fonnasiya verilməli, müvafiq bacarıq və vərdişlər aşılanmalıdır;
469
* əmək və istirahətin mədəni təşkili tələbə məişətinin
ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilməlidir;
* tələbələrin aktiv təlimdənkənar fəaliyyətinin kollektiv
formaları inkişaf etdirilməlidir;
* tələbələrdə asudə vaxtın düzgün təşkili və vaxt büdcəsi
mədəniyyəti inkişaf etdirilməlidir.
ƏSAS MÜDDƏALAR
Pedaqoji ünsiyyət «insan-insan» münasibətlərinə söykənir və
bu zəmində inkişaf edir. Müəllim-tələbə münasibətləri, ənənəvi
pedaqogikada olduğu kimi, «subyekt-obyekt» deyil, «insaıı-insan»,
«subyekt-subyekt»
rabitələri
kimi
səciyyələndirilməlidir.
Müəllim-tələbə münasibətləri yalnız bu əsasda psixoloji və pedaqoji
baxımdan səmərəli inkişaf edə bilər. «Subyekt- obyekt» rabitələri
daxilində nə müəllimin, nə də tələbənin bir şəxsiyyət kimi inkişafı
üçün səmərəli şərait yaranmır. Tələbənin mütəxəssis kimi
formalaşması, zəngin mənəviyyata, yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə
malİk şəxsiyyət kimi inkişafı yalnız «sub- yekt-subyekt» rabitələri
sistemində mümkündür.
Yeni pedaqoji təfəkkür təhsil alanın həyatdakı mövqeyini
insan ölçüləri ilə, pedaqoji ünsiyyətin bənzərsiz, təkrarolunmaz
xüsusiyyətləri ilə mənalandırır. Yeni pedaqogika bu önəmli ideyaya
istinad edərək, təhsil alana ali məktəbin obyekti kimi yox, subyekti
kimi yanaşır.
Müasir təhsil konsepsiyası, sivil təhsil sistemi təhsilin
humanistləşdirilməsi prinsipini əsas götürməklə, pedaqoji proses,
pedaqoji
ünsiyyət
kontekstində
tələbənin
statusunun
reallaşdırılması kimi qlobal problemin həlli üçün geniş imkanlar
yaradır.
Təhsilin humanistləşdirilməsi Azərbaycan Respublikasının
Təhsil Qanununda özünə yer alan əsas prinsiplərdən biridir. Bu
prinsip təhsil alanın yaradıcılıq imkanlarının reallaşdırılma- sını,
onun gələcəyə yönəlməsini təmin edir.
Humanizm prinsipinin paradiqmaları aşağıdakılardır;
* müəllim-tələbə,
tələbə-tələbə
münasibətlərinin
humanistləşdirilməsi;
* tələbənin şəxsiyyət kimi formalaşdırılması;
470
* ali təhsil müəssisələrində sağlam, yüksək mənəvi-psixoloji
iqlimin yaradılması;
* təhsil
alanın inkişafının təlim-idrak fəaliyyətində
reallaşdırılması;
* təhsil-tərbiyənin məzmun, fonna və metodlarının köklü
surətdə yenidən qurulması;
* şəxsiyyətə məxsus keyfiyyətlərin səmərəli inkişafı üçün
optimal şəraitin yaradılınası;
* hər bir insanın mükəmməl təhsil alınaq istəyinin
reallaşdırılması;
* humanizm və inkişaf ideyalarının üzvü vəhdətdə həyata
keçirilməsi;
* inkişafctdirici təlim formalarının yaradılınası və geniş
tətbiqi.
Bütün
bunlar
təhsil
alanlara
«subyekt-subyekt»
mövqeyindən yanaşma tərzi əsasında gerçəkləşə bilər.
Tələbənin psixi sağlamlığı da, yaradıcılıq- .uğurları da
bilavasitə onun «sosiumunun» sosial-psixoloji xüsusiyyətləri ilə,
pedaqoji münasibətlər sistemi ilə bağlıdır.
