FATMA MUXTAROVA
(26.3.1993- 19.10.1972)
Milli səhnəmizdə vokal ifaçılığının, klassik dünya operalarında lirik-qəhrəman
partiyalarını oxuyan ilk səhnə qaranquşlarından biri də Fatma xanımdır. Messo-soprano səsi olub və
bu səs sinədən gəlib, bulaq kimi qaynayıb və bütün not düzümündə sərbəst gəzişə bilib. Qızğın
aktyorluq temperamentinə, coşğun daxili ehtirasa, məlahətli, hüsnü-təravətli səhnə görkəminə malik
idi. Ecazkar zərif plastikası vardı və hər obrazın xarakterinin estetik səviyyəsinə uyğun olaraq
təbiətin bu bəxşişində həssas sənətkar qüdsiyyəti ilə istifadə etməkdə çox bacarıqlıydı.
Onun qəhrəmanları səs genişliyində nə qədər sərbəst davrana bilirdilərsə, aktyorluq ifası,
dramatizmın bədii təcəssümü baxımından bir o qədər möhtəşəm görünürdülər. Lirik və fəci,
dramatik və emosional duyğuların ən müxtəlif çalarlarını bir obrazın səhnə təsvirində heyrətamiz
şəkildə cəmləşdirirdi.
Fatma Səttar qızı Muxtarova 26 mart 1893-cü ildə Cənubi (İran) Azərbaycanın Urmi
(Urmiya) şəhərində doğulub. Uşaq yaşlarında ailəsi Rusiyaya köçüb. Əvvəlcə Rostovda yaşayıblar
və bir neçə ildən sonra Peterburqda məskunlaşıblar. Taleyin gərdişi bu ailəyə dəhşətli zərbə
vurmuşdur, Səttar kişi gözlənilmədən vəfat etmişdir. Peterburqda heç bir yaxın qohumu, simsarları
olmayan ailə az keçməmiş bir qarın çörəyə möhtac qalıb. Gözəl və şirin səsi olan, rus dilində sərbəst
danışmağı öyrənmiş balaca Fatma evə ruzi gətirmək üçün küçə müğənniliyinə başlayıb.
Məsum qızcığaz əvvəlcə özü şarmanka çalıb oxuyub. Sonralar ifaçılığını qarmonun
müşayiəti ilə davam etdirib. Yeni-yeni sirenadalar, nəğmələr, hətta qədim rus romanlarını özünün
"Küçə" repertuarına daxil edib. "Katya" təxəllüsü ilə məşhurlaşan Fatma rus meydan teatrının
təmsilçiləri skamo-roklara qoşulub, bir müddət küçə oyunbazları ilə şəhərləri gəzib, "təlxəklər"
qrupunda solist olub.
Günlərin bir günündə yeniyetmə yaşına qədəm basan Fatma və xalq teatrı truppası Saratova
gəliblər. İstedadlı müğənnini təsadüfən dinləyən "Saratovskaya vedomosti" qəzetinin redaktoru
A.Arxangelski bu qarabəniz, gözləri nur saçan qızın məlahətli, ecazkar ifasına heyran kəsilib. O, elə
həmin gün bu barədə Saratov konservatoriyasının professoru M.Medvedyevə danışıb. Bu iki
ziyalının xeyirxahlığı ilə Fatma Muxtarova 1914-cü il-də Saratov Konservatoriyasının vokal
şöbəsinə daxil olub.
İki il bu təhsil ocağında vokal ifaçılığının incəliklərinə yiyələnən Fatma xanım 1917-ci ildə
Moskvaya köçüb. Dünya şöhrətli Fyodor Şalyapinin köməkiiyi ilə o, Sergey Ziminin şəxsi teatrında
("Ziminin opera teatrı") oxumağa başlayıb. Bu teatrda debütü Aleksandr Serovun "Yusif"
operasında Odaliskanın partiyası olub.
Vətəndaş müharibəsi illərində Fatma Muxtarova təbliğat-konsert briqadalarına qoşulub.
Onlarla birgə Qırmızı ordunun döyüş bölgələrində konsertlər verib. İstənilən dinləyici auditoriyası
üçün çevik və dəyişkən repertuarla çıxış etməyi böyük məharətlə bacaran gənc müğənni 1920-ci
ildən başlayaraq Kazanın, Leninqradın (Peterburqun), Kiyevin, Xarkovun, Odessanın, Tiflisin opera
teatrlarında oxuyub. Həmin teatrlarda əsasən Qərbi Avropa və rus klassik sənətkarlarının əsas
sevgili partiyalarının füsünkar ifaçısı kimi şöhrətlənib. Buna görə də onu vaxtaşırı bir teatrdan
digərinə dəvət ediblər.
Sənətin kamillik zirvəsinə çatan, vokal ifaçılığının ən zərif və emosional incəliklərini
mənimsəyən Fatma xanım həm yaşının, həm də sənətkarlığının müdrik çağında, 1938-ci ildə Bakıya
dəvət alıb. Həmin ildən 1953-cü ilə qədər Mirzə Fətəli Axundzadə adına Azərbaycan Dövlət Opera
və Balet Teatrında solist işləyib.
Fatma Muxtarovanın yaradıcılığını zinətləndirən, səs diapazonunun genişliyinə vüsət açan,
yaradıcılıq əlvanlığına təravət gətirən əsas partiyaları belə düzümdə sıralamaq olar: Marfa və
Marina, ("Xovanşina", Modest Musorqski), Lyubaşa, Bahar ("Çar gəlini" və "Qar qız", Nikolay
Rimski-Korsakov), Amneris, Auzçena, Madalena ("Aida", "Trubadur" və "Riqoletto", Cüzeppe
Verdi), Dalila ("Samson və Dalila", Kamal Sen Sans), Aksİnya ("Sakit Don", İvan Dzerjinski),
karmen ("Karmen", Jorj Bize. Tərcümə edəni Nigar Rəfibəyli), Qrunya ("Potyomkin zirehli gəmisi",
Oles (Aleksandro) Çişko), Zibel ("Faust", Şarl Quno), Lyubov ("Mazepa", Pyotr Çaykovski),
Qrafinya Polina "Qaratoxmaq qadın", Pyotr Çaykovski), Vanya ("İvan Susanin", Mixail Qlinka),
Ortruda ("Loenqrin", Rixard Vaqner), Puqaçovun arvadı ("Qartal qiyamı" və ya "Puqaçovçular",
Andrey Paşşenko), konçakovna ("Knyaz İqor", Aleksandr Borodin), Əzra ("Nizami", Əfrasiyab
Bədəlbəyli).
Görkəmli opera solistinin yaradıcılığının zirvəsi Karmen partiyası sayılır. Müğənni bu
partiyanı müxtəlif teatrlarda zəfərlə ifa etmişdir. Fatma Muxtarovanın karmenin ifasında əldə etdiyi
nailiyyət dünyanın ən qüdrətli ifaçılarının həmin partiyada qazandıqları qələbələrlə bir cərgədə
dəyərləndirilir. O, bu partiyanı həm Azərbaycan, həm də rus dillərində oxumuşdur.
Fatma Muxtarova müxtəlif opera teatrlarının səhnəsində klassik ifaçılardan Fyodor Şalyapin,
Bülbül, Sergey Lemeşev ilə birgə çıxış etmişdir.
Onun son dərəcə zəngin fəlsəfi, estetik, psixoloji cəhətdən dərin, ifa baxımından səs əlvanlığı
və genişliyini özündə təcəssüm etdirən konsert proqramı var idi. Solist-vokalçı kimi bir sıra dünya
şöhrətli konsert salonlarında möhtəşəm çıxişları olub.
Tiflis opera teatrının səhnəsində qazandığı nailiyyətlərə, milli opera sənətimizin
tərəqqisindəki böyük xidmətlərinə görə vokal ustası, opera solisti 1936-cı ildə Gürcüstan
Respublikasının əməkdar artisti və 23 fevral 1940-cı ildə Azərbaycan Respublikasının xalq artisti
fəxri adları ilə təltif olunub.
Fatma xanım Səttar qızı Muxtarova 19 oktyabr 1972-ci ildə Bakıda vəfat edib və ikinci Fəxri
xiyabanda dəfn olunub.
Dostları ilə paylaş: |