Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

S›ra Sizde 1 
Liberal d›fl ticaret sayesinde bir ülkedeki üreticiler daha
genifl uluslararas› piyasalara eriflebilmekte, uluslararas›
ifl bölümünden faydalanarak daha etkin üretim yap-
maktad›rlar. Ayr›ca üreticiler, teknolojinin yay›lmas› et-
kisinden de faydalanmaktad›rlar.
S›ra Sizde 2 
D›fl ticaretin liberalizasyonu, yabanc› yat›r›mlar üzerin-
deki k›s›tlamalar›n ve piyasalar üzerindeki devlet dü-
zenlemelerinin azalt›lmas› ve özellefltirmeler, do¤rudan
yabanc› yat›r›mlar›n yayg›nlaflmas›nda rol oynayan te-
mel faktörler olmufltur.
S›ra Sizde 3 
Üretimin küreselleflmesi, ortaya ç›kan yeniliklerin daha
h›zl› bir flekilde genifl co¤rafi bölgelere yay›lmas› sonu-
cunu do¤urmaktad›r. Yaln›zca bilgi ve enformasyon de-
¤il ayn› zamanda bu yeniliklerin uygulanmas›n› sa¤la-
yan kurumsal yap›lar da küreselleflme sayesinde h›zla
dünyan›n farkl› bölgelerine yay›lmaktad›r.
S›ra Sizde 4
Küreselleflme bir yönüyle kapitalist üretim iliflkilerinin
bütün dünyaya yay›lmas›d›r. Kökeni kimilerine göre
çok eskilere gitmektedir fakat yayg›n görüfle göre Bat›
Avrupa’da ortaya ç›kan bugünkü kapitalist medeniyetin
dünyay› etkisi alt›na almas›n› ifade etmektedir. Ancak
unutmamak gerekir ki küreselleflme ekonomiyle s›n›rl›
olmayan çok boyutlu bir olgudur ve bugünün dünya-
s›nda art›k Sanayi Devrimi’ni takip eden dönemdeki
Bat›l›laflmada oldu¤u gibi tek yönlü bir etkiyi içerme-
mektedir. Özellikle iletiflim teknolojilerindeki geliflme-
ler sonucu yerel kültürler de kendilerini ifade etmeye
bafllam›flt›r. Bir bak›ma, baz›lar›na göre, küresel bir dün-
ya kültürünün ve medeniyetinin ortaya ç›kmas› anlam›-
na geldi¤i gibi, ayn› zamanda, ulus devletleri sarsacak
ölçüde yerel dillerin ve kültürlerin kendilerini göster-
melerini sa¤lamaktad›r. Hem yerele do¤ru hem de kü-
resel birli¤e do¤ru ikili bir ak›m söz konusudur ve muh-
temelen gelecekte, ulus devletlerin hem yerel hem de
ulus üstü kurum ve kurulufllarla hükümranl›k haklar›n›
paylaflacaklar› bir dünya ortaya ç›kacakt›r. 
S›ra Sizde 5
AB’yi bir uluslarüstü kurumlar ve kurallar bütünü ola-
rak küreselleflmeyle uyum hâlinde görmek do¤ru olur.
Küreselleflme h›z›n› devam ettirirken, bölgeselleflme de
ciddi bir e¤ilim olarak ortaya ç›kmaktad›r. Asl›nda kü-
reselleflmenin ortaya ç›kard›¤› yo¤un uluslararas› reka-
bet ortam›nda bölgesel ifl birli¤i ve güç birli¤i olmadan
ayakta kalmak mümkün görünmemektedir. Küresellefl-
me bir taraftan yerel kültürleri ön plana ç›kar›rken bir
taraftan da ulus devletlerin dünyadan tecrit olmufl bir
hâlde kendi s›n›rlar› içinde istedikleri gibi hareket etme
imkân›n› ortadan kald›rmaktad›r. Bu aç›dan, daha üst
birliklere dâhil olmayan ülkelerin, ortaya ç›kan mikro
milliyetçiliklerle parçalanmalar› da mümkündür. Bu ba-
k›mdan AB, Türkiye için en iyi proje olarak ortada dur-
maktad›r.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
184
Uluslararas› Ekonomi Politik
Adda, Jacques. (2008). Ekonominin Küreselleflmesi. Sev-
gi ‹neci (Çev.). (5. Bask›). ‹stanbul: ‹letiflim.
Altan, Mehmet. (1986). Süperler ve Türkiye. ‹stanbul:
AFA.
Attali, Jack. (2007). Gelece¤in K›sa Tarihi. Ankara: ‹mge.
Balay, Refik. (2004). Küreselleflme, Bilgi Toplumu ve
E¤itim. Ankara Üniversitesi E¤itim Bilimleri Fakül-
tesi Dergisi. 37 (2). 61-82.
Bozkurt, Veysel. (2000). Küreselleflme: Kavram, Geli-
flim ve Yaklafl›mlar. Uluda¤ Üniversitesi ‹ktisadi ve
‹dari Bilimler Fakültesi Dergisi. 18 (2). http://ikti-
sat.uludag.edu.tr/dergi/.
Çopuro¤lu, Y. C. & Çetin, B. N. (2010). Yeni Sosyal Ha-
reketler Paradigmas› Ba¤lam›nda Türkiye’deki Kü-
reselleflme Karfl›t› Gruplar›n Birbirleriyle ve Dünya-
daki Karfl›tlarla Karfl›laflt›r›lmas›. Sosyoloji Araflt›r-
malar› Dergisi. 13 (1). 67-100.
Das, Dillip K. (2004). The Economic Dimensions of
Globalization. New York: Palgrave Macmillan.
Das, Dillip K. (2010). Financial Globalization, Growth,
Integration, Innovation and Crisis. New York:
Palgrave Macmillan.
Dicken, P. (1998). Global Shift – The Internalization of
Economic Activity. (3. Bask›). London: Paul
Chapmen Publishing Ltd.
Ellwood, Wayne. (2003). Küreselleflmeyi Anlama K›la-
vuzu. Betül Dilan Genç (Çev.). (2. Bask›). ‹stanbul:
Metis.
Freidman, T. L. (2007). Dünya Düzdür. (2. Bask›). ‹s-
tanbul: Boyner.
Frieden, J. A. & Lake, D. A. (2000). International
Political Economy: Perspectives on Global Power and
Wealth (4. Bask›). Boston/New York: Bedford/St.
Martin’s.
Friedman, Thomas. (1999). The Lexus and the Olive
Tree. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Greenspan, Alan. (2008). Türbülans Ça¤›. Nilgün Miler
(Çev.). ‹stanbul: Boyner.
Güzel, Mehmet. (2006). Küreselleflme, ‹nternet ve Genç-
lik Kültürü. Küresel ‹letiflim Dergisi. (1). 1-16.
Habermas, Jürgen. (1998). Küreselleflme ve Milli Devlet-
lerin Akibeti. Medeni Beyaztafl (Çev.). ‹stanbul: Ba-
k›fl.
Held, D. & McGrew, A. (Ed.). (2005). The Global
Transformations Reader, An Introduction to the
Globalization Debate. (2. Bask›). London: Polity.
‹nce, Murat. (2009). Küreselleflme ve Yerelleflme: Bir
Çeliflki mi? Gazi Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilim-
ler Fakültesi Dergisi. 11 (1). 259-275.
Kaymakç›, O¤uz. (2007). Küreselleflme Üzerine Notlar.
O¤uz Kaymakç› (Ed.). Ankara: Nobel.
Kennedy, Paul. (1996). Yirmibirinci Yüzy›la Haz›rla-
n›rken. Ankara: Türkiye ‹fl Bankas›. 
Lairson, T. & Skidmore, D. (2003). International
Political Economy: The Struggle for Power and
Wealth. (3. Bask›). Canada: Thomson/Wadsworth.
Lechner, F. J. (2009). Globalization The Making of World
Society. London: Blackwell.
Lynch, D. A. (2010). Trade and Globalization, An
Introduction to Regional Trade Agreements. U.K.:
Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
McLuhan, Marshall. (2001). Global Köy. ‹stanbul: Scala.
Mittelman, J. H. (2004). Whither Globalization? The
Vortex of Knowledge and Ideology. London:
Routledge.
Ohmae, K. (1996). The End of the Nation State: The Rise
of Regional Economies. New York: Free Press.
Ohmae, K. (2008). Yeni Küresel Sahne – S›n›rs›z Dün-
yam›zda Tehdit ve F›rsatlar. L. Aslan (Çev.). ‹stan-
bul: Optimist.
Scholte, J. A. (2001). The Globalization of World Politics:
An Introduction to International Relations. John
Baylis & Steve Smith (Ed.). (2. Bask›). New York:
Oxford University Press.
Stihlitz, J. E. (2006). Küreselleflme: Büyük Hayal K›r›kl›¤›.
‹stanbul: Plan B.
UNCTAD. (2008). Globalization For Development: The
International Trade Perspective. New York &
Geneva: United Nations.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Komünizm ya da klasik sosyalizmin özelliklerini ifade edebilecek,
Geçifl ekonomilerinin yaflad›klar› politik ve ekonomik dönüflümleri de¤er-
lendirilebileceksiniz.
‹çindekiler
• Komünizm
• Klasik Sosyalizm
• Geçifl Ekonomileri
• Nomenklatura
• Parti-devlet
• fiok Terapi
Anahtar Kavramlar
Amaçlar›m›z
N
N
Uluslararas› Ekonomi
Politik
Geçifl Ekonomileri
ve Devletleri
• KOMÜN‹ZM VE KLAS‹K SOSYAL‹ST
S‹STEM
• KLAS‹K SOSYAL‹ZM‹N POL‹T‹K
ÖZELL‹KLER‹
• KLAS‹K SOSYAL‹ZM‹N EKONOM‹K
ÖZELL‹KLER‹
• POL‹T‹K KURUMLARIN
DÖNÜfiÜMÜ EKONOM‹K
KURUMLARIN DÖNÜfiÜMÜ
• ÖZELLEfiT‹RME
• P‹YASALARIN OLUfiTURULMASI
• Ç‹N’‹N P‹YASA SOSYAL‹ZM‹NE
GEÇ‹fi‹
• GEÇ‹fi EKONOM‹LER‹N‹N
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
7
ULUSLARARASI EKONOM‹ POL‹T‹K
       

KOMÜN‹ZM VE KLAS‹K SOSYAL‹ST S‹STEM
Sosyalizm, üretim araçlar›n›n kolektif mülkiyetinin oldu¤u ya da bunlar›n devlete
ait oldu¤u bir ekonomi politik sistemdir. Bu sistemin oldu¤u ülkelerde komünist
parti her fleye hakim oldu¤u için sistemin ad›na yayg›n olarak komünizm denilmifl-
tir. Asl›nda komünizm, bu kavram› ortaya atan Marks’a göre toplumsal geliflmenin
son aflamas› olup, bu aflamada devlet ortadan kalkacak ve toplumun ortak mülki-
yeti do¤al düzen hâline gelecektir. Bu anlamda komünizm hiçbir zaman söz konu-
su olmam›fl ve komünist denen ülkelerde devlet her zaman hakim güç olarak var-
l›¤›n› devam ettirmifltir. Bu sebeple, aradaki fark› gözetmek amac›yla, bu ülkeler-
de uygulanan sisteme klasik sosyalizm demek daha uygun olacakt›r.
Bu sistemin uyguland›¤› ülkelerde 1990’lardan itibaren görülen sistem de¤iflik-
li¤i ve kapitalist sisteme geçifl çabalar› hayli sanc›l› olmufltur. Çünkü bu ülkelerin
önünde bunun nas›l yap›laca¤›na dair bir örnek yoktu. Bu dünya ekonomisi aç›-
s›ndan da çok önemli etkiler ortaya ç›karan bir geliflmeydi. Bugün gösterilen bü-
tün çabalara karfl›l›k bu ekonomilerden birço¤u hâlen uygulamada birçok aç›dan
sosyalist olma özelli¤ini devam ettirmektedirler. Baz›lar›nda da kapitalizme geçifl
çabalar›n›n toplumda ortaya ç›kard›¤› hayal k›r›kl›¤› sebebiyle sosyalist ideolojinin
yeniden canland›¤› gözlenmektedir. Özbekistan gibi baz› ülkelerde ise sosyalist
sisteme geri dönüfl e¤iliminden söz edilmektedir.
Bu dönüflümün ortaya ç›kard›¤› problemleri ve sonuçlar›n› ele almadan önce
klasik sosyalist sistemi çeflitli yönleriyle incelemek do¤ru olacakt›r. Bu sistemin po-
litik ve ekonomik özellikleri afla¤›da özet olarak ortaya konulmaktad›r. Politik
özellikler güç, ideoloji ve hükûmet bafll›klar› alt›nda; ekonomik özellikler ise mül-
kiyet, ekonomik koordinasyon mekanizmas›, fiyatlar ve teflvik sistemleri bafll›klar›
alt›nda incelenecektir.
KLAS‹K SOSYAL‹ZM‹N POL‹T‹K ÖZELL‹KLER‹
Güç
Klasik sosyalist sistemde güç tek parti olan komünist partide toplanm›flt›r. Partinin
üstlendi¤i liderlik rolü ülkenin anayasas›nda yer almaktad›r. Dolay›s›yla, anayasa-
ya göre partiyi iktidardan uzaklaflt›rman›n imkân› yoktur. ‹ktidar gücünün s›n›rlan-
d›r›lmas›, birey haklar›n›n garanti alt›na al›nmas› ve farkl› politik görüfl sahipleri
aras›nda seçimler yoluyla rekabet yaflanmas› anlam›nda demokrasi bu ülkelerde
mevcut de¤ildir. Parti üyeli¤i genellikle toplum nüfusunun % 5 ila 10’u ile s›n›rl›-
Geçifl Ekonomileri ve
Devletleri
Sosyalizm, özel mülkiyeti
kald›rmak için, yani
kapitalistlerin ellerinden
bütün temel üretim
araçlar›n› al›p bunlar›
yeniden bütün toplumun
hizmetine sunmak için çaba
gösterir.
Klasik sosyalizmden
kapitalizme geçifl süreci
bütün ülkelerde sanc›l›
olmufltur. Çünkü bu
ülkelerin önünde bu iflin
nas›l yap›laca¤›na dair
örnek yoktu.

d›r. Bu flekilde politik gücü elinde tutan bir az›nl›k, ekonomik kaynaklar devlete
ait oldu¤undan, ayn› zamanda ekonomik gücü de elinde bulundurmaktad›r. 
Nomenklatura olarak adland›r›lan bu politik sistem, parti onay›n› gerektiren ay-
r›cal›k sahibi pozisyonlar› iflaret etmektedir. Mesela, politik sistemde üst düzey po-
zisyonlar› iflgal edenler daha iyi evlerde oturmak, yurt d›fl›na seyahat etmek ve
miktar› s›n›rl› olan tüketim mallar›n› kolayca elde etmek gibi ayr›cal›klara sahip ol-
maktad›rlar. Bat›l› mallar›n ve arz› s›n›rl› baz› temel ihtiyaç maddelerinin sat›ld›¤›
özel ma¤azalar vard›r ve bunlar yaln›zca nomenklaturaya aç›kt›r. 