Pedaqoji münasibətlərin «vektoru» - müəllim-tələbə
münasibətləridir. «Müəllim-müəlIiın», «müəllim - ali təhsil
müəssisəsinin
rəhbərlərin; «tələbə-tələbə»; «tələbə-rəhbərlik
nümayəndələrin tipli çoxşaxəli pedaqoji münasibətlərin mürəkkəb
kontinumunda «müəllim-tələbə» münasibətləri sferası mərkəzi və
stistemli münasibətlərdir. Müəllim özünün statusu, həyat təcrübəsi,
peşə səriştəsi, pedaqoji məharəti ilə pedaqoji münasibətlərin sadəcə
iştrakçısı deyil, həm də təşkilatçısıdır. Ali təhsil müəssisəsinin hər
bir müəllimi, hər bir işçisi özünün çoxcəhətli təhsil-tərbiyə
fəaiyyətində belə bir prinsipi əsas götürməlidir: şəxsiyyətlərarası
münasibətlər - insanın özünəməxsus mövcudluq fonnasıdır, insan
bu münasibətlərdə yaşayır. İnsan ömrünün mənası bu
münasibətlərdədir. Tələbə şəxsiyyəti pedaqoji ünsiyyətin müxtəlif
sferalarının mərkəzinə qoyulmalıdır. Yalnız bu yolla peşəkar
mütəxəssis yetişdirmək mümkündür.
471
XIV
FƏSIL
TƏLƏBƏ KOLLEKTİVİ VƏ
ŞƏXSİYYƏTLƏRARASI MÜNASİBƏTLƏR
14.1. TƏLƏBƏ QRUPU ANLAYIŞI VƏ ONXnSf
XARAKTERİSTİKASI
Psixoloqlar qrup dedikdə, tarixan miiayyan cəmiyy.v
çiVfXsincİF) yaranmış ümumi mənafe, sərvətlər və davranış
normalarına malik olan adamların nisbətən sabit məcmusunu
nəzərdə tuturlar. Hər bir qrupda fərdlərin biri-birilə və bütövlükdə
cəmiyyətlə özünəməxsus qarşılıqlı əlaqələri təzahür edir.
Qrup həm kəmiyyətcə, həm də keyfiyyətcə xarakterizə oluna
bilər. Qrup dedikdə, hər şeydən əvvəl, bir neçə nəfərin müəyyən
sosial şəraitdə birgə iştirak etməsi başa düşülür. Məhz bir nəfərin
deyil, bir neçə nəfərin olması qrupun kəmiyyət xarakteristikasıdır.
Deməli, qrup müəyyən fərdlər çoxluğudur.
İki və ya üç adam birləşəndə qrupun həyatı ilə yaşamağa
başlayır. Qrupun üzvlərinin hər birində fərdin psixologiyası ilə izah
edilə bilməyən yeni cəhətlər meydana çıxır. Bu yeni cəhətləri
qrupun sosial-psixoloji qanunauyğunluqları ilə izah etmək
mümkündür. Bu, qrupun keyfiyyət xarakteristikasıdır.
Qrup - özünəməxsus strukturu olan mürəkkəb sistemdir.
Qrupa daxil olan hər kəs onda müəyyən rol və vəzifə daşıyır. Hər
bir qrup öz üzvlərinə müntəzəm nəzarət edir. Qrup üzvləri müvafiq
normaları və dəyərləri mənimsəyir. Qrup üzvlərində tədricən
tərəfdaşlıq - «biz» hissi formalaşır. Qrup üzvləri biri-birilə
doğmalaşır, biri-birinin sevinci və kədəri ilə yaşamağa başlayır.
Qrupun hər bir üzvündə ümumi iş üçün məsuliyyət və borc hissi
yaranır. Beləliklə, qrup mahiyyət etibarilə fəaliyyət göstərməyə,
təşəkkül etməyə başlayır.
Qrup - adamların qeyri-mütəşəkkil yığımı, təsadüfi birliyi
deyil. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, qrup üzvləri qarşılıqlı
münasibətlərdə olan, qrup üçün tipik olan fəaliyyət
473
növlərinə qoşulan adamların elə bir sabit məcmusudur ki. bu məcmu
qrupun norma və qaydalarını qəbul edir, onu «özününkü» hesab
edir, onlara tabe olur və məsuliyyət hiss edir.
Mürəkkəb sistem olan qrupun struktur (təşkilati) elementləri
aşağıdakılardır:
• qrupun həcmi;
• qrupun tərkibi;
• kommunikasiya kanalları;
• rolların bölüşdürülməsi;
• tabelilik sistemi;
• şəxsiyyətlərarası münasibətlər;
• qrupun normaları və dəyərləri;
• rəhbərlik üslubu;
• liderlik və s.
Bunu sxematik olaraq belə göstərmək olar:
İnsanın daxil olduğu qrupların miqdarı və istiqamətəri
(məzmunu), bir qayda olaraq, onun tələbatlarının genişliyinə və
müxtəlifliyinə, kommunikatiiv xüsusiyyətlərinə uyğun gə
4.74
lir. Şəxsiyyəti tədqiq edərkən onun daxil olduğu müxiəlil' qruplarla
əlaqələrini nəzərə almaq lazımdır.
Şəxsiyyətin sosial-psixoloji baxımdan xarakteristikası
zamanı üç cəhət mütləq nəzərə alınmalıdır:
• şəxsiyyət kiçik qrupların üzvüdür;
• şəxsiyyət müəyyən cəmiyyətin üzvüdür;
• şəxsiyyət aktivdir.
Şəxsiyyət özünün mövqe və rollarına görə sosial qrupun -
kollektivin həyatında müəyyən rol oynayır, ictimai rəyin
İbrmalaşmasına müəyyən dərəcədə təsir edir. Qrup da öz
növbəsində şəxsiyyəti təsirə məruz qoyur. Həm də bu təsir
çoxc!)hi>tli, çoxçalarlı və son dərəcə miirokkoh, dinamik prosesdir.
Qrupun əmələ gəlməsi üçün ən azı iki adam arasında
qarşılıqlı münasibət yaranmalıdır. Bu halda qrup ikitərəfli
münasibət kimi meydana çıxır və formalaşır. Psixoloqların diadlar
adlandırdığı bu qruplarda adamlar arasında ancaq emosional
münasibət mümkündür və genetik cəhətdən ünsiyyətin ilk
formasıdır. Çoxcəhətli münasibətlərin yaranması üçün üçüncü
adamın iştirakı zəruridir. Üç nəfər arasında qarşılıqlı münasibət
qrupun ən aşağı həddini təşkil edir.
Üç adamın ünsiyyəti diadlardan fərqli olaraq ünsiyyəti
mürəkkəbləşdirir.
Tələbə qrupu - kiçik qruplar sırasına daxildir. Kiçik qrupun
üzvləri kimi tələbələr vahid fəaliyyət çərçivəsində birləşir və
biri-birilə bilavasitə şəxsi rabitələrə daxil olurlar. Bu, kiçik qrup
kimi tələbə qrupu üçün spesifik əlamət hesab olunur.
Tələbə qrupunun strukturu, bir tərəfdən, onun fəaliyyət
göstərdiyi sosial mühitin təsirləri, digər tərəfdən, qrup daxilindəki
şəxsiyyətlərarası münasibətlərin xarakteri ilə müəyyənləşir.
Formal qrup kimi tələbə qrupunda münasibətlər inzi-
bati-hüquqi yolla müəyyən olunur və tənzimlənir. Tələbə qrupunun
üzvləri arasında qeyri-formal münasibətlər də yaranır.
Ümumiyyətlə, formal qrup olan tələbə qrupunun müxtəlif
475
fəaliyyət növlərinin müvəffəqiyyəti qeyri-formal strukturların
biri-birinə uyğunluğundan çox asılıdır.
Tələbənin qrup daxilində bir şəxsiyyət kimi inkişafının
empirik göstəricilərini belə ifadə elmək olar;
tələbələrin ilkin qruplarda ünsiyyətinin strukturu
{məzmunu və forması, həcmi və intensivliyi);
sS tələbənin qrup daxilində yoldaşları ilə ünsiyyətdən
məmnunluq, razılıq hissinin səviyyəsi;
^ qarşılıqlı yoldaşlıq yardımı, qarşılıqlı hörmət və
tələbkarlıq;
^ tələbə qrupunun bütöv, möhkəm kollektiv kimi təzahür
etdiyi situasiyalar (intizam, təlim müvəffəqiyyəti,
ictimai işlər və s.);
äS qrupda formalaşmış münasibətlər;
jsS qrupda formalaşmış davranış normaları (forma və
məzmun);
jsS qrupun əxlaqi dəyərləri (strukturu və məzmunu);
jss tələbənin qrup tərəfindən təqdir edilən, qiymətləndirilən
şəxsi keyfiyyətləri (tələbə fəaliyyətinin preslij
xüsusiyyətləri);
jss qrupun ictimai rəyinin tələbənin davranışına təsir
mexanizmi;
jss qrup ənənələri və onun tələbələrin əxlaqi durumuna təsiri;
Ä" qrup daxilində konfliktli situasiyaların səbəbləri;
Ä" ilkin tələbə qruplarının ali məktəbin təlim, elmi, ictimai,
mədəni həyatında iştirakı (əsas fəaliyyət forması);
^ kollektiv fəaliyyətin müxtəlif formalarında tələbələrin
qarşılıqlı ünsiyyətinin xarakteri (yoldaşlıq, dostluq,
səmimiyyət, simpatiya, antipatiya, konfliktlər və s.).
476
14.2. TƏLƏBƏ QRUPU VƏ ONUN MÜTƏXƏSSİSƏ MƏXSUS
ŞƏXSİ KEYFİYYƏTLƏRİN FORMALAŞMASINA TƏSİRİ
Mütəxəssis
şəxsiyyətinin
ləşəkküliı
ali
təhsil
müəssisələrində üç tip tələbə qrupunda təzahür edir:
/. Akademik qvıtplar
Akademik qruplar (tədris qrupu, kurs, taküliə. elmi dərnəklər
və s.) ləlim prosesinin təşkili ilə müəyyənləşir.
2.
T!>rhiys qrupları
Tərbiyə qrupları tərbiyə prosesinin təşkili və tələbə-
gənclərin ictimai-siyasi, sosial sahədə fəaliyyəti ilə müəyyənləşir
{gənclər təşkilatları, gənclər klubu, bədii özfəaliyyət qrupları, divar
qəzetlərinin redaksiya heyəti və s.).
3. Şuxs'i simpatiya vn bağlılıq əsasımla yaramın (aiıb.ı
qrupları
Bu qruplar formal olaraq heç yerdə qeydə alınmırlar və
buradakı münasibətlər qeyri-rəsmi münasibətlərdir.
Tələbə bu birliklər daxilində çoxcəhətli fəaliyyət göstərir və
digər üzvlərlə bilavasitə şəxsi əlaqələrə girir. Şəxsi əlaqələrin
köməyi ilə tələbə konkret sosial mühitlə - ali məktəb kollektivi ilə
qarşılıqlı münasibətlərə girişir. Bu sosial mühit kollektiv nəzarət
yolu ilə tələbənin davranışına qüvvətli təsir göstərir.
Müxtəlif tələbə birliklərində şəxsiyyətlərarası münasibətləri
öyrənmədən mütəxəssis şəxsiyyətinin təşəkkülü haqqında fikir
yürütmək çətindir.
Tədqiqatlar göstərir ki, tələbələr qrup (kollektiv) həyal
tərzinə üstünlük verirlər. Onlar asudə vaxtlarında dostlar və
tanışlarla olur, teatra, kinoya, tamaşalara, ədəbi-musiqili gecələrə
gedir, kitabxanada işləyir, idmanla məşğul olurlar. Ümumiyyətlə,
tələbələrin böyük hissəsi asudə vaxtını dostlar və tanışlarla
keçirməyə üstünlük verir.
Tələbələrin təlim, ictimai, mədəni fəaliyyət prosesində,
habelə asudə vaxtlarında və məişətdə münasibətləri hansı mənəvi,
əxlaqi amillərə istinad edir? Maraq və tələbatların, baxışların
ümumiliyi, birgə fəaliyyət, ümumi məqsəd, ideallara sadiqlik, elmə
və təlimə maraq, həyat tərzinin oxşarlığı
477
belə amillərdəndir. Şəxsi münasibətlər maraqların, tələbatların,
məqsədlərin, baxışların mənəvi-əxlaqi əsasını təşkil edir. Məhz
ünsiyyət davranış normalarını, ideoloji, mənəvi dəyərləri,
şəxsiyyətin davranışı üzərində kollektiv nəzarəti, ictimai rəyi
formalaşdırır və şəxsiyyətin tərbiyəsinin həlledici amillərinə
çevrilir.
Ünsiyyət-qrup (kollektiv) fəaliyyətin funksiyasıdır. Ali
təhsil müəssisələri, bu baxımdan, tələbələrin şəxsi əlaqələrinin
təşəkkülü və möhkəmlənməsi, dolayısı ilə mütəxəssis şəxsiyyətinin
formalaşması üçün obyektiv şərait yaradır.
Tələbələrin birgə fəaliyyətinin ilkin əsasını akademik qrup
təşkil etdiyindən və o, özünəməxsus qrupdaxili ünsiyyət
formalarına
malik olduğundan mütəxəssisin təşəkkülü məhz
burada baş verir.
Akademik qrup - tələbələrin təlim-idrak funksiyalarını yerinə
yetirmələri məqsədilə yaranmış birliyidir. Təlim fəaliyyətinin
professional əlamətləri və ixtisas maraqları akademik qrupun
xarakteristikasını təşkil edir.
İdeoloji birlik olan akademik qrup özünüidarə orqanlarına
malikdir. Özünüidarə orqanları akademik qrupun vahid, monolit,
mütəşəkkil kollektivin formalaşması üçün şərait yaradır.
Qrupdaxili münasibətlərin xarakteri və səviyyəsi son dərəcə
mütəhərrik və dəyişkəndir. Təşkilatçılar və icraçılar; «zəif!ər» və
«qüvvəlilər», «fəallar» və «passivlər» arasında, müxtəlif yaşlı və
müxtəlif cinsli tələbələr arasında mürəkkəb, çoxçalarlı münasibətlər
özünü göstərir.
Akademik qrupda bir sıra hallarda qarşılıqlı münasibətlərdən
narazılıq halları təzahür edir. Tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki,
akademik qrupda tələbələrin 30%-i qrupdaxili münasibətlərdən razı
qalır; 37%-i qrupdakı yoldaşlıq münasibətlərindən o qədər də razı
deyil; 14%-i qrupdakı yoldaşlıq və dostluq münasibətlərini
qənaətbəxş hesab etmir; 14%-i cavab verməkdə çətinlik çəkir; 6%-i
isə ümumiyyətlə cavab verməkdən imtina edir.
478
Buradan belə bir zərurət meydana gəlir ki. tələbələrin cəhd
etdiyi, arzusunda olduğu qrupdaxili münasibətlərin modeli
müəyyənləşdirilməlidir.
Tri>h')hə qrupumw Mas xarakteristikasını onun iizvl.vinin
mütaı^rjkkilliyi, qar^-ılufh tələbkarlıq, qrupun və ali məktəbin
daxili intizamına ciddi münasibət, ictimai tap.prıqlar üçün
məsuliyyət hissi, yoldaşlıq yardımı, kollektiv nəzarət tə.'^kil edir.
Qrupdaxili kollektiv nəzarətin əhəmiyyətini xüsusilə qeyd elmək
lazımdır. Qrup nəzarətinin olmaması akademik qrupda ictimai rəyin
tələbə şəxsiyyətinə təsir gücünü azaldır.
Deyilənlərdən aydın olur ki, akademik qrup olduqca
müxtəlif münasibətlərə əsaslanan mikroqruplan birləşdirən
mürəkkəb strukturlu birlikdir. Akademik qrup daxilindəki
mikroqruplar öz üzvlərinə effektiv təsir göstərir. Bu isə o deməkdir
ki, kollektiv sosial nəzarət faktik olaraq vahid kollektiv olan
akademik qrup tərəfindən deyil, onun struktur törəmələri olan
mikroqruplar tərəfindən həyata keçirilir. Qrupdaxili mikroqruplar
arasındakı münasibətlər mürəkkəb, bəzən isə ziddiyyətli xarakter
daşıyır.
Simpatiya, bağlılıq, yaxınlıq əsasında yaranan «dos- lanə»
münasibətləri kollektiv münasibətlər hesab elmək olmaz. Çünki əsl
kollektiv münasibətlər şüurlu intizam və ləlim uğurlarını təmin edən
aktiv fəaliyyətlə bağlıdır. Mi- kroqruplarda isə belə fəallığı
müşahidə etmək mümkün deyil. Və təbiidir ki, mikroqruplarm
sosial nəzarəti fəal təlim-tərbiyə fəaliyyətinə təkan verə bilmir. Bu
isə akademik qrupun kollektiv davranış və fəaliyyətində
pərakəndəliyə, fikir müxtəlilliyinə səbəb olur.
Davranış normaları, dəyərlər, ictimai rəy və s. üzərində
qrupun sosial nəzarəti onun üzvlərinin vətəndaşlıq fəaliyyətində,
əxlaqi davranışında daha qabarıq təzahür edir.
Təbiidir ki, akademik qrupa daxil olan tələbələr biri-
birilərinə münasibətdə eyni mövqedə dayanmırlar. Qrupdaxili
münasibətlər paritet (latınca «parita.s» və ya «paritatis» -
bərabərlik deməkdir) xarakter daşımır. Qrupda şəxsiyyətlərarası
münasibətlər tələbələrin sosial-psixoloji statusunu müəyyənləşdirir.
479
Hər bir qrupun öz başçısı olur.
Rshhərlik - nisbətən yüksək səviyyəli təşkilatlar lərəfın- dən
rəsmi surətdə təsdiq edilmiş əsasnamə çərçivəsində rəsmi
səlahiyyətin tətbiqi yolu ilə kollektivin idarə olunması prosesidir.
Liderlik dedikdə, tələbələrdən birinin şəxsi nüfuzu İlə qrup
yoldaşlarının davranışına təsiri, onları bu və ya digər fəaliyyətə
təhrik etməsi başa düşülür. Lider özünün işgüzarlığı, kommunikativ
bacarığı, intellekti, iradi-emosional sferasının xüsusiyyətləri,
təşkilatçılıq qabiliyyəti və digər şəxsi keyllyyətləri ilə fərqlənir.
Məhz bunun sayəsində də lider öz qrup yoldaşlarının
psixologiyasına təsir göstərə bilir. Bəzən qrup
lideri bir deyil, bir neçə
tələbədən ibarət olur.
Sosioloqlar belə qrupu kollektiv subyekt
adlandırırlar.
Tələbə qrupu liderinin formalaşmasına, bir tərəfdən,
makromühit
(sosial-iqtisadi
quruluş,
ideologiya,
siyasət,
mədəniyyət), digər tərəfdən, mikromiihit (tələbə qrupunun
fəaliyyətinin məzmunu, məqsəd və vəzifələri, qrupdakı psixoloji
iqlim və s.) təsir göstərir.
