Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub



Yüklə 3,58 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə257/470
tarix25.12.2016
ölçüsü3,58 Mb.
#2849
növüDərs
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   470
"Ayineyi ibrət" (1924-1930). Rəhbəri və rejissoru Mehdi Zahiri olub. 

"Dram Təbriz" (1929-1935). İlk rəhbəri Rza (Rza xan) Quluzadə Şərqlidir. Rza Quluzadə 

kiçik pyeslər yazıb və özü tamaşaya hazırlayıb. Sonralar o, Bakıda və Aşqabadda yaşayıb, orada da 

teatr sənəti ilə ciddi məşğul olub. 

Təbrizin "Ariyen" truppası öz fəallığı  və repertuarının  əlvanlığı ilə seçilib. Truppa Üzeyir 

bəy Hacıbəyovun "Ər və arvad" ("Kəblə Qubad" adı ilə), "Arşın mal alan", "Məşədi  İbad" 

operettaları, "Leyli və  Məcnun", "Əsli və  Kərəm",  Şah Abbas və Xurşid banu" operaları ilə 

Təbrizdən əlavə, Tehran, Xoy, Məşhəd, Rəşt, Urmu (Urmiya) şəhərlərində də tamaşalar verib. 

1921-ci ildə  Cəlil Məmmədquluzadə müvəqqəti Təbrizdə yaşayanda yerli teatr truppasına 

köməklik göstərib. O, həvəskar aktyorlarla özünün "Ölülər" pyesini tamaşaya hazırlayıb. Baş rolları 

Böyük xan Naxçıvanlı  (İsgəndər) və  Əli Azəri (Şeyx Nəsrulla) oynayıblar. Bundan sonra Təbriz 

truppasının fəaliyyətində bir qədər də canlanma başlayıb. 

Təbriz səhnəsində 1928-cı ildə Mirzə Bağır Hacızadənin rejissorluğu ilə göstərilən "Şeyx 

Sənan" (Hüseyn Cavid) məhəbbət faciəsinin tamaşası truppaya yeni nailiyyət qazandırıb.  Şeyx 

Sənanı rejissor özü ifa edib. Bir il sonra "Ayineyi ibrət" truppası  ədibin "İblis" faciəsini Rza 

Quluzadə  Şərqlinin rejissorluğu ilə tamaşaçılara göstərib. 1936-cı ildə  "İblis" Böyükxan 

Naxçıvaninin (Naxçıvanski və Naxçıvanlı kimi də yazılıb) rejissorluğu ilə yeni quruluşda oynanılıb. 

1945-ci ildə  "İblis" faciəsi  Əli kənaninin rejissorluğunda, rəssam Vəli Xakdanın bədii tərtibatında 

tamaşaçılara təqdim olunub. Əsas rolları  Ərəboğlu və  Nəriman  İbrahimzadə  (İblis), Leyla 

Möhsünpur (Xavər), Salman Salmanpur (İbn Yəmin), Həbib Quluzadə (İxtiyar) ifa ediblər. 

Bu teatr dəstələrində səmərəli çalışanlar arasında Abdulla Fərivərin (Abdullazadə) xidmətləri 

diqqətəlayiqdir. O, əvvəllər Bakıdakı İran mədrəsəsində dərs verib. 1918-ci ildə Təbrizə qayıdaraq 



müəllimlik etdiyi məktəblərdə teatr dərnəkləri yaradıb, həmçinin ayrı-ayrı truppalarda aktyor və 

rejissor kimi çalışıb. 

Bakı  və Tiflis teatr dəstələrində, dövlət teatrlarında rejissorluq və aktyorluq etmiş 

Mirseyfəddin Kirmanşahlı 1930-cu ildə  İrana gəlib. Üç il ərzində Tehranda və  Təbrizdə müxtəlif 

dəstələrdə rejissorluq edib. Təbriz teatrında peşəkarlıq prinsiplərinin formalaşmasında onun xüsusi 

əməyi var. 