Gücün komünist partide toplanmas› komünizm ya da klasik sosyalizm denilen
sistemin en önemli özelli¤idir. Demokratik kapitalist sistemde güç, ekonomik ve
politik unsurlar aras›nda da¤›lm›flt›r. Elbette bu unsurlar tamamen birbirlerinden
ayr›lmam›fllard›r; ekonomik güce sahip olanlar politik güç ve etki elde etmek için
çal›fl›rlar. Ya da bunun tersi söz konusu olur. Ancak bunlardan birine sahip olan
otomatik olarak di¤erine de sahip olamaz. Bir insan çok zengin diye ülkenin siya-
si yönetimini otomatik olarak ele alamaz. Hâlbuki klasik sosyalist sistemde ekono-
mik güç devletin elinde topland›¤› için ekonomik ve politik güç ayn›d›r.
Ekonomik ve politik gücün birarada olmas›, bu ülkelerde ekonomik ve politik
reformlar›n birbirlerine s›k› s›k›ya ba¤l› olmas› anlam›na gelmektedir. Çünkü yap›-
lacak reformlar gücün devlet ve toplum ya da yönetenler ile yönetilenler aras›nda-
ki da¤›l›m›n› de¤ifltirmektedir. Bu durum, bu ülkelerde reform yapman›n neden
çok güç oldu¤unu ve sistem çökene kadar neden gerekli reformlar›n yap›lamad›-
¤›n› aç›klamaktad›r. Reform, temel yap› muhafaza edilerek de¤ifliklikler yap›lmas›
188
Uluslararas› Ekonomi Politik
Resim 7.1
Çin Parlementosu
Çin Halk Cumhuriyeti yönetimi, Parti-Politbüro-Kongre ayaklar› üzerine oturur. Askerî komisyon, devlet konseyi ve mahkemelerce desteklenen yap›-
da eski liderler gibi unsurlar›n da önemli etkisi vard›r.
Çin Komünist Partisi, 80 milyonu aflk›n üyesi ile dünyan›n en büyük siyasi partisi olup, s›k› örgüt yap›s› ve kat› kurallar› iktidar›n›n devaml›l›¤›n›
da aç›klar. Parti, okulda hangi dersin okutulaca¤›ndan televizyonda ne izlenece¤ine, ifl ve konuttan kaç çocuk sahibi olunaca¤›na hayat›n pek çok
farkl› boyutunu flekillendirir.
Üç bin delegeli Çin Ulusal Halk Kongresi ise dünyan›n en büyük parlamentosu olma özelli¤ine sahiptir. Parlamento yerine geçen Ulusal Halk Kon-
gresi ayn› zamanda devletin en güçlü organ› konumundad›r. Çin Ulusal Halk Kongresi, Bat›l› ülkelerde oldu¤u kadar güç ve yetkiye sahip de¤ildir.
Parlamento, daha çok Komünist Parti kararlar›n› onaylamakla yükümlüdür. Komünist Parti kongresi on y›lda bir yap›l›r.
Gücün Komünist Partide ve
bu partiye hakim olanlarda
toplanmas› klasik
sosyalizmin en önemli
özelli¤idir. Bu sistemde
ekonomik ve politik güç ayn›
ellerdedir.

anlam›na gelmektedir. Ancak, reform teflebbüsleri, bu sistemin uyguland›¤› ülke-
lerde gücü elinde bulunduranlar›n sahip olduklar› ekonomik ve politik kaynaklar
için tehdit oluflturmufltur. Bu sebeple, sonunda, komünizmin reforma tabi tutulma-
s› yerine toptan reddedilmesi yoluna gidilmifltir.
Klasik sosyalizmde var oldu¤u söylenen nomenklatura ne anlama gelmektedir?
‹deoloji
Klasik sosyalist sistemde gücün nas›l kullan›laca¤› sosyal, ekonomik ve politik ilifl-
kilerle ilgili bir resmî inançlar seti taraf›ndan belirlenmektedir. Bu inançlar seti
Marks ve Lenin’in çal›flmalar›na dayanan bir ideolojidir ve eflitsizliklerin ortadan
kald›r›lmas›n› ve ekonomik büyümenin gerçeklefltirilmesini hedeflemektedir. Üre-
tim araçlar› üzerinde kolektif mülkiyet söz konusu oldu¤undan; toplumun kaynak-
lar› kolektif ç›karlara en fazla hizmet eden ve ekonomik büyümeye en fazla katk›
yapan endüstrilere tahsis edilebilecektir. Gerçekten bu sistemin uyguland›¤› birçok
ülkede ekonomik büyümede bir s›çrama yaflanm›fl; a¤›r sanayide, altyap›da, e¤i-
timde, sa¤l›kta ve flehirleflmede önemli ilerlemeler kaydedilmifltir. 
Bu ideolojinin kitlelere afl›lanmas› için, liderlerin ya da kahramanlar›n resmî
inançlar›n flah›slaflm›fl hâli olarak sunuldu¤u “flah›s kültü” bu sistemde s›kl›kla kul-
lan›lm›flt›r. Mesela Stalin ve Mao hem gerçek liderler hem de ülke vatandafllar› aç›-
s›ndan, ülkelerine yol gösteren önemli inançlar›n hat›rlat›c›s› ideolojik semboller
olarak önem tafl›maktad›rlar. Birçoklar›na göre klasik sosyalist ideoloji birçok ba-
k›mdan bir tür seküler din olup, birtak›m inançlar› sorgulamadan ve gelecekte el-
de edilecek bir ödül için fedakârl›k yaparak kabul etmeyi gerektirmektedir ve ken-
di azizlerine, flehitlerine ve fleytanlar›na sahiptir.
Hükûmet
Bu sistemde parti ve devlet ya da hükûmet aras›nda ay›r›m yapmak güçtür. Bir
sosyalist ülkenin liderinden bahsedildi¤inde, o ülkedeki komünist partinin genel
sekreteri kastediliyor demektir. Bu makam asl›nda bir devlet makam› olmay›p ko-
münist partinin üst düzey liderlik pozisyonudur. Ancak, komünist partinin devle-
te hakim durumda olmas› sebebiyle, devlet içindeki fiili pozisyonlar ikinci dere-
cede önem tafl›maktad›r. Bu sebeple, ço¤unlukla, hükûmet yerine parti-devlet
kavram› kullan›lmaktad›r. Gücün kayna¤› partidir ve liderler halk›n seçimlerine
de¤il parti içindeki mücadelelere ba¤l› olarak güç kazanmakta ya da kaybetmek-
tedirler. Liderli¤i sorumlu ve hesap sorulabilir k›lan aç›k mekanizmalar›n olmama-
s› bu ülkeler için olumsuz sonuçlar meydana getirmifltir. Sovyetler Birli¤i, Çin ve
Do¤u Avrupa ülkelerinde sosyalist yönetimin ilk zamanlar›nda liderli¤e ya da sos-
yalist düzene karfl› olanlar› ortadan kald›rmak için devlet terörü bir araç olarak
kullan›lm›flt›r. Bu durum, liderin güvenmedi¤i insanlar›n (entelektüeller ve bilim
adamlar› gibi) ortadan kald›r›lmas› sebebiyle ekonomide gerilemelere yol açm›fl-
t›r. Özellikle Sovyetler Birli¤i’nde ve Çin’de, bu tür kampanyalarda milyonlarca in-
san yok edilmifltir.
Bu sistemin uyguland›¤› ülkelerde de hükûmet, baflka yerlerde oldu¤u gibi,
bir baflbakan ya da baflkan (ikinci derecede öneme sahip bir kifli), bir parlamen-
to, adliye teflkilat› ve yerel yönetimlerce temsil edilmektedir. Ancak bütün bu po-
zisyonlar nomenklaturan›n denetimi alt›ndad›r. Komünist parti büyük ölçüde
devleti yans›tmaktad›r. Genel sekreter ve politbüro, parti lideri ve onun kanun
yapma gücüne sahip bir Merkez Komitesi durumundad›r. Daha afla¤›da, bölge-
189
7. Ünite - Geçifl Ekonomileri ve Devletleri
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
1
Klasik sosyalizmde parti ile
devlet ya da hükûmet
aras›nda ayr›m yapmak
mümkün de¤ildir. Bu
yüzden, ço¤unlukla hükûmet
yerine parti-devlet kavram›
kullan›lmaktad›r.

sel seviyede komiteler yer almaktad›r. Bu flekilde yukar›dan afla¤›ya do¤ru ifl yer-
lerine ve mahallelere kadar ulaflan bir teflkilatlanma söz konusudur. Buralarda
parti üyeleri temel parti organizasyonlar› ya da hücreler fleklinde örgütlenmekte-
dirler. Bu hücreler görünüflte halk›n ç›karlar›n› temsil etmekte ve meselelerini
yukar› iletmektedirler ama ayn› zamanda partinin halk› kontrol alt›nda tutmak
için kulland›¤› mekanizmalard›r. 
Klasik sosyalizmde parti ile devlet aras›nda nas›l bir iliflki vard›r?
KLAS‹K SOSYAL‹ZM‹N EKONOM‹K ÖZELL‹KLER‹
Mülkiyet
Üretim araçlar›n›n mülkiyetinin topluma ait olmas› klasik sosyalizmin temel özelli-
¤idir. Fakat bu hiç özel mülkiyetin olmamas› anlam›na gelmemektedir. Üretimle il-
gisi olmayan kiflisel mallarda ve baz› s›n›rl› alanlarda özel mülkiyet devam etmek-
tedir. Mesela Polonya’da tar›m büyük ölçüde özel mülkiyete konu olmufltur. Ma-
caristan’da ise küçük özel dükkânlar var olmaya devam etmifllerdir. Ancak, üretim
araçlar›n›n ço¤u -fabrikalar, araziler vb- toplumun bütünü ad›na komünist parti yö-
netimindeki devletin mülkiyeti alt›na al›nm›fllard›r. Bunun sebebi sömürüyü orta-
dan kald›rma arzusudur. Marksizm’e göre özel mülkiyet bir insan›n di¤er insanlar›
sömürmesinin arac› olmaktad›r. Mülkiyet devlete geçerse bu durum ortadan kalka-
cakt›r. Böylece, kapitalizmdeki kiflisel kâr, iflsizlik, firmalar aras› rekabet gibi eko-
nomik özellikler klasik sosyalizmde görülmemektedir. Kaynaklar›n nas›l tahsis edi-
lece¤ine parti-devlet karar vermektedir.
190
Uluslararas› Ekonomi Politik
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
2
Klasik sosyalist sistemde
üretim araçlar› devlete aittir
ancak üretimle ilgisi
olmayan kiflisel mallarda ve
baz› s›n›rl› alanlarda özel
mülkiyet söz konusudur.
Resim 7.2
Marks-Engels An›t›, Berlin, Almanya
Karl Marks, liberal devlet görüflünün naif bir görüfl oldu¤u, gelmifl geçmifl tüm devletlerin s›n›f bask›s›n›n araçlar› oldu¤u düflüncesindedir. Yani bir
s›n›f devletin kontrolüne sahip olur ve devlet gücünü ezilen s›n›flar üzerinde kendi ekonomik gücünü pekifltirmek için kullan›r. Marks’a göre komü-
nizmin erken aflamalar›nda devlete ihtiyaç olabilece¤i hâlde, komünist toplumun tam olgunlu¤a eriflmesi ile devlete ihtiyaç kalmayacakt›r.
Karl Marks ve deyim yerindeyse sa¤ kolu Friedrich Engels’in 1848’te yay›mlad›klar› Komünist Manifesto bir dönüm noktas› oldu:
“Komünist devrim egemen s›n›flar› tir tir titretiyor. ‹flçi s›n›f›n›n zincirlerinden baflka kaydecekleri bir fley yoktur; oysa tüm dünya onlar›n olabilir.
Dünyan›n tüm iflçileri, birlefliniz...”
Marks’›n bu ça¤r›s›na 20’nci yüzy›l boyunca dünyan›n dört bir yan›ndan yan›tlar geldi; Küba’dan Kamboçya’ya, Çin Halk Cumhuriyeti’nden Sovyetler
Birli¤i ve Do¤u Avrupa’ya dek yüz milyonlarca insan Marksist iddialar dile getiren devletler taraf›ndan yönetildi.

Ekonomik Koordinasyon Mekanizmas›
Özel mülkiyet olmay›nca, klasik sosyalizmde piyasa mekanizmas› da bulunma-
maktad›r. Komünist teoride, özel mülkiyet gibi piyasalar›n da sömürüye yol açt›¤›
kabul edilmektedir. Ac›mas›z rekabet firmalar› iflasa sürüklemekte, zenginli¤in bir
avuç baflar›l› kimse elinde toplanmas›na sebep olmakta ve çal›flanlar› iflsizlik ve
yoksullu¤a düflürmektedir. Bu sebeple sadece s›n›rl› alanlarda serbest fiyatlar›n
oluflmas›na izin verilmektedir. Mesela, insanlar bahçelerinde yetifltirdikleri baz›
sebze ve meyveleri serbestçe satabilmektedir. Piyasalara izin verilmedi¤i için, kla-
sik sosyalist sistemde kaynaklar› tahsis etmenin daha adil bir yolu aranm›flt›r. Bu
durumda neyin ne kadar üretilece¤ine, hangi fiyattan sat›laca¤›na ve nas›l da¤›t›la-
ca¤›na karar veren çok genifl bir devlet bürokrasisi ortaya ç›km›flt›r. Temel ekono-
mik kararlar piyasalarda al›nmay›p devletin yapt›¤› planlarla belirlendi¤i için kla-
sik sosyalist ekonomilere merkezî planl› ekonomiler ve ayr›ca kumanda ekonomi-
leri de denilmifltir.
Fiyatlar
Piyasalar mevcut olmad›¤›ndan, bu sistemde, mallar›n fiyatlar› merkezî planlama-
y› yapanlarca belirlenmektedir. Bu durumda fiyatlar, mallar›n gerçek de¤erlerini
do¤ru bir biçimde yans›tamamaktad›rlar. Çünkü de¤er, arz ve talebin karfl›l›kl› et-
kileflimi ile ortaya ç›kmaktad›r. Sonuç olarak, maliyet meselesi önemini yitirdi¤in-
den pek çok kaynak israf edilmifltir. 
Ayr›ca, fiyatlar arz ve talepteki kaymalar› yans›tacak flekilde de¤iflmediklerin-
den “bast›r›lm›fl enflasyon” denen bir durum ortaya ç›km›flt›r. Piyasa ekonomilerin-
de talebin arz› aflmas› hâlinde fiyatlar›n yükselmesi ve enflasyonun ortaya ç›kma-
s›na karfl›l›k, bast›r›lm›fl enflasyon durumunda talep fazlal›¤› kendini farkl› flekiller-
de göstermektedir. Mesela, klasik sosyalizmin uyguland›¤› ülkelerde tüketim mal-
lar›n›n fiyatlar› ücretlere göre nispi olarak ucuzdur. Fakat arzlar› s›n›rl› ve kalitele-
ri düflüktür. Baz› durumlarda ithal mallar›, sa¤lam dövizler ve arz› s›n›rl› mal ve
hizmetler için karaborsa piyasalar› ortaya ç›kmaktad›r. Buna ek olarak, sa¤l›k gibi
alanlarda karmafl›k rüflvet mekanizmalar› ortaya ç›kmakta, insanlar bu flekilde da-
ha iyi hizmet elde edebilmektedirler. Piyasa resmen yasaklansa da ekonominin
marjinal alanlar›nda, illegal olarak varl›¤›n› devam ettirmekte ve k›t kaynaklar›n
tahsisini yap›p fiyatlar› belirlemektedir.