Psixoloqlar liderin üç əsas funksiyasını müəyyən edirlər.
Bunu sxematik olaraq belə göstərmək olar:
4«0
Ä
T
Təşkilatçılıq funksiyası (TF). Lider qrupun məqsədini
müəyyən edir, işi planlaşdırır, metod və vasitələri seçir,
rol və vəzifə bölgüsü aparır, nəzarət edir və s.
İnformasiya funksiyası (İF). Lider qrupun fəaliyyəti
üçün zəruri olan informasiyanı toplayır və qrup
üzvlərinə çatdırır.
J
Sİ Sosializasiya funksiyası (SF). Lider müəyyən
keyfiyyətləri formalaşdırmaq və inkişaf etdirmək
məqsədilə qrup üzvlərinə təsir göstərir. Yeri gəlmişkən
qeyd edək ki, liderin istifadə etdiyi pozitiv və neqativ
sanksiyalar (latınca sanctio - pozulmuş qərar deməkdir.
Hüquq normasının tərkib hissəsi) da sosial funksiyaya
daxildir.
Liderlik funksiyalarının reallaşdırılması mexanizmi və
dinamikası, bir tərəfdəıu liderin Özünün sosial-psixoloji
keyfiyyətləri, digər tərəfdən, akademik qrupun sosial-psixoloji
xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır. Tələbə qrupunun ınüvəf- fəqiyyəlləri
və ya uğursuzluqları, qrupda həmrəylik .səviyyəsi liderlik
funksiyalarının reallaşdırılması dinamikasında təzahür edir.
Akademik qrupun təşkili, onun özünüidarə orqanlarının
fəaliyyətindən, müvəkillərin şəxsi keyfiyyətlərindən çox asılıdır.
Qrup liderləri arasında qrup nümayəndəsi mərkəzi mövqeni
tutur.
Qrupda məqsədəmüvafiq fəaliyyət növlərinin təşkilində
təşəbbüskarlıq, müstəqillik, prinsipiallıq və intizamlılığın
inkişafında,
nəzarət
sisteminin
yaradılmasında
qrup
nümayəndəsinin rolu böyükdür. Lakin birinci kursda tələbələrə hələ
kifayət qədər bələd olmayan dekanın qrup nümayəndəsini özü ləyin
etməsi və bu zaman tələbələrin rəyini nəzərə almaması
nümayəndənin qrupa müsbət təsirini və qrupdakı rolunu zəiflədir.
Qrup nümayəndəsi düzgün müəyyənləşdirildikdə isə o. özünün bu
və ya digər əxlaqi keyfiyyətləri ilə qrupda əlverişli psixoloji mühitin
formalaşmasına təsir edir. Müvafiq «qrup mühiti» həm də gələcək
mütəxəssisin inkişafına ciddi təsir
481
göstərir. Qrup nümayəndəsinin ideoloji, mənəvi və əxlaqi simasını
səciyyələndirən şəxsi psixi keyfiyyətlər tələbələr tərəfindən daha
önəmli sayılır və yüksək qiymətləndirilir. Bu isə şəxsiyyəti məhz bu
baxımdan qiymətləndirən ictimai rəyin formalaşmasına səbəb olur.
Akademik qrupda tələbələrin, müxtəlif davranış normaları
ictimai rəyin formalaşmasına rnüxtəlif cür təsir göstərir. Tələbələr
arasında daha «mühüm», daha «əhəmiyyətli» və «ikinci də- rəcəli»,
«az əhəmiyyətli», yaxud «əhəmiyyətsiz» sayılan davranış
normaları haqqında təsəvvürlər mövcuddur. İctimai rəy də bu
əsasda formalaşır. Tələbələrin fikrincə, şəxsiyyətin qrup daxilində Dostları ilə paylaş: |