AZƏRBAYCAN DÖVLƏT
OPERA VƏ BALET TEATRI
(1938 - 1970)
Teatrın 1938-ci ildə ən böyük uğuru Moskvada keçirilən Azərbaycan Ədəbiyyatı və
İncəsənəti dekadasında olub. Kollektiv Böyük Teatrda Üzeyir bəy Hacıbəyovun "Arşın mal alan" (9
və 15 aprel) operettasını, "Koroğlu" (5 və 6 aprel), Müslüm Maqomayevin "Nərgiz" (11 aprel),
Reynqold Qlierin "Şahsənəm" (7, 8 və 13 aprel) operalarını nümayiş etdirib. Bülbül dekada
tamaşalrında koroğlu, Qərib, Əlyar və Əsgərin, Şövkət Məmmədova Nərgiz və Şahsənəmin, Gülarə
fsgəndərova Nigarın, Səltənət Quliyeva Gülçöhrənin, Məmmədtağı Bağırov Həsən xanın
partiyalarını uğurla ifa ediblər. Dekadada milli incəsənətimizin qazandığı nailiyyətlərə görə Üzeyir
bəy Hacıbəyov, Şövkət Məmmədova, Bülbül, Reynqold Qlier SSRİ xalq artisti fəxri adları ilə təltif
olunublar (17 aprel 1938). Kollektiv Bakıya qayıtdıqdan sonra musiqili komediya truppası teatrdan
ayrılıb və may ayının 30 -da müstəqil sənət ocağı kimi fəaliyyət göstərib.
Azərbaycan opera teatrının 30 illk yubileyi dekada ilə əlaqədar bir il sonraya keçirilib. Teatr
1939-cu ilin fevral və mart aylarında özünün yeni quruluşda və üzərində əsaslı işlənilmiş yubiley
tamaşalarını teatrsevərlərə təqdim edib. Mərasimin proqramına "Leyli və Məcnun" (rejissor Soltan
Dadaşov, rəssam N.Naydışev, dirijor Əhəd İsrafilzadə), "Arşın mal alan" (rejissor İsmayıl
Hidayətzadə, rəssam Ədhəm Sultanov, dirijor Əhəd İsrafilzadə), "Şah İsçmayıl" (rejissor Soltan
Dadaşov, rəssam Həsən Mustafayev, dirijor Əhəd İsrafilzadə), "Şahsənəm" (rejissor Ədil
İsgəndərov, dirijor Əfrasiyab Bədəlbəyli), "Nərgiz" (rejissor Soltan Dadaşov, rəssam Həsən
Mustafayev, dirijor Vladimir Traximoviç) və "Koroğlu" (rəssam Həsən Mustafayevin yeni tərtibat
işləməsində) tamaşaları daxil idi.
Bu il teatr Şarl Qunonun "Faust" (5 iyun. Mefistofel-Vasili Nikolski) operasını, Sezar
Puninin "Esıneralda" (30 may. Esmeralda-Qəmər Almaszadə, Qvazimoda-Konstantin Bataşov)
baletini repertuarına daxil edib.
1940-cı ildə teatrın tarixində sənət hadisəsi olub, səhnədə ilk Azərbaycan baleti göstərilib.
Bu, Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" əsəri idi və onun quruluşunu baletmeysterlər Sergey
Kevorkov və Vaxtanq Voronski, rejissor İsmayıl Hidayətzadə veriblər. Əsas partiyaları Qəmər
Almaszadə (Gülyanaq), Konstantin Bataşov (Polad) və Anatoli Urvantsev (Cahangir xan) ifa
ediblər.
Bu il opera truppasının daha uğurlu işi Mixail Qlinkanın "İvan Susanin" (24 fevral. Dirijor
Əşrəf Həsənov, rəssam Mirra Panadiadi) və Cüzeppe Verdinin "Otello" (2 oktyabr. Dirijor Vladimir
Traximoviç, rəssam Mirra Panadiadi) operalarının tamaşaları olub. Hər iki əsər teatrın repertuarında
çoxdan vardı, lakin baş rejissor Viktor Rappoportun əsaslı bərpa-işləməsində premyera kimi
göstərilib.
1941-1945-ci il Böyük Vətən müharibəsində teatr yaradıcılığını səfərbər edərək
vətənpərvərlik mövzularına üstünlük verməyə çalışıb. Kollektiv müəyyən briqadalara bölünüb
əsgərlər qarşısında çıxışlar ediblər. Müharibə yeni başlayanda teatr İranda qastrolda olub. Dörd il
ərzində teatrın repertuarı müəyyən təzə quruluşlarla və orijinal operalarla əlvanlaşıb. Opera truppası
Vladimir Kryukovun "Stansiya nəzarətçisi" (29 yanvar 1941. Rejissor Viktor Rappoport. Rəssam
Həsən Mustafayev, dirijor Əfrasiyab Bədəlbəyli), Niyazinin "Xosrov və Şirin" (7 may 1942.
Rejissor İsmayıl Hidayətzadə, rəssam Aleksandr Filippov, dirijor Niyazi), Qara Qarayevlə Cövdət
Hacıyevin "Vətən" (4 may 1945. Rejissor İsmayıl Hidyətzadə, rəssam İzzət Seyidova, dirijor
Niyazi) əsərlərini tamaşaya hazırlayıb. Uşaqlar üçün Marian Kovalın "Canavar və yeddi çəpiş"
(1941. Rejissor Viktor Roppoport, rəssam Mirra Panadiadi, dirijor Vladimir Traximoviç) operası
oynanılıb.
Bu müddətdə balet truppasının da müəyyən uğurlu işləri olub. Rikardo Driqonun
"Arlekinada" (baletmeyster İqor Arbatov, rəssam Ənvər Almaszadə, dirijor Əfrasiyab Bədəlbəyli və
Vladimir Traximoviç), Boris Zeydmanın "Maskarad" (rejissor Pyotr Tveretski, rəssam İzzət
Seyidova, dirijor Əfrasiyab Bədəlbəyli), Pyotr Çaykovskinin "Sonalar gölü" (balet-meyster Georgi
Kevorkov, rəssam Mirra Panadiadi, dirijor Əfrasiyab Bədəlbəyli) baletləri tamaşaya hazırlanıb.
Beş il ərzində teatrın premyeraları içərisində əvvəllər başqa quruluşlarda göstərilmiş Pyotr
Çaykovskinin "Qaratoxmaq qadın" (6 mart 1941. Rejissor Pyotr Tveretski, rəssam İzzət Seyidova,
dirijor Niyazi), Aleksandr Borodinin "Knyaz İqor" (21 sentyabr 1941. Rejissor Viktor Ropoport,
rəssam Aleksandr Filippov, dirijor Əşrəf Həsənov), Eduard Napravnikin "Dubrovski" (12 fevral
1942. Rejissor Pyotr Tveretski, rəssam Aleksandr Filippov, dirijor Vladimir Traximoviç)
operalarının səhnə təfsirləri maraq doğurub. Coakkino Rossininin "Sevilya bərbəri" (7 noyabr 1943.
Rejissor Viktor Rpoport. Tərcüməçilər Məmməd Səid Ordubadi və Əfrasiyab Bədəlbəyli)
Azərbaycan dilində oynanılıb. Əsas partiyaları Ağababa Bünyadzadə və İdris Ağalarov (Fiqaro),
Hüseynağa Hacıbababəyov (Qraf Almaviva), Böyükağa Mustafayev (Don Bazilio), Şövkət
Məmmədova, Gülarə İsgəndərova və Elmira Axundova (Rozina), Məmmədtağı Bağırov (Don
Bartolo) ifa ediblər.
Rejissor İsmayıl Hidayətzadə "Koroğlu" operasını 1943-cü ildə rus truppası ilə tamaşaya
hazırlayıb. Əsas partiyaları Aleksandr Drozdov (Koroğlu), Konstantin Knijnikov (Həsən xan),
Mariya Titarenko (Nigar), Vasili Nikolski (İbrahim xan) oxuyublar.
1948-1970-ci illər ərzində ADOBT-də "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm" "Şah İsmayıl"
operaları yeni quruluşlarda və müəyyən əsaslı bərpalarda daim repertuarda qalıb. Lakin əsas rolların
ifaçılar sırası həmişə yeni-yeni istedadların hesabına zənginləşib. Məcnunun və Kərəmin Əlövsət
Sadıqov, Şirzad Hüseynov, Xanlar Haqverdiyev, Əbülfət Əliyev, Qulu Əsgərov, Bakır Haşımov,
Arif Babayev, Mais Salmanov, Əli Mehdiyev, Hüsnü Qubadov, Leylinin və Əslininin Yavər
Kələntərli, Məhbubə Paşayeva, Gülxar Həsənova, Sima Haşımlı, Sara Qədimova, Rübabə
Muradova, Zeynəb Xanlarova, Rəsmiyyə Sadıqova kimi maraqlı ifaçıları yetişib. Teatrda
azərbaycanlı bəstəkarların yeni opera və balet əsərləri tamaşaya hazırlanıb. Bu tamaşaların bəziləri
müəyyən musiqi zəifliklərinə, rejissor qüsurlarına və ifa nöqsanlarına baxmayaraq, milli
mədəniyyətimizin təkamülü istiqamətində dəyərli addımlar kimi yadda qalıb.
Dostları ilə paylaş: |