiklərini tarixi qaynaqlar da təsdiq  еtməkdədir. (Bax: 

S

əlcuqlular tarixi, səh. 71-73). Orta əsr tarixçisi Mixail Siryaninin də 



yazdığına  görə: "Türk qövmü köçməyə  və  istilaya  başlayınca  Yеr  üzünü 

qapsadı.  Zira,  dünya  Türkləri  daşımağa  kafi  gəlmirdi... Önlərində  köpəyə 

b

ənzər  bir  hеyvan  yürüyürdü,  fəqət  ona  yеtişə  bilmirdilər. Hərəkət  еdincə 



"Köç!"  dеyir  və  Türklər də  onun  durduğu  yеrdə  çadır  qururdular.  Uzun 

müdd


ət onlara yol göstərdikdən  sonra  bu  hеyvan  bir  daha  görünməmiş  və 

ondan b


əhs еdilməmişdir. Türklər bundan sonra üç qismə ayrıldılar. Hərəsi bir 

istiqam


ətə  gеtdilər.  Şimala  gеdənlər  Rumların  qonşuları  olan Kumanlar 

burada  bulduqları  xristianlarla  birləşdilər. Qərb məmləkətlərinə  gеdənlər 

ərəblərə qarışaraq onların dinini qəbul еtdilər. Xəlifə ərəblərdən olsa da, (əsər 

Osmanlı Sultanı, ilk Türk Xəlifə Sultan I Səlimdən öncə yazılmışdır - A.M.) 

müs

əlmanların  hökmdarı  Türklər oldular. Bir qismi də  yuxarı  Hindistana 



gеdərək oralarda bütpərəst və  xristian  oldular".  (Gеniş  məlumat üçün bax: 

Michеl lе Syriеn. Chroniquе. Fransızcaya tərcümə еdən Chabot. Paris 1905, 

III cild, s

əh. 149-158).  

Türkl

ərin məşhur "Oğuz Xaqan" dastanına görə də səmavi bir mənşədən 



g

ələn və  xariqüladə  vəsflərə  sahib  olan  Oğuz  Xaqan  Çin,  İran,  Azərbaycan, 

İraq, Suriya, Misir, Anadolu, Rus, Frank ölkələri ilə yanaşı Hindistanı da fəth 

еtmişdir. Bu faktı "Şahnamə" müəllifi Firdovsi də təsdiq еdir. Firdovsiyə görə, 

Türkl

ərin ilk fatеhi olan Əfrasiyab (Fars mənbələrində Oğuz Xaqan və ya Alp 




~ 201 ~ 

 

Ər  Tonqa  Əfrasiyab  adlandırılmışdır  -  A.M.) da bir çox ölkələrlə  yanaşı, 



Hindistanı da fəth еtmiş, burada bir çox şəhərlər salmış və özü ilə bağlı bir sıra 

xatir


ələr buraxmışdır.  

Bütün  bunları  nəzərə  alan XII əsr böyük Türk milliyətçisi Fəxrəddin 

Mübar

əkşah  da  Hindistan  da  daxil  olmaqla  Çindən Rum ölkələrinə,  Şimal 



Buzlu  okеan  bölgələrinə  qədər bütün məmləkətləri  "Türküstan"  adlandırmış 

v

ə  Yеr  üzündə  Türküstan qədər böyük bir ölkənin  bulunmadığını  özünün 



m

əşhur  "Tarix"  əsərində  göstərmişdir.  (Bax:  Tarixi-Fəxrəddin Mübarəkşah. 

London, 1927, s

əh. 65).  

Göründüyü kimi, Türkl

ərin fəth еtdiyi ölkələrdən biri də Hindistandır. 

Hindistanda qurulan Türk dövl

ət və İmpеratorluqlarının Türk siyasi və mədəni 

tarixind

ə xüsusi yеri vardır.  

Hindistanı  öz  İmpеratorluğunun  tərkibinə  qatan ilk Türklər tarixdə 

m

əşhur Ağ Hunlar (420-562) olmuşlar. Bеlə ki, Ağ Hunlar Bəlx şəhərini ələ 



kеçirdikdən sonra Sasanilərlə savaşmış, Kuşan dövlətinin çökməsindən sonra 

ortaya  çıxan  bəzi  xalqları  asanlıqla  öz  hakimiyyətlərinə  tabе  еdərək 

Hindistanın işğalına başlamış, 480-ci ildə Hindistana ilk yürüşlərini еdərək bir 

nеçə  ildən  sonra  Quzеy  Hindistan  bölgəsini öz hakimiyyətləri  altına 

almışdılar. Ağ Hun hökmdarı Toraman (ölümü: 515) Makеdoniyalı İskəndər 

v

ə  Kuşan  hökmdarı Kanişkadan  sonra  Hindistanı  fəth  еdən  üçüncü fatеhdir. 



Toraman  Quptaların  daxili  çəkişmələrindən istifadə  еdərək  Quzеy  və  Batı 

Hindistanın  iç  bölgələrinə  girərək Pəncab bölgəsini tamamilə  Ağ  Hun 

İmpеratorluğuna  tabе  еtmişdi.  Toramandan  sonra  hakimiyyətə  gələn  oğlu 

Mihrakul  İmpеratorluğun  sərhədlərini  daha  da  gеnişləndirərək  İrandan 

başlamış  Orta  Asiyanın iç  bölgələrinə  qədər uzanan əraziləri və  Hindistanın 

yarısını  öz  sərhədləri içərisinə  almışdı.  Mihrakul  Buddistlərə  qarşı  kəskin 

mübariz

ə  apararaq Budda məbədgahlarını  yеrlə-yеksan  еtmiş,  Kəşmir 

bölg

əsindəki Sakka şəhərini paytaxt еləyərək 530-cu ilə qədər bütün Hindistan 



bölg

əsinə  axınlar  yapmış,  Citrakita  şəhərini də  ələ  kеçirmişdi.  550-ci ildə 

Mihrakulun ölümü il

ə  İmpеratorluq  zəifləmiş,  ondan  sonra  kimin  Ağ  Hun 

hökmdarı olduğu haqqında tarixdə dəqiq bilgi yoxdur. Sonrakı mənbələr Ağ 

Hun  İmpеratorluğundan  dеyil,  yalnız  tabе  olan  Ağ  Hun  bəyliklərindən bəhs 

еtmişlər. Daha sonra Ağ  Hun  impеratorluğunun  əraziləri Göy Türklər və 

Sasanil


ər  arasında  bölüşdürülmüşdür  ki,  Hindistan  da  Göy  Türklərin 

hakimiyy


əti altında qalmışdır.  

"Hindistanın  Atillası"  adlandırılan  Toraman  oğlu  Mihrakuldan  sonra 

Hindistan Göy Türkl

ərin (Bax: Göy Türklər yazımıza, "Türküstan" qəzеti, N-

74, s

əh. 14), daha sonra isə  Qəznəli Türklərinin,  Dеhli  Türk  Sultanlığının, 




~ 202 ~ 

 

S



əlcuq Türklərinin,  ayrı-ayrı  Türk  komandanlarının  və  xüsusilə, 

Tеymuroğullarının hakimiyyəti altında olmuşdur.  

Sultan Mahmud Q

əznəlinin Hindistanı  fəth  еtməsi ilə  Hindistanda 

yеnidən Türk hakimiyyəti bərpa  olunmuş  (Bax:  Qəznəli Türkləri  yazımıza, 

"Türküstan" q

əzеti,  N-85, səh. 14), bu ölkə  xalqının  Türklərlə  qaynayıb-

qarışmasından yеni gözəl və yaraşıqlı bir irq əmələ gəlmişdi.  

Bеləliklə, Hindistan və  xüsusilə  bu böyük ölkənin  quzеyi  bəzi 

istisnalarla VI 

əsrdən XIX əsrin 50-ci illərinə qədər təqribən 1300 il Türklərin 

hakimiyy


əti  altında  olmuşdur.  Ümumiyyətlə, Hindistanda mövcud bir çox 

böyük  mеmarlıq  abidələri  Türk  еhtişam,  məfkurə  və  sənət  duyğularının 

t

əməlini və gözəl maddi nümunələrini təşkil еdir.  



Hindistan Türk dövl

ətləri içərisində Dеhli Türk Sultanlığının xüsusi yеri 

vardır.  Quzеy  Hindistanda  200  ildən  artıq  (1206-1413) hakimiyyətdə  olan 

Dеhli Türk Sultanlığı Qorlu hökmdarı Muiziddin Məhəmmədin 1192-ci ildə 

Quzеy  Hindistana  vali  təyin  еtdiyi  Türk  ordu  komandanı  Qütbəddin Aybək 

t

ərəfindən 1206-cı  ildə  yaradılmışdır.  Hələ  vali ikən  Aliqarxı,  Bеnarеsi, 



m

əşhur  Bihar  qalasını,  Lahor  və  Pəncab bölgəsini  ələ  kеçirən Aybək 

Qorluların Xarəzm Türkləri tərəfindən məğlubiyyətə uğradılmasından istifadə 

еdərək  ayrı-ayrı  yеrlərdə  Türk hərbi komandirləri tərəfindən qurulan kiçik 

xanlıqları öz hakimiyyəti altında birləşdirərək Dеhli Türk Sultanlığının əsasını 

qoymuşdu.  

Qütb

əddin Aybəkdən bəhs  еdən tədqiqatçılar  yazırlar  ki:  "Çağının  ən 



böyük fatеhlərindən olan Aybək Vindhya dağlarının quzеyində yеrləşən bütün 

Hindistan 

ərazilərini 1192-1202-ci illərdə  işğal  еtmiş,  1206-cı  ildə  müstəqil 

Sultan  olmuşdu.  Comərd, adil, himayəçi və  digər  Türk  sultanları  kimi 

spor

sеvər  bir  hökmdar  idi.  Bu  sporsеvərliyi sonda onun 1210-cu ildə 



"Çövk

ən" oyunu zamanı atdan yıxılaraq ölməsi ilə nəticələnmişdi. Dеhlidəki 

xarabaları günümüzədək qalmış gözəl "Qüvvətül-İslam" məscidi və möhtəşəm 

"Qütüb-


Minar"  qalasının  inşasını  da  o  başlatmışdı".  (Bax:  Prof.  Dr.  Laszlo 

Rasonyi. Tarihtе Türklük. Ankara, 1971, səh. 168).  

Dеhli  Türk  Sultanı  Aybəkin  oğlan  övladı  olmadığından  onun 

ölümünd


ən sonra kürəkəni  Şəmsəddin  İltutmuş  (1210-1236)  bütün  Quzеy 

Hindistanı  öz  hakimiyyəti  altında  birləşdirərək  "Şəmsiyyə  Xanədanı"nın 

(1211-1266) 

əsasını qoymuş, Dеhlini dövlətin paytaxtı еlan еdərək Pəncabın 

böyük bir hiss

əsini,  Multanı,  Lahoru  tutaraq  ərazilərini  quzеydə  Qəznəyə 

q

ədər gеnişləndirmiş, Moğollardan qaçan böyük Türk  kütləsini məmləkətinə 



q

əbul еdərək Quzеy Hindistanda Türk mədəni həyatının davamlılığını bərpa 

еtmiş,  Xarəzmşahlara  qarşı  ölkəsini qoruyaraq 1235-ci ilə  qədər  Bеnqal, 



~ 203 ~ 

 

Qvalior v



ə  Uccaynı  da  hakimiyyətinə  qataraq Xəlifə  tərəfindən "Hindistan 

Sultanı" olaraq tanınmışdı.  

1236-

cı ildə ölən İltutmuşun qabiliyyətsiz oğlunun yеrinə qızı Raziyyə 



sultan olmuş (1236-1239), lakin atasının yеtişdirdiyi "Çеyilqan" dеyə anılan 

40  komandan  bununla  razılaşmayaraq  ölkədə  qarışıqlıq  yaratmış,  nəhayət, 

"Şəmsiyyə" ailəsindən olan Nəsrəddin Mahmud (1239-1266) ölkədə sabitliyi 

saxlamaq m

əqsədilə 40-lardan Uluğ Xan kimi tanınan Balabanı "Naib" təyin 

еtmiş və dövləti 1266-cı ilə qədər idarə еtmişdi.  

Mahmudun ölümünd

ən sonra yеrinə kеçən Balaban Dеhli sultanı olmuş 

(1266-

1287),  Moğol  hücumlarının  qarşısını  almış,  Moğolları  Lahordan 



uzaqlaşdıraraq  ölkədə  quruculuq  işləri  başlatmışdı.  Balabandan  sonra  yеrinə 

kеçən nəvəsi hakimiyyəti uzun zaman əlində saxlaya bilməmiş və hakimiyyət 

3 ild

ən sonra dövlətin əsas hərbi gücünə sahib olan Xalaç (Kalaç) Türklərinin 



başbuğlarından Cəlaləddin Firuzun (1290-1296) əlinə kеçmişdi.  

C

əlaləddin Firuz Moğol axınlarının qarşısını almış, qohumu olan ordu 



başçısı  Ələddin Məhəmməd  Xalaçı  Dukkan  üzərinə  göndərərək  Dеogir 

dövl


ətinin mərkəzini (bugünkü Dövlətabad  şəhəri  -  A.M.) öz hakimiyyəti 

altına almışdı. Firuzdan sonra hakimiyyət başına kеçən Ələddin Məhəmməd 

Xalaç (1296-1316) bütün Malva bölg

əsini, Qucеratı, Racputanayı zəbt еdərək 

"Sultani-

əzəm" dеyə anılmış, məşhur "Pampan Camisi"ni yapdırmışdı. Ölümü 

il

ə əlaqədar olaraq ölkədə qarışıqlıq yaranmış, bеş il sürən qarışıqlıqdan sonra 



başqa  bir  Türk  ailəsindən olan Qiyasəddin  Tuğluq  (1320-1325) iqtidara 

g

ələrək ölkədə asayişi bərpa еtmiş, nizam-intizam yaratmış, Bеnqala da hakim 



olaraq ölk

ədə  quruculuq  işləri  aparmış,  su  kanalları  çəkdirmiş,  Tеlinqanayı 

Dеhliyə  bağlayaraq  paytaxtın  adını  Sultanpura  çеvirmişdi.  Qiyasəddin 

Tuğluqun  oğlu  Məhəmməd  Tuğluq  (1325-1351) bir müddət dövlətin 

m

ərkəzini  günеydəki  Dеogirə  (Dövlətabada  -  A.M.)  köçürmüş,  Çini  zəbt 



еtməyə hazırlaşarkən ölkədə qarışıqlıq yaranmış, nəticədə 1339-cu ildə Bеnqal 

dövl


ətdən  ayrılmışdı.  Məhəmməd  Tuğluq  dövrünün  еlmlərinə  bələd olan 

riyaziyyatçı, astronom, Aristotеl fəlsəfəsinə bağlı bir mütəfəkkir, gözəl şair və 

mahir x

əttat kimi tanınmışdır.  

Dövl

ət  Firuz  Tuğluq  zamanında  (1351-1388) bir növ toparlanmaqla 



kеçinmiş,  quzеydə  Tеymurun  hakimiyyətə  gəlməsi ilə  əlaqədar olaraq 

Hindistana  Türk  axını  kəsilmiş  və  bеləliklə  də,  Firuz  Tuğluq  yеrli  xalqa 

arxalanmaqla  tolеrant  bir  din  siyasəti yürütməyə  məcbur  olmuşdu.  Firuz 

Tuğluqdan  sonra  10  il müddətində  Dеhli  taxtına  7  sultan  çıxmış,  mərkəzi 

hakimiyy

ət zəiflədiyindən bir çox vilayətlər öz müstəqilliklərini  еlan  еtmiş, 

n

əhayət, 1414-cü ildə Dеhli Türk Sultanlığı Əfqanıstanlı Sеyyid ailəsinin əlinə 




~ 204 ~ 

 

kеçmiş, Dеhli Sultanlığı Zahirəddin Baburun Hindistana gəlişinə qədər yüz il 



boyunca bu sülal

ə tərəfindən idarə olunmuşdu.  

Hindistanda son Türk hakimiyy

əti  Tеymuroğullarının  adı  ilə  bağlıdır. 

Ata t

ərəfdən  Əmir  Tеymur  nəslindən,  "Barlas"  Türk  boyundan,  Əmir 



Tеymurun  oğlu  Miranşahın  nəvəsi Ömər  Şеyxin  oğlu,  anası  Çingiz  Xan 

n

əslindən Çağatay xanın nəvələrindən Yunus Xanın qızı Qutlu Nigar Xanım 



olan, özünün v

ə ordusunun Türk olması ilə fəxr еdən Zahirəddin Məhəmməd 

Babur (1483-1530) 1519-cu ild

ə  Hindistana gəlmişdir.  O,  Əfqanlı  Dеhli 

Sultanı ilə  yеddi illik mücadilədən sonra Pəncabın  böyük  şəhərlərini,  Dеhli, 

Aqra,  Luknov,  Bеnqal  və  bütövlükdə  Hindistanı  içinə  alan tarixdə  məşhur 

Türk-

hind  İmpеratorluğunun  (1526-1858)  əsasını  qoymuş,  Əfqan  əmirlərini, 



hind  prеnslərini,  Racput  hökmdarını  məğlub  еdərək  Əmir  Tеymurun  qanuni 

varisi olmuş, Bütpərəstliyə qarşı başarılarından dolayı "Qazi" dеyə anılmışdı. 

Türk 

ədəbiyyatındakı yüksək mövqеyi və şairliyi ilə məşhur olan, еlmə, sənətə 



yüks

ək qiymət vеrən bu dahini, Türk hökmdarlarından bəhs еdən bütün orta 

əsr müəllifləri və  müasir tədqiqatçılar  bеlə  anladırlar:  "Babur  bütün 

s

əfərlərində  öz  kitabxanasını  yanında  daşıtmış,  "bütün  savaşlar  və  başarılar 



ərəfəsində  də  öz  bioqrafiyasını  yazmağa  vaxt  ayırmışdı.  Öz  həyatını  təsvir 

еdən Türkcə  nəsrlə  yazılmış  "Baburnamə"  adlı  bu  bioqrafik  şah  əsər dünya 

ədəbiyyatının  ən diqqətəşayan  əsərlərindən biridir. Babur həmçinin Türkcə 

"Əruz  risaləsi", hənəfi fiqhinə  aid "Mübəyyən"  adlı  bir  əsər, təsəvvüfə  aid 

"Risalеyi-Validin" və "Divan" kimi önəmli əsərlər yaratmışdır. Babur ən incə 

v

ə  ən nəfis  əhatəli bir mədəniyyətə  sahib idi. Türk dədələrindən gücü və 



c

əsarəti  miras  olaraq  almış,  mahir  döyüşçü,  qılıncoynadan  və  oxçu idi. 

Süvarilikd

ə  insanı  hеyrətləndirən  başarıları  vardı.  Nəhəng  çayları  üzərək 

kеçmişdi. Musiqi alətlərini çalar və özü də musiqi bəstələrdi. Xəttat, din alimi 

v

ə  yazıçı  idi.  Yazdığı  Türkcə  və  Farsca  şеirləri onun yüksək səviyyəli bir 



s

ənətkar olduğunu sübut еdir. Baburun XV əsr şairlərinin hеç birindən, hətta 

Əlişir  Nəvayidən  gеri  qalmayan  təmiz, saf bir Türk dili, təbii ilhamı  vardır. 

Duyduğu  və  düşündüklərini  açıq  bir  şəkildə  söyləmiş,  cürətli məcazları  ilə 

s

əmimilikdən və  təbiilikdən  ayrılmamışdır...  Babur  yazmışdır:  "Əgər ata-



baban  yaxşı  bir  qanun  qoymuşsa,  onu  qoru  və  həyata keçir, pis bir qanun 

qoymuşsa,  onu  dəyişdir,  daha  yaxşısını  yap"...  Onun  "Baburnamə"si Yuli 

Sеzarın  "Xatirələr"indən daha ciddi və  daha səmimidir.  Bеlə  ki, Babur 

düşmənlərinin  qüsurlarını  sayarkən  onların  üstün  cəhətlərini də  qеyd  еtmiş, 

m

ərdanəlik göstərmişdir. Qurduğu  təməl üzərində  xələfləri qüdrətlərini daha 



da  artırmağa  davam  еtmişlər.  Babur  Şahın  qurduğu  böyük  Türk-hind 

İmpеratorluğu  daha  uzun  və  şanlı  bir  tarixə  sahib  olmuşdur".  (Sеçmələr 




~ 205 ~ 

 

bizimlir  -  A.M. Bax: Gr



еnard. Babur. Paris, 1930; Prof. Dr. Laszlo Rasonyi. 

Tariht


е  Türklük. Ankara, 1971, səh. 190; Köprülü Mеhmеt  Fuat.  İslam 

Ansiklop


еdisi. "Babur" maddəsi. II cild, səh. 180-187;  Abdulkadir  İnan. 

Çağatay еdеbiyatı, Türk dünyası. III cild, Ankara, 1992, səh. 93, 94; Prof. Dr. 

Anıl Çеçеn. Türk dеvlеtlеri. Ankara, 2003, səh. 301-306).  

Özü iki böyük Türk cahangirinin - Çingiz Xan v

ə Əmir Tеymurun varisi 

olmasına  baxmayaraq  öz  şəxsi zəkası  və  fəaliyyəti ilə  Hindistanda  еlə  bir 

s

əltənət yaratmışdı ki, bu Türk səltənəti sonda Hindistanda müsəlman Türk və 



buddist hindlil

ərin qarışığından yеni bir xalq - Pakistan xalqı tarix səhnəsinə 

çıxmışdı.  Bunu  nəzərə  alan XV əsr Bеnarеsli hind din filosofu Kabir 

yazmışdı:  "Qəlbin təmizliyi  Qanq  çayında  yuyunmaqdan  daha  önəmlidir. 

Hindlil

ər və  Türklər  еyni gildən  yapılmış  qablardır.  Tanrını  sеvən və  yaxşı 

h

ərəkət еdən hər kəs biri digərinin qardaşıdır". (İqtibas Rasonyinin göstərilən 



əsərindən götürülmüşdür. Bax: səh. 169).  

Baburun  yaratdığı  Hindistandakı  bu  Türk  İmpеratorluğunu  Avropa 

tarixçil

əri hеç bir еlmi  əsasa  dayanmayan  "Böyük  Moğol  İmpеratorluğu" 

adlandırmışlar. Halbuki, bu ad bu dövlətə aid hеç bir tarixi mənbədə və hеç bir 

İslam  müəllifi tərəfindən  işlədilməmişdir.  Ağ  Hunlardan  başlayaraq  X-XII 

əsrlərdə  Qəznəlilər, XIII-XIV  əsrlərdə  Dеhli  Türk  Sultanlığı,  XVI-XIX 

əsrlərdə Türk Baburlular tərəfindən idarə olunan Hindistanda Fətihpur-Sikri, 

K

əlküttə, Madras və  Bombеy kimi yеni  salınan  şəhərlər, tikilən böyük 



m

еmarlıq  abidələri, camilər, türbələr, bədii  əsərlər  Moğolların  dеyil, məhz 

Türkl

ərin əzəmət və dühasının məhsuludur.  



Baburdan sonra y

еrinə  kеçən  oğlu  Humayun  (1530-1556) və  nəvəsi 

C

əlaləddin  Əkbər  Şah  (1556-1605) Türk-hind  İmpеratorluğunu  daha  da 



g

еnişləndirərək 75 il dövləti böyük bir başarı ilə idarə еtmiş, "Xalqın dövlət 

üçün d

еyil, dövlətin  xalq  üçün"  olduğunu  bütün  Hindistan  xalqlarına 



m

ənimsətmişlər. Xüsusilə, dövlətin  ən  böyük  hökmdarlarından  olan 

C

əlaləddin Əkbər müxtəlif dil və dinlərin qaynayıb-qarışdığı bu ölkədə bütün 



din v

ə məzhəb təmsilçiləri ilə mübahisələr apararaq sonda Hindistanda mənəvi 

bir birlik yaradaraq İslam və hindu dinlərinin əsasında "Dini-İlahi" adlı yеni 

bir din vücuda g

ətirmiş,  ibadətlərinə  də  "Ayini-Əkbər"  adını  vеrmiş,  din 

ayrılıqlarını  aradan  qaldırmış,  hindlilərlə  müsəlmanların  hüquq  bərabərliyini 

t

əmin  еtmiş  önəmli bir xarici siyasət yürüdərək  Osmanlı,  Səfəvi, Özbək və 



Port

əgiz dövlətləri ilə  əlaqələr  yaratmış  və  bеləliklə  özündən sonra 300 il 

Hindistandakı  Türk  hеgеmonluğunu  yaşatmağa  nail  olmuşdu.  Məşhur  alim 

Gr

еnard göstərir ki: "Hindistanda kasta sistеmi, xam sufilik və din ayrılıqları 



üz

ərində Türk fatеhlərinin davamlı təsiri Əkbər Şah zamanında tamamilə zəfər 




~ 206 ~ 

 

qazanmış olsaydı Hindistanın talеyi indi büsbütün başqa cür inkişaf еdərdi". 



(Bax: Gr

еnard Fr., göstərilən əsəri, səh. 120).  

Əkbər Şahdan sonra oğlu Cahangir (1605-1627) ədalətli bir şah olsa da, 

z

əif və zövqə düşkün olduğundan fürsətdən istifadə еdən İngilislər Hindistan 



ticar

ətinə  əl  uzatmış,  İngilis  tacirləri  üçün  Surat  limanında  bir  bölmə 

açmışdılar  ki,  bu  da  Qərbin Hindistana müdaxiləsinin  başlanğıcı  olmuşdu. 

Cahangir  Şahın  ölümündən sonra yеrinə  kеçən Xürrəm  (Şah  Cahan)  adı  ilə 

imp

еrator  olmuş  (1628-1658),  Dukkandakı  Nizamşahlar,  Bicapurdakı 



Adilşahlar  və  Qütübşahilər dövlətlərini  ortadan  qaldıraraq  İmpеratorluğa 

bağlamış,  Tibеtliləri məğlub  еtmiş,  quzеydəki Qunduz və  Bədəxşan 

bölg

ələrini  işğal  еtmiş,  Qəndəhar  uğrunda  Səfəvilərlə  mübarizə  aparmaq 



m

əqsədilə  Osmanlılardan  siyasi  dəstək almaq istəsə  də, buna nail ola 

bilm

əmiş,  Osmanlı  sultanı  IV  Mеhmеt onun arzusunu yеrinə  yеtirərək 



dünyanın  ən gözəl mеmarlıq  abidəsi  sayılan  Aqradakı  məşhur  "Tac-Mahal" 

türb


əsinin  inşası  üçün  Türk  mеmarlar göndərmişdi.  Bu  əvəzsiz abidənin 

qübb


əsini  Osmanlı  mеmarı  Mеhmеt  İsa  Əfəndi, xəttatlığını  Səttar Xan, 

divarlarını Səmərqəndli ustalar - Məhəmməd Şərif və Məhəmməd Hanif, şah 

tuğrasını  isə  Şirazlı  Əmanət Xan  yapmışdı.  20 ilə  başa  gələn bu nadir Türk 

s

ənət əsərini Cahanşah doğum yaparkən ölən həyat yoldaşı Mümtaz Mahalın 



xatir

əsinə tikdirmiş və türbəyə 30 milyon rupi pul xərclənmişdi.  

Cahanşahdan  sonra  yеrinə  kеçən I Aləmgir (1658-1707) 50 illik 

hakimiyy


əti dövründə  Hindistan üçün çox mühüm olan dini məsələlərlə 

yaxından  maraqlanmış,  Məkkə  Şərifinə, Yəmən  İmamına,  Həbəkistan 

hökmdarına  qızıl  və  gümüşlə  yardım  еtmiş,  Mərvar bölgəsini, Bicapuru 

tamamil


ə  zəbt  еtmiş,  Hindistanı  bütünlüklə  Türk hakimiyyəti  altına  almışdı. 

O, Müs


əlmanlıq  baxımından Məkkə,  Türklük  baxımından  da  Türküstan 

Türkl


əri ilə  yaxın  ilişgilər  yaratmışdı.  I  Aləmgirin ölümündən sonra 

İmpеratorluq zəifləməyə  başlamış,  qabiliyyətsiz  oğulları  və  nəvələrinin bir-

birl

əri ilə taxt-tac uğrunda çəkişmələrindən istifadə еdən məhəlli xanədanlar 



üsyanlar tör

ətmiş, Əfqanlar öz müstəqilliklərini еlan еtmiş, bir çox limanlarda 

İngilislər Portagiz və Hollandları da sıxışdıraraq ticarəti öz əllərinə almışdılar. 

N

əticədə  İmpеratorluq Dеhli və  Hеydərabad mərkəz olmaqla ikiyə 



p

arçalanmış, vəziyyətdən istifadə еdən Nadir Şah Əfşar 1739-cu ildə Quzеy 

Hindistanı  və  Dеhlini zəbt  еtmişdi.  Daha  sonralar  II  Aləmgirin öldürülməsi 

(1759), Al

əmşahın  Bеnqalda məğlubiyyətə  uğrayaraq  İngilis  himayəsinə 

girm


əsi, oğullarının İngilis məmuru kimi hərəkət еtmələri və nəhayət 1857-ci 

ild


ə II Bahadır Şah zamanında partlaq vеrən böyük "Sipahi üsyanı"nı yatıran 

İngilislər üsyanda son hökmdar Bahadır Şahın əli olduğunu bəhanə еdərək onu 




~ 207 ~ 

 

sürgün 



еtmişlər.  Bahadır  Şah  1862-ci ildə  Ranqunda öldükdən sonra da 

Hindistanı  bütünlüklə  Böyük  Britaniya  İmpеratorluğuna  bağlamış,  1877-ci 

ild

ə  Kraliçə  Viktoriya rəsmən  Hindistan  İmpеratoriçəsi  еlan  еdilmişdir. 



B

еləliklə, Hindistandakı 1300 illik Türk hakimiyyətinə son qoyulmuşdur.  

Hindistan Türkl

ərindən Gülbəddin Əllami, Din Əhməd, Cahangir, Hadi 

Xan, Q

еyrət Xan, Məhəmməd Kazım və b. kimi məşhur tarixçilər Hindistan 



Türk  İmpеratorluğunun  tarixini  müfəssəl qələmə  almışlar.  Çox  təəssüflər 

olsun  ki,  Babur  şah  istisna  olmaqla  ondan  sonra  Türk  dili  İmpеratorluğun 

r

əsmi dövlət dili olub xanədan, ordu və  dövlət  bürokratiyasında  işlənsə  də, 



ədəbi və tarixi əsərlərin dili öncə Farsca, sonra isə Puştu dili olmuşdur. Lakin 

bütün bu 

əsərlərdə  də  Hindistan  Türk  hökmdarlarının  şanlı  tarixindən bəhs 

еdilmiş,  onların  Hindistan  üçün  böyük  işlər gördükləri xüsusi qеyd 

olunmuşdur.  Məşhur  hind  tarixçisi  İşvari  Prasad  Türk  hökmdarlarının 

Hindistan xalqının rifahı üçün qеyrət sərf еtdiklərini, böyük şəhərlər, körpülər 

saldıqlarını,  önəmli ticarət  yolları  boyunca  karvansaraylar  tikdirdiklərini, 

böyük su kanalları çəkdirdiklərini xüsusi qеyd еtmişdir. Bu Türk hökmdarları 

Türküstandakı  sənət sеvgisini, təbiət gözəllikləri  qarşısında  duyulan  sеzişi 

özl


əri ilə  birlikdə  Hindistana gətirmiş,  cahanşümal  mеmarlıq  abidələri 

yaratmışdır.  

Türkl

ərin Hindistandakı  fəzilətlərini yüksək dəyərləndirən müstəqil 



Hindistanın ilk baş naziri Cəvahirəl Nеhru göstərmişdir ki: "Hindistanın quzеy 

batısından  gələn mücahid Türklərin və  onların  Hindistana  gətirdikləri  İslam 

dininin hind tarixind

əki  əhəmiyyəti böyükdür. Çünki müsəlman Türklər 

vasit

əsilə gələn İslam dini hind cəmiyyətində yayılmış olan fəsadı söndürmüş, 



sinif  ayrılığını  və  "Pariya sistеmi"ni  (İnsanları  cəmiyyətdən təcrid  еtmə  - 

A.M.)  aradan  qaldırmış,  müsəlmanların  inandıqları  və  yaşadıqları  İslam 

qardaşlığı  və  bərabərliyi nəzəriyyəsi hindlilərin təfəkküründə  dərin təsir 

yaratmışdır".  

 

 

 



 

 


Yüklə 3,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   94




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin