34
■ y
malik, daiıfi inkişafda və təkmilləşməkdə olan, həyatı başa düşən,
təhlil etməyi və ümumiləşdirməyi bacaran, şəxsi fikri, düşüncə tərzi
olan insandır. Ali məktəb müəllimi tərbiyəçi kimi fəaliyyət
göstərərkən bunu nəzərə almalı, tələbəyə təsir vasitələrini seçərkən
pedaqoji ustalıq nümayiş etdirməlidir. Tələbəni sabahkı həmkarı
kimi görməyi bacarmalı, onun şəxsiyyətinə hörmətlə yanaşmalı,
onun səviyyəsinə enməyi bacarmalıdır. Çünki tələbə məktəbli,
dünənki uşaq deyil, onu «qorxutmaq»la, «hədələmək»lə ələ almaq,
özünə tabe etmək mümkün deyil. Zaçot və imtahandan tələbəyə
qarşı vasitə kimi istifadə etmək düzgün pedaqoji takt hesab edilə
bilməz. Müasir tələbə daha sərbəstdir, müstəqildir, özünə inamlıdır.
Ali məktəb müəllimi bütün bunları nəzərə almalı və tələbəyə
tərbiyəvi təsir yollarını müəyyənləşdirərkən həssas, diqqətli və
ehtiyatlı olmalıdır.
Ali məktəb pedaqogikasını ümumi pedaqogikadan
fərqləndirərkən bütün spesifik xüsusiyyətlər onun tədqiqat
obyektini və tendensiyalarını müəyyənləşdirir.
C
1.4. ALI MƏKTƏB PEDAQOGİKASININ ƏSAS TƏDQİQAT
ASPEKTLƏRİ
Aü məktdb pedaqogikası - tələbə şəxsiyyətinin inkişafının və
şəxsiyyət-mütəxəssis kİmi hazırlığının nəzəri və praktik
problemlərini öyrənməklə məşğul olur. Onun predrhetini ali
məktəbdə pedaqoji proses təşkil edir.
Ali
məktəb
pedaqogikasının
tədqiqat
aspektləri
aşağıdakılardır:
• ali təhsil müəssisəsində təlim prosesinin elmi surətdə
təşkili və idarə olunması;
• tələbələrin təlim-idrak fəaliyyətinin pedaqoji-psixolo- ji
əsaslarının öyrənilməsi;
• tələbə ilə iş metodlarının modernləşdirilməsi və onları
yaradıcı təfəkkür fəaliyyətinə cəlb etmək;
• ali məktəbdə təlim prosesinin komponentlərinin
təkmilləşdirilməsi;
35
• ali təhsil müəssisələrində tədrisin metodlarımın
modernləşdirilməsi;
• ali məktəbdə tələbə elmi işlərinin təşkili metodikası;
• ali təhsil sistemində təlimin ən müasir texniki vasitələrinin
tətbiqi metodikasının işlənilməsi;
• ali məktəb pedaqogikasının yaranması və inkişafı tarixinin
araşdırılması.
Bununla yanaşı, ali məktəb pedaqogikası mütəxəssis
hazırlığı prosesində səmərəli pedaqoji fəaliyyətin məzmununu
öyrənir, istiqamətlərini və texnologiyalarını müəyyənləşdirir. Bu
zaman belə bir konseptual ideya əsas götürülür; ali təhsilin
məzmunu və mütəxəssisin hazırlıq səviyyəsi elmin və texnikanın
inkişaf proqnozları ilə müəyyənləşdirilməlidir. Bu ideyaya istinad
edən ali məktəb pedaqogikası təlim prosesinin keyfiyyətini
yüksəltməyə imkan verən metodlar aşkarlamağa və onları
tələbələrin fərdi imkanlarının, maraq və meyillərinin, yaradıcılıq və
təfəkkür qabiliyyətlərinin inkişafı istiqamətinə yönəltməyə çalışır.
Ali məktəb pedaqogikası pedaqoji prosesi obyektiv və
subyektivin, müəyyən və qeyri-müəyyənliyin vəhdətindən ibarət
mürəkkəb, çoxplanlı, dinamik bir sistem kimi tədqiq edir, bu
sistemdə müntəzəm olaraq baş verən keyfiyyət və kəmiyyət
dəyişmələrinə müvafiq nəticələri ümumiləşdirir.
Ali məktəbdə bütövlükdə pedaqoji prosesi, xüsusən də
didaktik prosesləri yalnız təlimin qanunauyğunluqlarına müvafiq
izah etmək və dəyərləndirmək mümkün deyil. Bu məqsədlə
didaktik qanunauyğunluqların digər elmlərin paradiq- maları
(yunanca paradiqma - nümunə, misal deməkdir) ilə vəhdəti nəzərə
alınmalıdır. Yalnız bu halda ali təhsil kimi son dərəcə mürəkkəb və
dinamik prosesin optimal təşkilinə nail olmaq mümkündür. Digər
tərəfdən, məhz bu əlaqələrin nəzərə alınması əsasında ali məktəb
pedaqogikası özünün bir sıra spesifik qanunauyğunluqlarını
müəyyənləşdirə bilmişdir. Bu qanunauyğunluqlar aşağıdakılardır;
36
• mütəxəssis hazırlığının bütöv, tam pedaqoji prosesdən
(təhsil, tərbiyəedici, inkişafetdici fəaliyyət prosesində) asılılığı;
• tələbə şəxsiyyətiıyn təhsili, təlimi, tərbiyəsi və inkişafının
vəhdətdə götürülməsi;
• biliklərin varisliyi və tələbənin intellektual inkişafının
vəhdəti;
• ali məktəbdə təhsilin fasiləsizliyi ilə diskret xarakterinin
vəhdəti;
• ali təhsil müəssisəsində təlim prosesinin yüksək səviyyədə
aparılması ilə tələbənin axtarıcılıq və tədqiqatçılıq imkanları
arasındakı asılılıq.
Bu
qanunauyğunluqlar
ali
təhsilin
özünəməxsus
xüsusiyyətlərini, qaydalarını və amillərini doğurur.
Tələbələrin yaradıcı təfəkkür fəaliyyətinin təşkili və inkişaf
etdirilməsi istiqamətində aparılan axtarışlar ali məktəb
pedaqogikasının nəzəri, praktik və tətbiqi vəzifələrini
konkretləşdirməyə imkan verir. Ali məktəb pedaqogikasının
vəzifələri aşağıdakılardır:
• ixtisasla
bağlı
bilik,
bacarıq
və
vərdişlərin
mənimsənilməsinin ən səmərəli yollarının müəyyənləşdirilməsi;
• tələbələrin təlim-idrak fəaliyyətinin psixi proseslərin
fəallaşdırılması əsasında təşkili və idarə olunması;
• təhsilin məzmununun müasir dövrün tələbləri baxımından
seçilməsi;
• təlim məqsədlərinin reallaşdırılmasının müntəzəm olaraq
yoxlanıması və qiymətləndirilməsi;
• təlim metodlarının təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin
psixoloji baxımdan əsaslandırılması;
• tələbələrin elmi-tədqiqatçılıq fəaliyyətinin səmərəli təşkili
yollarının müəyyənləşdirilməsi;
• tələbələrə müxtəlif pedaqoji təsirlərin və nəticələrinin
psixoloji təhlili (hansı hallarda və nə üçün müsbət nəticə alınır,
yaxud uğursuzluq nə ilə bağlıdır və s.).
37
Elmi ümumiləşdirmələr ali məktəb müəllimlərinə təhsil
alanların təlim-idrak fəaliyyətin? onların maraqları, motivləri
əsasında qurmağa və idarə etməyə Irrikan verir. Bu istiqamətdə
axtarışlar zamanı ali məktəb pedaqogikası belə bir ideyanı əsas
götürür: tələbənin ləlimi, idrak maraqları və motivləri, ixtisasla
bağlı bilik, bacarıq və Vərdişlərin mənimsənilməsi səviyyəsi peşə
təcrübəsinin formalaşması üçün bazis rolunu oynayır.
Ali təhsil müəssisəsində təlim prosesinin forma və məzmunu
- informasiyalar axını və onun dinamik xarakteri ilə səciyyələnən
mürəkkəb sistemdir. Ali məktəb pedaqogikası mütəxəssis
hazırlığını təmin edən elmi-tədqiqatçılıq işlərinin təşkili
vasitələrini, forma və metodlarım bu mürəkkəb sistemlə vəhdətdə
öyrənir. Eyni zamanda tələbələrin təlim və elmi fəaliyyətinin
metodikası aspektində araşdırmaları zamanı mütəxəssis hazırlığı
üçün zəruri olan bilik, bacarıq və vərdişlər sisteminin elmi və tətbiqi
əhəmiyyətini dəqiqləşdirməyə çalışır.
Ali məktəb pedaqogikasının bu aspektdə axtarışları ali
məktəbdə təlim-idrak fəaliyyətinin əsas metodik istiqamətlərini
müəyyənləşdirməyə, təlim və elmi proseslərin həllinin evristik,
modelləşdirmə, diferensiasiya, inteqrasiya və digər müasir
texnologiyalarını formalaşdırmağa imkan verir.
Ali məktəb pedaqogikası təhsil müəssisələrində pedaqoji
prosesin elmi surətdə təşkili və idarə olunması məsələlərini
öyrənərkən və aşağıdakı ideyalara istinad edir:
• təlimin hər bir mərhələsində öyrənilən problemin,
məsələnin, sualın mahiyyətinin dərindən qavranılması və dərk
edilməsi təmin olunmalıdır;
• təlimin
hər
bir
pilləsində
informasiyanın
mənimsənilməsinin əsasını təşkil edən anlama (əks əlaqə) təmin
olunmalıdır;
• təlim fəaliyyətinin idarə oj,6nması öyrənənlərin zehni
əməyinin səmərəliliyini, intensiyliyirif və etibarlılığını artırmalıdır;
• idarəetmə təlim prosesinin ümumi strategiyasını və
taktikasını dəqiqləşdirməyə, təlimin hər bir aktının (məqamının)
ardıcıllığını
düzgün
müəyyənləşdirməyə
əlverişli
şərait
yaratmalıdır;
38
Ali məktəb pedaqogikasının bu istiqamətlərdə apardığı
araşdırmaların nəticələri tqləbə auditoriyasında «operativ»
pedaqoji təsirləri reallaşdirnlağa, 'tələbə auditoriyasını reflek- siv
surətdə idarə etməyə, təlim’informasiyasının qavranılması- nın
psixoloji mahiyyətini nəzərə almağa, tələbələrin öyrənmə
fəaliyyətini dəqiq surətdə idarə etməyə imkan verir.'
Ali məktəb pedaqogikasının əsas aspektlərindən biri də
təlimin ən müasir texniki tələblərinin gözlənilməsi, inkişaf
etdirilməsi və tətbiqi metodikasının işlənməsidir.
Ali məktəb pedaqogikası ali təhsilin nəzəri problemləri
istiqamətində
araşdırmalar
aparır,
təhsilin
məzmununu
müəyyənləşdirərkən ali təhsil haqqında dövlət standartlarına
istinad edir və bu əsasda mütəxəssis hazırlığını modelləşdirir.
Təhsilin məzmununu və məzunun gələcək fəaliyyətini
modelləşdirərkən ali məktəb pedaqogikası ümumi təhsil, ali təhsil,
diplomdan sonrakı hazırlıq və ixtisasartırmanın varisliyini diqqətlə
təhlil edir və bu istiqamətdə araşdırmaları ilə vahid təhsil sistemi
daxilində təlimi daha artıq diferensiallaşdırmaq və fərdiləşdirmək
imkanlarım aşkarlamağa çalışır.
Ali məktəb pedaqogikasının tədqiqat istiqamətlərindən biri
də ali təhsilin spesifik prinsiplərinin reallaşdırılması Qollarım və
texnologiyalarını müəyyənləşdirməkdir.
Ali məktəb pedaqogikasının uğurlu axtarışları daha bir sıra
perspektivlər doğurur: təlim prosesinin sistemli və elmi surətdə
idarə olunması, informasiyalar bolluğunun təmin edilməsi,
tələbələrin konseptual-problemli fəaliyyətinin təşkili, təlimin və
elmi fəaliyyətin əlaqələrinin dərinləşdirilməsi, elmlərin və müvafiq
tədris fənlərinin inteqrasiyası və s.
Müasir dövrdə ali məktəbin problemləri bunlarla
məhdudlaşmır. Cəmiyyətin, elmin, texnikanın müasir inkişafı ali
məktəb pedaqogikasını yeni tədqiqatlara istiqamətləndirir. Bu
prioritet istiqamətləri belə ümumiləşdirmək olar:
• sivili cəmiyyətdə ali təhsilin rolunun artması;
• ali məktəbdə fundamental təhsilin həyata keçirilməsi;
• ali məktəbdə təhsilin humanistləşdirilməsi və huma-
nitarlaşdırılması;
39
• ali məktəbdə pedaqoji diaqnostika, proyektləşdirmə və ən
yeni pedaqoji texnologiyaların tətbiqi;
• distant (latınca distantia - məsafə deməkdir) ləlim;
• virtual (latınca virtualis - qüvvətli, qabiliyyətli deməkdir.
Burada mümkün olan mənasında işlədilir) təlim;
• tədris fənninin məzmununun modul quruluşu;
• pedaqoji prosesin keyfiyyətinin diaqnostikası;
• təlim-tərbiyə prosesinin keyfiyyət təminatı;
• ali peşə-ixtisas təhsili keyfiyyətinin idarə olunması
texnologiyası və s.
Qeyd olunan bu prioritet istiqamətlər bir daha sübut edir ki,
müasir cəmiyyətdə təhsil insan fəaliyyətinin ən geniş sferasına
çevrilmişdir. Təhsilin sosial rolu və əhəmiyyəti artmışdır. Bp gün
bəşəriyyətin inkişaf perspektivləri təhsilin istiqamətləri'-və
effektivliyindən asılıdır. Təhsil, xüsusən də ali təhsil sosial və
iqtisadi tərəqqinin əsas və aparıcı qüvvəsinə çevrilmişdir. Təhsilə
bu cür yeni yanaşma tərzi ondan irəli gəlir ki, müasir cəmiyyətin
əsas kapitalı və dəyəri yeni biliklərin mənimsənilməsinə, elmi
axtarışlara, qarşıya çıxan problemlərin qeyri-standart, orijinal
yollarla həllinə hazır olan insandır. Hazırda sosial inkişaf - insanın
nəyə sahib olmasından daha çox onun kim olması və malik
olduğundan necə istifadə etməsindən asılıdır.
Bu gün bəşəriyyətin istehsal qüvvələrinin görünməmiş
vüsətlə inkişafının on milyonlarla adamın ən zəruri rifahım təmin
edə bilməməsi, ekoloji böhran, planetimsizin flora və faunasına
insanların amansız istismarçı münasibəti, yoxsulluq, uşaq
ölümünün artması, insan hüquqlarının pozulması kimi problemlərin
həlli üçün uli təhsil sahəsində müvafiq strateji islahatların həyata
keçirilməsi zəruri və vacibdir.
Artıq bütün dünyada inkişaf etmiş ölkələrin milli təhsil
sistemlərində
dövlət
səviyyəsində
müxtəlif
islahatlar
keçirilməkdədir. Çünki dövlət başa düşür ki, onun gələcəyi ölkə
daxilində təhsilin, xüsusən də ali təhsilin inkişaf səviyyəsindən çox
asılıdır. İslahatlar ali məktəblərin sayının və tələbə kontingentinin
artırılması; ali məktəblərin yeni funksiyalarının
^0
müəyyənləşdirilməsi; informasiya bolluğunun lərnin edilməsi; yeni
informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi; biliyin keyfiyyətinin
idarə edilməsi və digər prestij istiqamətləri əhatə edir.
Nə qədər paradoksal (yunanca paradoksal gözlənilmə/..
qəribə deməkdir) olsa da, son 10-15 ildə ali təhsilin elə problemləri
meydana gəlmişdir ki, onları islahat daxilində, başqa sözlə, mənəvi
metodoloji yanaşmalar çərçivəsində həll elmək mümkün deyil.
Mövcud təhsil sistemləri cəmiyyətin yaradıcı qüvvələrə
ehtiyacını ödəyə bilmir. İndii mətbuatda, pedaqoji ədəbiyyatda
təhsil «böhranı» haqqında mülahizələr daha tez- tez
səslənməkdədir. Elmi ədəbiyyatda təhsil «böhranı» haqqında irəli
sürülən mülahizələr artıq rəsmi dövlət sənədlərinə keçmişdir.
ABŞ kimi qüdrətli bir dövlətin maarif xadimləri də belə bir
nəticəyə gəlmişlər ki, «hazırda elm və texnika sahəsində savadsız
amerikalılar nəsli yetişməkdədir».
Respublikamızda ali təhsil sahəsində dərin və geniş miqyaslı
islahatlar aparılsa da bəzi nöqsanları aradan qaldırmaq hələ də
mümkün olmayıb. Gənclərimizin bəziləri elm və texnika sahəsində
«savadsız amerikalılardan» heç də geri qalmır. Ali məktəbdə təhsil
alan bəzi tələbələr nəinki ümumtədris fənlərinə, hətta peşə-ixtisasla
bağlı fənlərə də biganə münasibət bəsləyirlər.
Bütün dünyada təhsil böhranının əsas mahiyyətini təhsil
sisteminin keçmiş təcrübəyə, bərpaedici pedaqoji prosesə,
reproduktiv təfəkkürə əsaslanması, ən başlıcası, gələcəyə
istiqamətlənmənin olmaması təşkil edir.
Sivil cəmiyyət yalnız yeni təhsil sistemi əsasında formalaşa
və öz mövcudluğunu qoruya bilər. Bu məqsədlə, gələcəyi inamla
proyektləşdirməyi bacaran və bunun üçün məsuliyyət hiss edən
mütəxəssis formalaşdıran yeni təhsil sistemi yaradılmalıdır. Sivil
cəmiyyətin ehtiyac hiss etdiyi bu təhsil sistemi təhsili innovasiyalar
əsasında qurmağa imkan verməlidir.
41
0
Pedaqoji ədəbiyyatda təhsil böhranının mahiyyəti və
dünya təhsil sisteminin inkişaf tepde.nsiyaları sxematik olaraq
aşağıdakı kimi göstərilir:
.. ' .
Bütün dünyada olduğu kimi, respublikamızın da təhsil
sistemində müəyyən çatışmazlıqlar vardır. Bu, bir tərəfdən, qlobal
təhsil böhranının təzahürüdür. Digər tərəfdən sosial- iqtisadi,
ictimai-siyasi həyatın inkişafı ilə bağlı ziddiyyətlərin nəticəsidir.
Üçüncü səbəb insanların şüurunun, adekvat davranışının,
müstəqilliyin və demokratiyanın vüsətli inkişafından geri
qalmasıdır. Lakin inkişafla bağlı ziddiyyətlərə baxmayaraq,
respublikamızda təhsilin, xüsusən də ali təhsil sisteminin
təkmilləşdirilməsinə elmi və texniki innovasiyalar əsasında
yenidən qurulmasına dövlət səviyyəsində qayğı göstərilir və bu
istiqamətdə ciddi tədbirlər həyata keçirilir. Ali təhsil
müəssisələrinə geniş özünüidarə imkanlarının verilməsi,
A2
cJİi məktəbin dövlət təhsil siyasətinin reallaşdıniması pm- sesində
daha fəal İştirakı, ali təhsil müəssisələrinə fəaliyyətlərinin bütün
sferalarında daha geniş hüquqlar verilməsi, müəllim və tələbələrin
sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, ali təhsilin məzmununun
dəyişdirilməsi, təhsilin sürətlə yeniləşən müstəqil və demokratik
cəmiyyətimizin ideologiya və maraqlarına yönəlməsi, təhsilin
paradiqmalannm dəyişməsi, təhsilin fəlsəfəsinə, insan və cəmiyyət
haqqında elmlərə diqqətin artması, təhsilin menecment (inciliscə
manage - idarə etmək deməkdir) sisteminin inkişaf etdirilməsi;
təhsil sisteminin sürətlə dəyişən sosial şəraitə uyğunlaşdırılınası
respublikamızda ali təhsil sisteminin inkişaf etdirilməsi sahəsində
atılan addımlardır.
Respublikamızda ali təhsil sisteminin inkişaf etdirilməsində
«Boloniya prosesi»nin rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır.
«Boloniya prosesi»nin əsas mahiyyəti yaxın illərdə «Avropa ali
təhsil zonası» adlanan və fundamental fəaliyyət prinsiplərinin
vahidliyinə əsaslanan ümumavropa ali təhsil sisteminin
formalaşdırılması respublikamızda ikipilləli ali təhsil və kredit
sistemlərinin tətbiqi, təhsilin keyfiyyətinə nəzarət, mobilliyinin
genişləndirilməsi, dərəcələrin tanınması, ali məktəb məzunlarının
işlə təmin olunması, Avropada təhsil alacaq tələbələrin təminatı,
fasiləsiz təhsil və digər problemlərin uğurla həlli üçün geniş
imkanlar açır.
Göründüyü kimi, sivili cəmiyyət ali təhsil qarşısında çox
ciddi problemlər qoyur və bununla ali məktəb pedaqogikasını yeni
aspektlərdə tədqiqatlara cəlb edir.
■
1.5. ALI
TƏHSIL
KONSEPSİYASI
Bütün dünyada bazar iqtisadiyyatının inkişafı əhəmiyyətli
kapital qoyuluşu və yüksək ixtisaslı mütəxəssislərə tələbat doğurur.
Bu da istehsal proseslərinin yenidən qurulmasını, yeni
texnologiyalar yaradılmasını, ən başlıcası isə. intellektual
potensialın artırılmasını tələb edir. Çünki intellektual potensial
olmadan tərəqqi mümkün deyil.
43
«Mil]i intellektual potensiabnn yaradılması müasir dövrdə
Azərbaycanda təhsil sahəsində aşağıdakı islahatların aparılmasını
tələb edir:
• təhsil sistemində aparılan islahatların daim dövlətin diqqət
mərkəzində olması və cəmiyyətin sosial tələblərinə cavab verməsi;
• təhsil proseslərinin və strukturlarının idarə olunması;
• təhsil alanların və təhsil verənlərin cəmiyyətdəki
statusunun düzgün müəyyənləşdirilməsi və hüquqlarının müdafiə
edilməsi;
• təhsilin məzmununun təkmilləşdirilməsi;
• təlimin metod və vasitələrinin yeniləşdirilməsi, interaktiv
təlim metodlarına geniş yer verilməsi;
• pedaqoji prosesdə innovasiyaların geniş tətbiqi;
• yeni təlim texnologiyalaınmn hazırlanması;
• təhsil sferasının maddi təminatının yaxşılaşdırılması və
maliyyə ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması;
• Azərbaycan təhsil sisteminin dünya təhsil sisteminə
inteqrasiyası;
• kompüterlərin, müasir informasiya və kommunikasiya
texnologiyalarının təhsil sistemində geniş istifadəsi;
• təhsil müəssisələrinin inkişaf rejimində işləməsi və
gələcək fəaliyyətinin dəqiq proqnozlaşdırılması;
• təhsil müəssisələrində pedaqoji proses iştirakçılarının
fəaliyyətinin müntəzəm olaraq qiymətləndirilməsində müasir
modellərinin tətbiqi;
• müasir monitorinq və qiymətləndirmə mexanizmlərinin
geniş tətbiqi;
• təhsilin keyfiyyətinin dövlət standartlarına müvafiqli-
yinin təmin edilməsi;
• idarəetmənin dövlət-ictimai və ictimai-dövlət xarakterinin
müəyyənləşdirilməsi;
• yeni sertifikatlaşdırma, lisenziyalaşdırma, attestasiya və
akkreditasiya sistemlərinin yaradılması;
44
• elmlərin vüsətli inkişafı ilə onların insan tərəfindən
mənimsənilməsi imkanları arasındakı ziddiyyətlərin rasional həlli;
• təhsil verənlərin və təhsil alanların Fiziki və psixoloji
sağlamlığının təmin edilməsi.
• ətraf mühitin dərk edilməsi və qorunması, cəmiyyətin hər
bir üzvündə ekoloji mədəniyyətin formalaşdırılması;
• baza təhsilinin əsas elementlərini saxlamaqla onun
təkmilləşdirilməsi və strategiyasının inkişaf prioritetlərinin
müəyyənləşdirilməsi;
• təhsil sisteminin hər bir insanı öz həyatını düzgün qura
bilməsi üçün zəruri olan biliklər və təcrübə ilə silahlandırması,
mədəni inkişafını təmin etməsi.
Göründüyü kimi, ali təhsil sistemi qarşısında son dərəcə
ciddi problemlər durur. Lakin təkcə respublikamızda deyil, bütün
dünyada təhsil sistemi bu qlobal problemləri qısa zaman kəsiyində
həll etmək imkanlarına malik deyildir. Çünki: si keyfiyyətli təhsil
almaq istəyən insanların sayı ilə buna imkanı olanların arasında
böyük fərq var. Nə orta, nə də ali təhsil sistemi təhsilə daim artan
tələbi ödəyə bilmir;
peşə-ixtisas təhsili sürətlə dəyişən texnologiyalarla
ayaqlaşa bilmir, başqa sözlə, təhsil sistemi konservativ
(latınca konservo - qoruyuram, conservatio - mühafi-
zəetmə deməkdir) xarakter daşıyır; maddi imkanların
məhdudluğu təhsil sisteminin yeni tələblər əsasında
qurulmasına mane olur;
^ təhsil sistemləri inert xarakter daşıdığından dövrün
tələblərinə çevik surətdə uyğunlaşa bilmir;
Ä
S' cəmiyyətin və
vətəndaşların ətalətli olması təhsildən, təhsilli kadrlardan
dövlətin milli maraqlarına uyğun olaraq istifadə edilməsinə
mane olur.
Müxtəlif ölkələrin milli təhsil sistemləri daim böhrana məruz
qalır. Maddi resursların məhdudluğu, müəllimlər üçün binaların,
tədris korpuslarının və vəsaitlərinin çatışmazlığı işin məh-
45
sLildarlığına mane olur. Bütün dünyada təhsil sahəsində özünü
göstərən qüsurlar bəşəriyyət üçüm ciddi problemlər yaradır.
Təhsil siyasətinin inkişafında dövlətin qanunvericiliyinin rolu çox
böyükdür.
Müasir dövrdə respJüblikamızda ali təhsil sahəsində keçirilən
islahatlar aşağıdakı problemləri həll etməyə yönəlməlidir: ç
• təhsilin fundamental əsaslarını inkişaf etdirmək və
keyfiyyətini yüksəltmək;
• təhsil sistemini «qabaqlama» prinsipi üzərində qurmaq,
sivilizasiyanın gələcək inkişafına yönəltmək, insanın yaradıcılıq
qabiliyyətlərinin inkişafım təmin etmək;
• təhsil
sistemində
perspektiv
informasiya
və
telekommunikasiya texnologiyalarından istifadə etməklə distant
təlim üçün əlverişli şərait yaratmaq;
• təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək məqsədilə informasiya
texnologiyalarından geniş istifadə etmək;
təhsil alanları peşə-ixtisas hazırlığı ilə bağlı informasiya
texnologiyalarından istifadə etmək üçün xüsusi bilik və bacarıqlarla
silahlandırmaq;
• təhsil alanları müasir dövrdə həyat və fəaliyyətin əsasını
təşkil edən «informasiya cəmiyyəti»ndə yaşamağa hazırlamaq;
• təbii-elmi fənlərin hümiınitar təhsilə və buna uyğun olaraq
humanitar fənlərin təbii-elmi və texniki təhsilə nüfuz etməsinə nail
olmaq;
• fundamental
təhsilin
və
peşə-ixtisas
təhsilinin
inteqrasiyası problemini konstruktiv şəkildə həl! etmək;
• konkret fəaliyyət sahəsində dar ixtisäslaşmanı yeni
professional fəaliyyət sferası ilə əvəz etmək; təhsil alanların
hazırlığını bazar iqtisadiyyatının və dəyişən texnologiyaların
tələblərinə çevik surətdə uyğunlaşmasına istiqamətləndirmək;
• mütəxəssis hazırlığının keyfiyyətcə yeni mərhələsinə
qalxmaq və s.
°
46
ƏSAS MÜDDƏALAR
Müasir dövrdə respublikamızda ali ləhsil sisteminin elə
çevik infrastrukturları (latınca-m/ra - aşağı, altında, structura -
struktur, vəziyyət, mövqe, yer deməkdir) yaradılmalıdır ki. o,
cəmiyyətin müasir .tələblərinə cavab verən, peşə fəaliyyətinin
dəyişən şəraitinə çevik adaptasiya edən öz biliklərini daim
genişləndirməyə və dərinləşdirməyə qabil olan kadrların
yetişməsini təmin edə bilsin.
Bu vəzifələri həll etmək üçün ali məktəb pedaqogikası təbiət
və humanitar elmlərin vəhdətinə əsaslanmalı, təhsil sisteminin
mərkəzinə vətəndaş, şəxsiyyət prioritetlərini qoymalıdır. Müasir
təhsil geniş peşə-ixtisas hazırlığını təmin etməli və bu məqsədlə
təhsil alanları cəmiyyətin və təbiətin problem-, ləri ilə tanış
etməlidir. Bu biliklər müasir insana təbiətlə öz ün'-- siyyətini
ahəngdar şəkildə qurmağa imkan verməlidir. Deməli, təhsil alanlar
dünyanın təbii-elmi mənzərəsini aydın təsəvvür etmək və ondan
«baş açmaq» üçün təbii-elmi biliklərə dərindən yiyələnməlidirlər.
Lakin müasir təhsil bununla məhdudlaşa bilməz. Müasir təhsil
tələbə şəxsiyyətinin sosializasi- yası prosesini təmin etmək
məqsədilə təhsil alanları tarix, hüquq, iqtisadiyyat, fəlsəfə,
kulturologiya
və^igər
hümanitar
təmayüllü
biliklərlə
silahlandırmalıdır.
Müasir insan informasiyalarla zəngin bir sivilizasiyada
yaşayır. Deməli, ümumən təhsil, o cümlədən də ali təhsil insanı
ömrü boyu özünütəhsilə hazırlamalıdır. Təhsil alanların
maraqlarına, meyil və qabiliyyətlərinə uyğun olaraq təhsil
marşrutlarını
azad
surətdə
müəyyənləşdirməsi
imkanları
genişləndirilməli, mütəxəssislərin bazar iqtisadiyyatının tələblərinə
uyğun hazırlığı təmin olunmalıdır.
Azərbaycan təhsil sistemində innovasiyalardan istifadənin
məqsədi insanın yaradıcı potensialını qorumaq və daha artıq inkişaf
etdirməkdir. Təhsil - insani dəyərləri önə çəkməli, insanın daxili
azadlığım təmin etməli, habelə sosial məsuliyyətini artırmalı, onda
tolerantlıq (latınca lolenmtia - dözüm, dözümlülük deməkdir.
İnsanın həyat çətinliklərinə sinə gərə bilməsi, psixolBji adaptasiya)
tərbiyə elməlidir. Bunlar dünya sivilizasiyasının əsas'dəyərləridir və
dünya təhsil məkanının əsas müddəalärıhdandır.
47
Bu gün hər bir şüurlu insan müşahidə və təhlil etməyi,
qərarları üçün məsuliyyət daşımağı, konflikt və ziddiyyətləri həll
etməyi bacarmalıdır. Odur ki, təhsil alanlara problemləri qoymaq və
həll edə bilmək üçün çoxkriteriyalı mədəniyyət aşılanmalıdır.
Təhsili alanlar dərk etməlidir ki, heç bir ali təhsil ocağı onları
gözlənilən həqiqətlərlə, universal və əbədi nəzəriyyələrlə
silahlandıra bilməz.
Müasir təhsil sistemi gənclərimizdə geniş dünyagörüşü,
problemlərin çoxkriteriyalı həlli mədəniyyəti və tolerantlıq
bacarığım inkişaf etdirməlidir.
<
2
>
<3>
>
<2
>
ioal və
Elm, obyekl, predmet, mövzu anlayışlarını izah et.
Pedaqogika elminin əsas kateqoriyalarını say və mahiyyətini izah et.
Pedaqogikada diferensiasiya prosesləri nə deməkdir?
Pedaqogikada inteqrasiya prosesləri nə deməkdir?
Ümumi pedaqogika ilə ali məktəb pedaqogikasının fərqləri han-
sılardır?
Ali məktəb pedaqogikasının əsas tədqiqat istiqamətləri hansılardır?
Təlim prosesinin struktur modelinin sxemini çək və izahını ver.
m
m
ea
fia
fQ
m
m
fi.5
3> Dostları ilə paylaş: |