AŞQABAD TEATRINDA AKTYOR VƏ
REJİSSOR YARADICILIĞI
Truppanın fəaliyyəti 1910-cu ildən güclənməyə və əhatə dairəsi genişlənməyə başlayıb.
Bununla bağlı olaraq dəstəyə təzə-təzə həvəskarlar daxil olublar, tamaşaların göstərilməsində
fasilələr qısaldılıb. Sonralar ədəbiyyatşünas kimi şöhrətlənmiş Salman Mümtaz (Əsgərov),
müəllimlər Yusif Heydərzadə, Məcid bəy Əfəndiyev aktyor və rejissorluğa başlayıblar. 1913-1915-
ci illərdə oynanılan tamaşaların əksəriyyətini Muxtar Vəliyev hazırlayıb. O, Haşım bəy Vəzirovun
"Adı var, özü yox", Rəşid bəy Əfəndiyevin "Qonşu qonşu olsa kor qız ərə gedər", Əbdürrəhim bəy
Haqverdiyevin "Ac həriflər", "Bəxtsiz cavan", "Yeyərsən qaz ətini, görərsən ləzzətini", Rza Zaki
Lətifbəyovu "Köhnə Türkiyə", Zülfüqar bəy Hacıbəyovun "Evliykən subay", Sultanməcid
Qənizadənin "Xor-xor", "Dursunəli və ballıbadı" dram, komediya və məsxərələrini tamaşaya
hazırlayıb.
On ilə yaxın dövrdə (1925-ci ilə qədər) Qulam Məmmədli (Makedonski), dramaturq-aktyor
Yaqub Nasirli, Əziz Cavadov və əsasən Rzaqulu Abdullazadə aktyorluqla yanaşı, rejissorluğa da
xüsusi diqqət veriblər. Həmin dövrdə Bakıdan gəlmiş aktyor Ələkbər Hüseynzadə kollektivdə
Hüseynqulu Sarabskinin "Cəhalət", Zülfüqar bəy Hacıbəyovun "Əlli yaşında cavan", Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyevin "Ağa Məhəmməd şah Qacar", Mirzə Fətəli Axundzadənin "Lənkəran xanının
vəziri" pyeslərinə səhnə quruluşları verib.
Rzaqulu Abdullazadənin səhnə təfsirində göstərilən "Bəhlul Danəndə" (Əhməd Qəmərli),
"Əsli və Kərəm" (Üzeyir bəy Hacıbəyov), "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" (Mirzə Fətəli
Axundzadə), "Aydın" və "Nəsrəddin şah" (Cəfər Cabbarlı), "Cənab de Parsonyak" (Jan Batist
Molyer), "Pəri cadu" (Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), "Ölülər" (Cəlil Məmmədquluzadə), "Şeyda",
"Maral", "Şeyx Sənan", "İblis" (Hüseyn Cavid), "Hacı Qəmbər" ("Nəcəf bəy Vəzirov"), "Leyli və
Məcnun", "Əsli və Kərəm", "Məşədi İbad" (Üzeyir bəy Hacıbəyov) tamaşaları teatr dəstəsinin
formalaşmasında, peşəkarlıq yönündə inkişafında muühüm rol oynayıb. Onun Şeyda ("Şeyda"),
İsgəndər ("Ölülər"), Süleyman ("Arşın mal alan"), Fərhad ("Nəsrəddin şah") rolları yaradıcılıq
nailiyyətləri sayılıb.
Teatrın dövlət təsisatına keçməsi ərəfəsindəki beş ildə Əsgər Babayev, Əsgər Əsgərov, Əziz
Cavadov, Bakıdan gələrək bir müddət Aşqabadda çalışan Əhməd Səfayi müəyyən rejissorluq
fəaliyyəti göstərmişlər.
Teatr həvəskarlarının 1904-1931-ci illərdəki fəaliyyətləri dövründə Rzaqulu Abdullazadə ilə
yanaşı, Əziz Cavadov, Cəfər Tahirov, Qulam Məmmədli, Klavdiya Həbibova, Ağabala Həbibov,
Yədulla Rzayev, Yəhya İsmayılov, Mirzə Səmədov, Yaqub Nasirli, Əta Kazımov səmərəli
yaradıcılıq yolu keçiblər.
Əziz Cavadov eyniadlı əsərlərdə İblis, Aydın, Nəsrəddin Şah, Hacı Həsən ağa ("Ölülər"),
Soltan bəy ("Arşın mal alan"), Turxan ("Maral"), Klavdiya Həbibova Nerina ("Cənab de
Parsonyak"), Humay ("Maral"), Jakalina ("Zorən təbib", Jan Batist Molyer), Ağabala Həbibov
Məsud ("Əmir Əbül Üla", Hüseyn Bədrəddin və Məhəmməd Rüfət), Valer ("Zorən təbib"), Mirzə
Mülküm xan ("Nəsrəddin şah"), Cəfər Tahirov Mirzə Sadıq ("Nəsrəddin şah"), Şeyx Nəsrulla
("Ölülər"), Orot ("Cənab de Parsonyak"), Səyyah ("Əmir Əbül Üla"), Tibo ("Zorən təbib"), Qulam
Məmmədli Rauf ("Şeyda"), Bəypolad ("Maral"), Mirzə Rza ("Nəsrəddin şah"), Müəllim ("Ölülər"),
Əbu Dəyyab ("Əmir Əbül Üla", Yədulla Rzayev Məsud ("Şeyda"), Çingiz bəy ("Maral"), Luka
("Zorən təbib"), Əbül Üla ("Əmir Əbül Üla"), daha çox qadın rollarında səhnəyə çıxan Yəhya
İsmayılov Kərbəlayı Fatma ("Ölülər"), Telli ("Arşın mal alan"), Səltənət ("Maral"), Martina ("Zorən
təbib"), Mirzə Səmədov Cənab de Parsonyak ("Cənab de Personyak") Sqanarel ("Zorən təbib"),
Səlim və Aydın ("Aydın"), Yaqub Nasirli İblis ("İblis"), Fərhad ("Nəsrəddin şah"), Əta Kazımov
Rəhim xan ("Nəsrəddin şah"), İbn Yəmin ("İblis") rollarını oynayıblar.
Aşqabad Dövlət Azərbaycan Teatrı kimi fəaliyyəti dövründə teatrda Əziz Cavadov, Əsgər
Babayev, Rzaqulu Abdullazadə, Rza Əfqanlı, Yusif Yulduz, Əsgər Babayev, Yakov Feldman xeyli
tamaşaya rejissorluq ediblər. Bakıdan dəvət olunmuş Rza Əfqanlı (1933-1934), Yusif Yulduz (1934-
1935) teatrda baş rejissor kimi çahşıblar. Baş rejissor Kürsüsünü daha çox Yakov Feldman
(müəyyən fasilələrlə) tutub.
Əziz Cavadovun əsas quruluşları (1932-1934): "Namus" (Aleksandr Şirvanzadə), "Qaçaq
Kərəm" (Vano Mçedaşvili), "Arşın mal alan" (Üzeyir Hacıbəyov), "Hacı Qara" (Mirzə Fətəli
Axundzadə), "Sevil" (Cəfər Cabbarlı).
Əsgər Babayevin əsas quruluşları: "Ölülər" (1933), "Qaçaqlar" (Fridrix Şiller. 1933), "Əsli
və Kərəm" (Cəlil Məmmədquluzadə) (1935), "Anzor" (Sandro Şanşiaşvili. 1938).
Rza Əfqanlının quruluş verdiyi tamaşalar: "Sevil", "Almaz", "Yaşar", "Şeyx Sənan", "1905-
ci ildə", (Cəfər Cabbarlı) "Otello" (Vilyam Şekspir), "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm", "Arşın
mal alan", "Məşədi İbad", (Üzeyir bəy Hacıbəyov) "Aşıq Qərib" (Zülfüqar bəy Hacıbəyov).
Yusif Yulduzun hazırladığı səhnə əsərləri: "Cancur Səməd" ("Vasvası xəstə". Jan Batist
Molyer), "Od gəlini", "Hind qızı" (Əbdülhəq Hamid), "Dəmirçi Gavə" (Şəmsəddin Sami), "Leyli və
Məcnun" (Üzeyir bəy Hacıbəyov).
Yakov Feldmanın rejissoru olduğu tamaşalar: "Məkr və məhəbbət" (Fridrix Şiller. 1935),
"Çiçəklər yolu" (Valentin katayev), "Hücum" (Boris Lavrenyov. 1936), "Həyat" (Mirzə İbrahimov),
"Meşşan dvoryanlıqda" (Jan Batist Molyer. 1937), "Koroğlu" (Üzeyir bəy Hacıbəyov. 1939).
ADAT-in fəaliyyəti dövründə kollektivin aktyorları N.Həsənov, Fərəc (Ələsgər) Nağıyev,
Həsən Qafarov müxtəlif janrlı əsərlərə səhnə quruluşları vermişlər. Bakıdan çağırılmış Soltan
Dadaşov Müslüm Maqomayevin "Şah İsmayıl" operasını (1938), Ağdam teatrından dəvət edilən
Heydər Şəmsizadə "Arşın mal alan" operettasını və "Leyli və Məcnun", "Aşıq Qərib" operalarını
(1939) hazırlayıblar.
Türkmənistan Respublikasının əməkdar artisti Əsgər Babayevin əsas rolları: eyniadlı
əsərlərdə Qaçaq Kərəm, Şeyx Sənan, Aydın, Otello və Yaqo, Yaşar, Gavə, Anzor, Mirzə Rza
("Nəsrəddin şah"), Seyran ("Namus"), Ferdinand ("Məkr və məhəbbət"), Nofəl ("Leyli və
Məcnun"), Keşiş ("Əsli və Kərəm"), Süleyman ("Arşın mal alan"), Elxan ("Od gəlini"), Balaş
("Sevil"), General Tomson ("Hind qızı"), Şahvələd ("Aşıq Qərib"), Abbas ("Həyat"), Kleont
("Meşşan dvoryanlıqda").
Həsən Həsənovun oynadığı rollar: Rüstəm ("Namus"), Əbdüləli bəy ("Sevil"), Şərif
("Almaz"), Simon ("Şeyx Sənan"), Yaqo ("Otello"), Qəhtan ("Dəmirçi Gavə"), Rəbi ("Od gəlini"),
Qazqolder ("Çiçəklər yolu").
Nazənin Rzayevanın (Minayeva) səhnəyə çıxdığı surətlər: Susanna ("Namus"), Sevil
("Sevil"), Yaxşı (1905-ci ildə), Elampa ("Hind qızı"), Lautskaya ("Çiçəklər yolu"), Dorimena
("Meşşan dvoryanlıqda").
Əziz Cavadovun ifa etdiyi rollar: Barxudar ("Namus"), Rəhim xan ("Qaçaq Kərəm"), Hacı
Həsən ağa ("Ölülər").
Həsən Şirinovun uğurlu rolları: Süleyman ("Arşın mal alan"), Baloğlan ("Almaz"), Şeyx
Hadi ("Şeyx Sənan"), Rodriqo ("Otello"), Tom ("Cancur Səməd"), Altunbay ("Od gəlini"), Marşal
Fonqalbi ("Məkr və məhəbbət"), Doktor ("Çiçəklər yolu"), Bersenev ("Hücum"), Qurban kişi
("Həyat"), Kovmi ("Meşşan dvoryanlıqda").
Firuzə Nəcəfovanın məşhur ifaları: Gülçöhrə ("Arşın mal alan"), Xanımnaz ("Almaz"),
Mariya Timofeyevna ("1905-ci ildə"), Emiliya ("Otello"), Əsli ("Əsli və Kərəm"), Şahsənəm ("Aşıq
Qərib"), Belina ("Cancur Səməd"), Mehri ("Dəmirçi Gavə"), Elizabet ("Hind qızı"), Xanəndə qız
("Koroğlu").
Məhbubə Həsənovanın səhnədə uğur qazandığı personajlar: Qəribin bacısı ("Aşıq Qərib"),
Tilitra ("Hind qızı"), Luiza ("Məkr və məhəbbət").
Qulam Məmişovun əsas partiyaları: Əsgər ("Arşın mal alan"), Qərib ("Aşıq Qərib"), Məcnun
("Leyli və Məcnun"), Kərəm ("Əsli və Kərəm"), Fətulla xan ("Koroğlu").
İbrahim Helminin uğurlu rolları: Vəli ("Arşın mal alan"), Məcnun ("Leyli və Məcnun"), Aşıq
Vəli ("Aşıq Qərib"), Hambal ("Məşədi İbad").
Nazənin Rzayevanın məlahətli səhnə surətləri: Sona ("Hacı Qara"), Sitarə ("Nəsrəddin şah"),
Dezdemona ("Otello"), Sürici ("Hind qızı"), Luiza ("Məkr və məhəbbət"), Bersenevlərin qulluqçusu
("Hücum"), Atlas ("Həyat"), Leyli ("Leyli və Məcnun").
Hüseyn Həsənovun mühüm rolları: Keşiş ("Əsli və Kərəm"), Şahvələd ("Aşıq Qərib"),
Zöhhak ("Dəmirçi Gavə"), Ser Borter ("Hind qızı").
Münəvvər Cahanbaxşovanın oynadığı başlıca rollar: Edilya ("Sevil"), Emiliya ("Otello"),
Çoban qızı ("Əsli və Kərəm"), Qəribin anası ("Aşıq Qərib"), Anjelika ("Cancur Səməd"), Cahan
xala ("Arşın mal alan"), Xubçöhr ("Dəmirçi Gavə"), Atlas ("Həyat").
Sona Kərimovanın uğurlu səhnə xarakterləri: Gülüş ("Sevil"), Sona ("1905-ci ildə"),
Dezdemona ("Otello"), Qaraca qız ("Aşıq Qərib"), Telli ("Arşın mal alan" ), Gülgün ("Od gəlini"),
Elampa və Sürici ("Hind qızı"), Ledi Milford ("Məkr və məhəbbət"), Sofya Petrovna ("Hücum").
Yəhya İsmayılovun peşəkar aktyor kimi rolları: Ocaqqulu ("Almaz"), Babakişi ("Sevil"),
Aşıq Vəli ("Aşıq Qərib"), Sofi ("Əsli və Kərəm"), Arqon ("Cancur Səməd"), Vəli ("Arşın mal
alan"), Baş möbid ("Dəmirçi Gavə"), Oddamdı ("Od gəlini"), Marşal Fonqalbi ("Məkr və
məhəbbət"), Poruçik Polevoy ("Çiçəklər yolu"), Pardon Qurbanəli ("Həyat").
Rəhim Rəhimovun əsas rolları: Montano ("Otello"), Əbdüləli bəy ("Sevil"), Əbu Übeyd ("Od
gəlini"), Baş vəkil ("Məkr və məhəbbət"), Qusev ("Çiçəklər yolu").
Miri Miribəylinin oynadığı rollar: Lodoviqo və Brabansio ("Otello"), Şah ("Aşıq Qərib"),
Yanardağ ("Od gəlini"), Uspenski ("Hücum").
Rəmziyyə Veysəlova (Əfəndiyeva) az müddətdə maraqlı obrazlar ifa edib: Mehriban
("Dəmirçi Gavə"), Solmaz ("Od gəlini"), Sürici ("Hind qızı").
Aşqabad DAT-nin əksər aktyorları teatr bağlanandan sonra xalq teatrında və müxtəlif dram
dərnəklərində çalışmaqla səhnəyə məhəbbətlərini davam etdiriblər. Əsgər Babayev xalq teatrının
əsas rejissorlarından olub.
Dostları ilə paylaş: |