Təbriz teatrının formalaşmasında aktyor və rejissor kimi fəaliyyət göstərən Rza Quluzadə 

Şərqli, Rza Vaizzadə dramaturgiya  ilə   də   ciddi   məşğul   olublar.   Teatr  dəstələrində Şərqlinin 

"Mirzə Rza kirmani", "Cinayət", "Börkün bəlası", "Quqquluqu", "Dəlilər yurdu", "Pul, yoxsa 

xəyanət" ("Xəyanət və  vəfa"), Rza Vaizzadənin "Cəhalət qurbanı", "Tükənməz xəzinə", Mirzə 

Cabbar  Əsgərzadənin "Noi bəşər", "Çadramn mühəssənatı" (mühəssənat farsca gözəl işlər 

deməkdir), "Müəllimlər həyatı", Abdulla Fərivərin "Bəhram Çubinə", Hilal Nasirinin "Mirzə 

Tağıxan Əmir Kəbir" pyesləri tamaşaya hazırlanıb. 

Təbrizin teatr həvəskarları Bakıdakı bugünkü Akademik Milli Dram Teatrının 

repertuarındakı milli klassiklərin  əsərlərini tamaşaya hazırlamağa daha çox çalışıblar. Həmçinin 

dünya  ədəbiyyatı dühalarından Vilyam Şekspirin "Otello", Fridrix Şillerin "Qaçaqlar", Jan Batist 

Molyerin "Zorən təbib", "Cancur Səməd" faciə  və komediyaları müxtəlif quruluşlarda Təbrizdə 

oynanılıb. Vano Mçedaşvilinin qəhrəmanlıq mövzulu "Qaçaq Kərəm" dramı tez-tez oynanılan 

əsərlərdən olub. 

1941-ci ildə Təbrizdə "Azərbaycan" cəmiyyəti yaranıb. Onun altı aylıq fəaliyyəti dövründə 

teatr truppası da təsis edilib. Truppanın tamaşaçılara təqdim etdiyi ilk tamaşa  Əbdürrəhim bəy 

Haqverdiyevin "Bəxtsiz cavan" faciəsi olub. İranda ezamiyyətdə olan rejissor Şəmsi Bədəlbəyli 

truppa ilə sıx yaradıcılıq əlaqəsi saxlayıb, burada bir neçə əsərə səhnə quruluşu verib. 

Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı 1941-ci il oktyabr ayının  əvvəllərindən dekabra 

qədər Təbrizdə qastrol səfərində olub. Teatrın maraqlı repertuarla çıxışı  şəhərin teatr həyatında 

möhtəşəm canlanma yaradıb. Az sonra ziyalıların cəm olduqları "Azərbaycan cəmiyyəti"nin 

təşəbbüsü ilə Təbrizdə "Azərbayan aktyorları heyəti" yaradılıb. Təbrizdə çıxan "Azərbaycan" qəzeti 

teatr prosesini canlandırmaq və  pərakəndə qüvvələri cəmləşdirmək məqsədilə 11 nəfərdən ibarət 

müdiriyyət heyəti təyin edib. Teatr sənətinə  təzə  gələn həvəskar aktyorları seçmək üçün içə 9 

nəfərdən ibarət komissiya fəaliyyətə başlayıb. 

1940-1946-cı illərdə Tehran şəhərində azərbaycanlı teatr fədailəri "Fərhəng-e sinema", 

"Honər", "Şiri Xurşid" teatr binalarında tamaşalar oynayıblar. Repertuarda Mirzə  Fətəli 

Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", "Xırs quldurbasan", Üzeyir bəy Hacıbəyovun bütün 

operettaları və əksər operaları, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Nəcəf bəy Vəzirovun kiçik həcmli 

məzhəkələri əsas yer tutub. 

1944-cü il avqust ayının 12-də Təbrizin bələdiyyə idarəsinin salonunda İranda Sovet dövləti 

ilə  mədəni  əlaqələr cəmiyyətinin Təbriz  şöbəsi yaradılıb. Bununla bağlı  Təbrizdə  Mədəniyyət evi 

açılıb. Bu ilin dekabr ayında Təbrizdəni "Azərbaycan", "Firdovsi", "Hünər", "İran", "Təbriz", 

"Həqiqət" teatr dəstələri vahid truppada birləşiblər. Mədəni rabitə cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə 1945-

ci ilin fevralında Təbriz şəhərində birləşmiş aktoral (aktyor) birliyinin (cəmiyyətinin) iclası keçirilb. 

Birləşmiş aktyor heyətinə 40 aktyor daxil olub. Az sonra truppada aktyorların sayı 60-a çatıb. 

Onlardan 12-i qız idi. Bu aktrisalar arasında sonralar məşhur  şairə kimi tanınan Mədinə Gülgün 

(Ələkbərzadə) də vardı. Teatrın bədii rəhbəri Abdulla Fərivər (Abdullazadə), rejissoru əslən Şimali 

Azərbaycanın  Şəmkir  şəhərindən olan Səməd Səbahi idi. İlk tamaşa Mirzə  Fətəli Axundzadənin 

"Hacı Qara" komediyası olub və 1 mart 1945-ci ildə göstərilib. 

Sovet Azərbaycanından gəlmiş yazıçı-jurnalist  Əvəz Sadıq, aktyor və rejissor İsmayıl 

Əfəndiyev teatr kollektivinin yaradıcılıq axtarışlarına köməklik göstəriblər. Teatr altı ay müddətində 

Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara" komediyasını, Süleyman Sani Axundovun "Eşq və intiqam" 

faciəsini,  Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Ağac kölgəsində" dramını, Üzeyir bəy Hacıbəyovun 



"Əsli və Kərəm", "Leyli və Məcnun", "Məşədi İbad", "Arşın mal alan" musiqi əsərlərini, Zülfüqar 

bəy Hacıbəyovun "Aşıq Qərib" operasını, Cəfər Cabbarlının "Aydın", "Sevil", "Oqtay Eloğlu", 

"1905-ci ildə" dramlarını, Cəlil Məmmədquluzadənin hekayəsi  əsasında səhnələşdirilmiş "Usta 

Zeynal"  əsərini, Sabit Rəhmanın "Hücum davam edir" komediyasını tamaşaya hazırlayıb. "Sevil" 

tamaşası daha böyük uğur qazanıb. Baş rollarda Leyla Möhsünpur (Sevil), Mədinə  Ələkbərzadə 

(Gülüş), Sara Heydərzadə (Dilbər) çıxış ediblər. 

Repertuarda "Həkime xakəndaz", "Güldanəli-dər Paris", "Başmaq tayı", "Həlləm-qəlləm" 

adlı primitiv, bədii cəhətdən sönük, dramaturji baxımdan zəif pyeslər də oynanılıb. Fars müəllifləri 

Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" və "Aydın" dramlarını təhrif edilmiş süjetdə, "Siyəhpuş", "İntiqame 

Leyla" adları ilə səhnədə göstərilMəsmə nail ola biliblər. 

Bir il müddətində teatr 55 tamaşa göstərib. Kollektiv Cənubi Azərbaycanın Mərənd, Maku, 

Səlmas, Miyandab, Miyan, Zəncan, Soyuqbulaq, Nüqədeh,  İşno, Urmu (Urmiya) şəhər və 

qəsəbələrində, böyük kəndlərində də səhnə əsərləri oynayıb. 

Bu dövrdə Cənubi Azərbaycanın Marağa, Ərdəbil (rejissor Feyzi Çubəkzən), Xoy, Zəncan, 

Miyandab, Urmu şəhərlərində  də teatr tamaşaları oynanılıb. Təbriz teatrı  İranın Azərbaycanlılar 

yaşayan bölgələrinə müntəzəm səfərlər edib. 

1945-ci ilin sentyabrında Cənubi Azərbaycanda (İran Azərbaycanında) Seyid Cəfər Pişəvəri 

başda olmaqla Azərbaycan Demokrat Partiyası yaradılıb. Bunun əsasında 12 dekabr 1945-ci ildə 

Azərbaycan Milli Hökuməti yaradılıb.  İlk və Xüsusi diqqət milli dildə maarif və  mədəniyyətin 

tərəqqisinə yetirilib. Hökumətin 6 yanvar tarixli qərarına əsasən Azərbaycan kəndlərində 2000-dən 

yuxarı, şəhərlərdə isə 500-ə yaxın müxtəlif təhsil ocaqları açılıb. Mövcud teatr kollektivinin bazası 

əsasında Təbriz Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı yaradılıb. Onun truppasının  əsasını müxtəlif 

truppaların həvəskar aktyorları təşkil ediblər. 

Kollektiv qısa müddətdə müəyyən repertuar qura bilib. 8 mart 1946-cı ildə teatrın təntənəli 

açılışı olub və Cəlil Məmmədquluzadənin "Anamın kitabı" dramının tamaşası göstərilib. Quruluşçu 

rejissorlar Səməd Səbahi və  İsmayıl  Əfəndiyev idi. Tamaşaya musiqini Bakılı  bəstəkar Cahangir 

Cahangirov bəstələyib və tamaşada xalq çalğı alətlərinə dirijorluğu da özü edib. Tama şanın bədii 

tərtibatını Bakılı  rəssam Kazım Kazımzadənin eskizləri  əsasında Bakıda təhsil almış  Vəli Xakdan 

işləmişdi. Tamaşada  əsas rolları  Məhəmmədəli Vəlizadə (Rüstəm bəy),  İsmayıl Muzduri 

(Məmmədəli), Səməd Səbahi (Səməd Vahid), İrəc Əhmədzadə (Hacı Baxşəli), Qəmər Nikpur (Ana), 

Leyla Möhsünpur (Gülbahar), Ələsgər Rizvan (Çoban), Mehdizadə (Senzor), Pərviz Pərvizi 

(Tələbə) ifa ediblər. 

Təbriz ADDT-nin repertuarında Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara", "Müsyö Jordan və 

dərviş Məstəli şah", Nəcəf bəy Vəzirovun "Ev tərbiyəsinin bir Şəkiİ", Süleyman Sani Axundovun 

"Eşq və intiqam", Cəfər Cabbarlının "Sevil", "Od gəlini", "1905-ci ildə", yerli dramaturqların 

"Ərbab və  əkinçi", "Azərbaycan anası", "Çətirbazlar", "Azərbaycan nümayişi"  əsərləri, "Leyli və 

Məcnun", "Əsli və  Kərəm", "Aşıq Qərib" operaları, "Arşın mal alan", "Məşədi  İbad" operettaları, 

Mixail Lermontovun "İki qardaş",  Şəmsəddin Saminin "Dəmirçi Gavə", Aleksandr Şirvanzadənin 

"Namus" dramları, Brandon Tomasın "Tələbələrin kələyi" məsxərəsi, Məmməd Səid Ordubadi və 

Səid Rüstəmovun "Beş manatlıq gəlin" musiqili komediyası vardı. 

Dövlət teatrının truppasında aktyorlar Məhəmmədəli Vəlizadə, Həbib Quluzadə, Həzi Əşari, 

Yadulla Nəbati, Salman Süleymanpur, Qasım  Şərbaf, Məhəmməd Məhəmmədi, Cavad Şərifzadə, 

Məhəmmədəli Rüşdi, Böyük Məhəmmədi,  Ələsgər Rizvan, İsmayıl Muzduri, aktrisalar Leyla 

Möhsünpur, Pərvinə Cüvədpur, Məhbubə Cəmşidi, Sara Heydərzadə, Aliyə Cəfərdai, Nəcibə Cəfəri, 

Fatma Zərgəri, Sara Miyanpur, Səfurə  Səmburani, Anaxanım Seyfullahi, Qəmər Hüseynzadə 

(Nikpur), Sara Bəfğəmi, Validə köhnəşəhri daha səmərəli çalışmışlar. 

Təbriz şəhərində dövlət teatrı ilə yanaşı, gənclərin dram dərnəyi, sovet məktəbinin şagirdləri 

də tamaşalar hazırlayıblar. 1946-cı ildə Makuda "Hacı Qara", Mərənddə "Arşın mal alan" tamaşaları 




ilə yeni teatr kollektivləri fəaliyyətə başlayıb. Makuda Nəsimə Novruzi adlı qızın səhnəyə çıxması 

hadisəyə çevriilb və tezliklə onun burada və digər şəhərlərdə ardıcılları olub. 

Təbrizdən sonra 1946-cı ildə Urmiyada da Dövlət Teatrı açılıb. Sərabda, Əhərdə, Astarada, 

Qara Ziaəddində,  Ələmdarda, Miyanada, Herisdə, Binabda, Şəbüstarda, Zəncanda, Marağada, 

Xoyda dram dərnəkləri fəaliyyətə başlayıb. Həmin kollektivlərdə  təbdil edilmiş "Xor-xor", 

"Söydüməli ağa" vodevüləri, yerli müəlliflərin kiçikhəcmli "Cürbəcür elçilər", "Üç arvadlı kişi", 

"İntiqam", "Zülmün intəhası", "Həqiqət aşkar oldu", "Kəndçi", "Azərbaycan", "Azərbaycan anası", 

"Kədu taciri" pyesləri tamaşaya hazırlanıb. 

Zəncan, Marağa və Ərdəbil şəhərlərində dövlət teatrları açılması nəzərdə tutulmuşdu. 

Ələmdar qəsəbəsində Şeyx Məhəmməd Xiyabani adına, Culfada Səttarxan adına (250 yerlik) 

teatr binaları tikilib. Marağa, Astara, Zəncan və Miyana şəhərlərində 800 nəfər tamaşaçı tutan teatr 

binalarının inşası başa çatıb. Azərbaycan hökuməti  Ərdəbil və Urmu şəhərlərində dövlət teatr 

binaları tikilməsini qərarlaşdırmışdı. 

1946-cı ilin dekabrında  İran irtica rejiminin güclənməsi ilə  əlaqədar mərkəzi Təbriz olan 

Azərbaycan Milli Hökuməti süqut edib. Bundan sonra Təbriz Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı 

bağlanıb. Marağa teatrı 1948-ci ilə  qədər müəyyən bayramlarda tamaşalar oynayıb. 19481949-cu 

illərdə Tehranın "Ziba" teatrında Azərbaycan dilində  də tamaşalar göstərilib. Bu səhnə  əsərlərinin 

hazırlanmasında Səməd Səbahi, Məhəmməd Vəlizadə, Bəhmən, Sara xanım, Həzi  Əşari, Qəmər 

Nikpur kimi səhnə  fədakarları çalışıblar. Urmuda 1970-ci ildə "Arya" teatrı yaradılıb və  qısa 

müddətdən sonra bağlanıb. 1950-ci illərin sonlarında və 1960-cı illərin birinci yarısında Tehranda 

azərbaycanlıların "Mad film", "Azər film" kinostudiyaları  fəaliyyət göstərib. Orada çalışan 

azərbaycanlılar müəyyən bayramlarda teatr tamaşaları da göstəriblər. 

Keçən  əsrin səksəninci illərindən  İranın Tehran və  Təbriz  şəhərlərində Azərbaycan dilində 

teatr tamaşaları göstərilməsində müəyyən cəhdlər uğurlu alınıb. Lakin indiyədək  İranda otuz 

milyondan çox azərbaycanlının doğma dildə bir dövlət teatrı da yoxdur. Mövcud teatr dəstələri 

həvəskar dram dərnəyi səviyyəsindədir. 

  

 




Yüklə 3,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   470




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin