Jpcr: anpassung des lehrbetriebs an den bologna prozessim ingenieurstudium f

2.11.  Qazlarda və mayelərdə sərfin ölçülməsi 
         Maddənin  sərfi dedikdə, vahid zamanda baxılan en 
kəsikdən (borunun en kəsiyindən) keçən maddənin miqdarı başa 
düşülür.  

 
- 77 - 
        Maddə sərfi iki cür olur: kütləvi sərf, həcmi sərf. Kütləvi 
sərf vahid zamanda baxılan en kəsikdə  kəsikdə keçən maddənin 
kütləsinə, həcm sərfi isə vahid zamanda baxılan en kəsikdən 
keçən  maddənin həcminə deyilir.  
     Sərfi ölçmək üçün olan cihazlar ya sərfölçən, ya da sərf 
sayğacları adlanır. Elektirik sərfölçənlər  kimi virxoakustik , 
vixru və dəyişən təzyiqlər düşgülü  çevricili sərfölçənlər geniş 
yayılmıdır. 
 
 Vixroakustik çevricilər.   (Burulğanlı akustik çevricilər) 
Virxoakustik çevricilər mayelərin həcmi sərfini ölçmək 
üçün nəzərdə tutulmuşlar. Virxoakustik çevricilərin  iş   prinsipi 
axan maye qarşısına  qoyulmuş  axımlı sipər arxasında baş verən 
burulğanın (vixr)  akustik yolla ölçülməsinə əsaslanır. Qeyd 
etmək lazımdır ki, axımlı siper arxaasında burulğanın əmələ 
gəlməsi axan mayenin sürətindən asılı olur. Vixroakustik 
çevricinin sxemi şəkil 2.65-də  göstərilmişdir. 
Çevrici axma hissəsindən və elekron blokdan ibarətdir. Axma 
hissəsində trapesiya kəsikli  prizma siper qoyulmuşdur. Axma 
hissəsinin gövdəsində PŞ pyezo şuntlayıcı, termo-verici və PQ 
pyezo qəbuledici yerləşdirilmışdir. Elektron hissəsi isə 
generatordan, dedektordan və filtirdən ibarətdir. 
 
 

 
- 78 - 
Şəkil 2.65. Vixroakustik sərfölçənin sxemi 
 
     Generatordan yüksək tezlikli gərginlik PŞ 
pyezoşüalandırıcıya verilir və PŞ-da səstezlikli rəqslərə çvrilir.   
Səstezlikli rəqslər axımından keçərkən vixrlərlə (burulğanlarla) 
qarşılıqlıtəsirdə olaraq fazaca modulyasiya olurlar. Modullaşmış 
rəqslər PQ pyezo qəbuledici tərəfindən qəbul edilir və gərginlik 
şəklində dedektora ötürülür.     Dedektorun çıxışında alınan 
modulyasiya olunmuş siqnal tezliyinə və ampletudasına görə 
burulğanın baş verməsi  tezliyinə və intensivliyinə uyğun gəlir. 
Qeyd edildiyi kimi , burulğanın baş vermə intensivliyi isə axan 
mayenin sürətinə ,başqa sözlə axma hissəsindən axan mayenin 
miqdarına uyğun gəlir. Bu isə sərf ölçüsü kimigötürülə bilər. 
Filtlrin vəzifəsi alınan siqnalın kənar küylərdə qorunmasıdır.     
Çıxışda alınan siqnal temperaturdan asılıdır. Bu səbəbdən də 
çıxış siqnalı temperatura görə korreksiya edilir. 
 
                     
 Vixrli şevricilər (Burulğanlı çevricilər) 
 Bu çevricilər qazların həcmi sərfini ölçmək üçün 
nəzərdə tutulur. Bu üsulla sərfin ölçülməsi axma hissəsində  
qoyulmuş  sipər cisminin arxa hissəsində burulğanın yaranma 
tezliyinin müəyyən edilməsi yolu ilə axın sürətinin ölçülməsinə 
əsaslanır. Burulğanın əmələ gəlmə tezliyi sipər arxasında 
yerləşdirilmiş iki ədəd pyezo çevrici vasitəsi ilə müəyyən edilir. 
Bu pyezo çevricilərin  vəzifəsi sipər arxasında pulsasiy edən 
əzyiq haqqında siqnalı yarat-maqdan ibarətdir. Şəkil2.66-da 
vixrli çevricinin sxemi göstərilmişdir.  

 
- 79 - 
                    
Şəkil 2.66. Vixrli sərfölçənin sxemi 
 
     Verici konstruktiv olaraq axma gövdəsindən və elektron 
hissədən ibarətdir. Axma hissəsinin girişinə 1axarlı sipəri 
yerləşdirilmişdir. Hava axını istiqamətində onun arxasında iki 
ədəd 2 pyezoelektriki çevricilər qarşılıqlısimmetrik olaraq 
yerləçdirilmişdir.    Qaz axarkən sipər cisminin arxasında 
burulğan əmələ gəlir. Burulğanın təzyiqli və təzyiqsiz hissələri 
müəyyən bir  təzyiqlə bir- birini əvəz edir. Q eyd edək ki, 
təzyiqin bu dəyişmə tezliyi yüksək dəqiqliklə qazın axma 
sürətinə uyğun gəlir.  Pulsasiya edən təzyiq haqqında 
informasiya 2 pyezoelektriki  çevrici vasitəsi ilə müəyyən 
tezlikli elektrik rəqsləri şəklində elektron bloka daxil olur. 
Elektron blokda bu informasiya qazın sərfinə çevrilir. Qeyd 
etmək lazımdır ki, sipər cisminin qarşısında tenzometrik 3 izafi 
təzyiq çevricisi yerləşdirilmışdir ki, bununda vəzifəsi boruda 
olan izafi təzyiqi elektrik siqnalına çevirməkdən ibarətdir və 
elektron blokda sərfin qiymətləndirilməsində  bu informasiyadan 
istifadə edilir. 4 müqavimət  termoçevricisi  isə sipər cisminin 
daxilində yerləşdirilmişdir. Bundanda alınan siqnal sərfin 
qiymətləndirilməsi üçün istifasdə olunur. 
                  
 Dəyişən təzyiqlər düçgüsü üsulu 
Qazlarda və mayelərdə təzyiqin ölçülməsini dəyişən 
təzyiqlər düşgüsü üsulu AİS-lərində daha geniş tətbiq edilənidir 

 
- 80 - 
və bu üsul ən çox tədqiq edilmiş üsuldur. Bu üsulla sərfin 
ölçülməsi zamanı sərf ölçülən boru çəmərindətəzyiq düşgüsü 
yaratmaq üçün daraldıcı quruluşlardan – diafraqma saplo və 
saplo borusundan istifadə edilir  (Şəkil 2.67.). 
 
        
Şəkil 2.67. Dəyişən təzyiqlər üsulu ilə sərfin ölçülməsi sxemi 
 
      Diafraqma nazik disklər olub , Boru xəttində elə yerləşdirilir 
ki, onun deşikləri en kəsiyin daxili konturuna  simmetrik  olsun. 
Axının daralması diofraqmaya qədər başlayır. Maye 
diofraqmadan keçəndən bir qədər sonra  da daralmada davam 
edir, bu axının inersiya qüvvəsinin hesabına baş verir. Müəyyən 
qədər sonra daralma minimal qiymətini alır və dərhal 
genişlənərək borunun tam kəsiyini tutur. Belə axma zamanı 
diofraqmanın qarşısında və ondan sonra burulğanlı axma baş 
verir. Şəkildən göründüyü kimi : 
  ı-ı kəsiyi axında daralmadan əvvəlki forma; ıı-ıı kəsiyin axında 
maksimal daralma. 
  ı-ı kəsiyindən ıı-ıı kəsiyinə qədər təzyiq P
1
-dən P
2
-yə qədər 
dəyişir və ıı-ıı kəsiyində təzyiq minimal qiymət alır və sərf bu 

 
- 81 - 
təzyiqlər  fərqinə uyğun dəyişir. Lakin sərfin dəyişməsi ilə 
təzyiqin dəyişməsi bir- biri ilə qeyri xətti asılılqla  əlaqələnir. 
                                                    Q=k*(P
1
-P
2
)
1/2 
 
    Burada, k-borunun en kəsiyindən, mayenin özülülüyündən və 
səthin kələ-kötürlüyündən asılı olan əmsaldır;  P
i
- sürtünmədən 
və burulmadan yaranan təzyiq düşgüsünü göstərir. 
       Təzyiqlər düşgüsü difmanometr  vasitəsi ilə ölçülür. Sərfi 
ölçmək üçün difmanometrin  qoşulma sxemi şəkil 2.68-də 
göstərilmişdir. 
                                  
Şəkil 2.68. Difmanometrin qoşulma sxemi 
 
 Burada, D-diafraqma; B-birləşmə boru parçaları; DM-
difmanometrdir. 
 
 
2.18. Səviyyənin ölçülməsinin üsul və cihaları 
      Mayelərin və qaz-buxar qarışığının səviyyəsinin ölçülməsi 
üçün onların müxtəlif elektiriki xassələrindən istifadə edilir. 
Burada elektriki xassələri dedikdə maddələrin elektrik 
keçiriciliyi və dielektrik nüfuzluluğu nəzərdə tutulur. Mayelərin 
səviyyələrinin ölçülməsinin bir neçə üsulunu nəzərdən keçirək. 
1.  Konduktometriya üsulu ilə səviyyənin ölçülməsi ;  

 
- 82 - 
Bu üsulla səviyyənin ölçulməsi 1-ci çevricidə səviyyədən asılı 
olan müqavimətin ölçülməsinə əsaslanır. Ölçmə zamanı 
səviyyəsi ölçüləcək  qabdakı maye içərisinə iki ədəd metal 
çubuq elektrodlar buraxılır. Bu çubuq elektrodlar arasındakı 
müqaviməti ölçməklə səviyyənin qiyməti müəyyən olunur. Necə 
ki, hava dielektrikdir, mayenin səviyyəsi qalxdıqca  elektrodlar 
arasındakı mühitin müqaviməti uyğun olaraq azalır. Şəkildə bu 
üsulun sxemi göstərilmişdir 
 
 
                                                       
 
                 Şəkil 2.16 . Konduktometriya üsulu ilə səviyyənin 
ölçülməsinin sxemi 
 
2.Tutum üsulu ilə səviyyənin ölçülməsi: 
Tutum üsulu ilə səviyyənin ölçülməsi səviyyəsi ölçüləcək 
mühitin səviyyəsindən asılı olaraq 1-ci çevricidə tutumun 
dəyişməsinin ölçülməsinə  əsaslanır.Mayenin səviyyəsinin 
qalxması ilə səviyyəsi ölçüləcək maddə , kondensatorun 
köynəkləri arasına daxil olur və təbii ki, kondensatorun tutumu 
dəyişir . Səviyyədən asılı olaraq tutum mütənasib dəyişir. 
 
3.Radiodalğalı səviyyə ölçənlər: 
 Bu növ səviyyəölçənlər səviyyəsi ölçüləcək maye və ya dənəvər  
maddələri radiodalğalarla şüalandıraraq onların səviyyəsini ya 
 

 
- 83 - 
ölçür ya da siqnallayır. Əks olunan şüaları emal edərkən 
vericidən səthə qədər olan  L məsafəsinə mütənasib siqnal ayrıla 
bilir və beləliklə səviyyə ölçülə bilir. Radiodalğalı 
səviyyəölçənin sxemi şəkil 19-da göstərilmişdir. 
 
 
 
 
      Şəkil2.17. Radiodalğalı səviyyəölçənin sxemi şəki 
 
 2.19. Elektriki kəmiyyətlərin ölçülməsi.  Elektrik  ölçmə 
cihazları sistemi    
 
      Elektrik ölçü cihazları bölünürlər: 
a)  Bilavasitə ölçən cihazlar 
b)  Dolayı ölçən cihazlar – ölçülən kəmiyyətin qiymətini 
qabaqcadan məlum kəmiyyətin qiyməti ilə müqai- 
sə  etdikdən sonra müəyyən etmək  mümkün olur. 
      Xarakterinə görə ölçmə stasionar və daşınan ola bilirlər. 
Bilavasitə ölçən cihazlar ölçülən elektrik kəmiyyətini 
bilavasitə cihazın göstərişinə çevirirlər, başqa sözlə ölçülən 
kəmiyyətin əks etdirilməsi üçün ölçülən kəmiyyətin 
L 
 

 
- 84 - 
enerjisindən istifadə olunur. Məsələn: Əqrəbin şkala boyunca 
hərəkəti üçün bu cihazlarda elektriki kəmiyyətlər- 
in ölçülməsi müxtəlif prinsiplərdən istifadə olunur. Bu ölçü 
cihazının hansı sistemə aid olmasından asılıdır. 
Cihazın hansı sistemə aid olmasını onun çkalasındakı şərti 
işarəsindən bilmək olar. Elektriki ölçən cihazların 4 sistemi 
mövcddur: 
1)  Maqnitelektriki sistem – cihazın şkalasında                
simvolu göstərilir. 
2)  Elektromaqnit sistem – cihazın şkalasında                   
simvolu göstərilir. 
3)  Elektrodinamiki sistem – cihazın şkalasında                
simvolu göstərilir. 
4)  İnduksion sistem. 
Elektrik ölçü cihaz larının şkalasında həmçinin, cədvəl 7.1-də 
verilmiş digər işarələr göstərilə bilər. 
 

 
- 85 - 
 
 
Cədvəl 2.2-Elektirik ölçü cihazlarının şkalalarındakı içarələr 
 
 
2.20.  Maqnitelektrik sistemli cihazlar 
 Maqnitelektrik sistemli cihazlarda maqnit və hərəkətli 
sistemləri asanlıqla ayırmaq olar (şəkil 2.17.). Maqnit maqnit 
sisemi nala bənzər 1 maqnitdən, 2 qütb ucluqlarından və 
hərəkətli sistem 3 silindirik içlikdən ibarətdir. İçliklə qütb 
ucluqları arasında bərabər paylanmış araboşluğu vardır. Bu 
araboşluğunda içliklə eynioxlu  4  ramkası yerləşdirilmişdir.
 
 
 
 
 

 
- 86 - 
 
                                      
 
 
 
  
 
 
                 Şəkil 2.18. Maqnitelektrik sistemli cihazların sxemi 
 
      Ramkanın fırlqanmasının qarşısını almaq üçün xüsusi 
yaydan istifadə edilir. Ramkadan axan cərəyanla maq- 
nit uclarındakı (2) sabit maqnitin qarşılıqlı təsiri nəticəsində 
ramkanı fırladan burucu moment yaranır hansı ki,yayın əks 
momenti ilə tarazlaşır. Ramkaya təsir göstərən burucu moment  
olur, 
M
br
 = WBLİd = C
1
İ 
Burada,  B-sabit maqnitin induksiyası, L və d – ramkanın 
uzunluğu və enidir, C
1
= WBLd əmsaldır. Baxılan cihaz üçün 
W,B,L,d dəyişməz olduğu üçün C
1
 sabit əmsaldır. Başqa sözlə 
4 
3 
2 
1 
 

 
- 87 - 
ramkanın burucu momenti yalnız cərəyandan asılı olaraq dəyişə 
bilər. Yayın yaratdığı əks burucu moment 
M
yay
=C
2
α 
Burada C
2
-yayın sərtliyindən asılı olan əmsal, α – isə dönmə 
bucağıdır. M
br
 = M
yay
  olduğundan 
C
1
İ = C
2
α 
α = (C
1
/C
2
)İ 
Beləliklə ramkanın dönmə bucağı ondan axan cərəyanla 
mütənasibdir. Ramkanın dönmə bucağı ramkaya bərkidilmiş 
əqrəbdən görünür. Əqrəbli ampermetrlər və voltmetrlər bu 
prinsiplə işləyir və şkalaları uyğun olaraq cərəyan şiddəti və 
gərginlik vahidlərinə görə qradirovka olunur. 
 
2.21. Elekromaqnit sistemli cihazlar 
    Belə cihazların iş prinsipi metal içliyin İ cərəyanlı 1 ramkası 
tərəfindən çəkilməsinə əsaslanır  (şəkil 2.18).  Yandan baxışdan 
görünür ki, ramka kvadrat, dairəvi və ya göründüyü kimi oval 
formasında ola bilər. İçlik əqrəbə bərkidilmiş ox ətrafında 
fırlanır. Əqrəbdə içliklə fırlanaraq şkalada dönmə bucağını 
göstərir. İçliyə təsir göstərən burucu moment  
M
br 
= C
1
İ
2 
Burada , C
1
-sabit əmsaldır. Yayın əks burucu moment isə 
M
yay
 = C
2
α 
Tarazlıq halı üçün M
br
 = M
yay 
 olduğundan 
α= (C
2
/C
1
)İ
2 
 
 
 
 
  
 

 
- 88 - 
                               
 
            Şəkil 2.19. Elekromaqnit sistemli cihazların sxemi 
   Göründüyü kimi içliyin dönmə bucağı cərəyan şiddətinin 
kvadratı ilə mütənasibdir. 
 
2.22.  Elektrodinamiki sistemli cihazlar 
    Konstruktiv olaraq bu cihzlar iki dolaqdan ibarət olur: 
       - Hərəkətsiz 1 dolağı, ondan İ
1
 cərəyanı axır və konstruktiv 
olaraq bu dolaq iki hissədən (şəkil 2.19.)  ola bilər  (iki  dolaq 
kimi); 
-  Hərəkətli dolaq 2, bu dolaq hərəkətsiz 1 dolağınım 
işərisində yerləşir və ondan İ
2
 cərəyanı axır. 
 
 
а) 
 
 
 
 
б) 
 

 
- 89 - 
                                   
 
                               Şəkil 2.20. Elektrodinamiki sistemli cihazlar 
 
    Dolaqlardan İ
1 
və İ
2
 cərəyanları axdıqda onlardan yaranan 
maqnit sahələri qarşılıqlı  təsirdə olaraq burucu moment yaradır. 
M
br
= C
1
İ
1
İ
2 
C
1
- sabit əmsal olub, cihazın konstruksiyasından asılıdır. Burucu 
momentə spiral formalı yay  əks təsir göstərir. 
Bu cihazlar gərginliyi, cərəyanı və gücü  istifadə etmək üçün 
istifadə olunur. 
 
2.23. Giriş qurğularının əsas qoşulma sxemləri 
   Giriş komutasiya qurğularının elekteoavtomatik sistemlərinə 
qoşulma variantları müxtəlif ola bilər  ( Şəkil 2.20.)  giriş 
komutasiya qurğularının elektroavtomatika sxemlərinə qoşulma 
variantları və növləri verilmişdir. 
 
 
 
 

 
- 90 - 
s komutasiya
qurgusu
?
?z
? qosulma
Invers qosulma
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                        
 
 
 
 
 
 
Şəkil 2.21.  Giriş qurğularının əsas qoşulma variantları 
 
         Qoşulmalar növünə görə olurlar: 
-  düzünə qoşulma  
-  inver qoşulma 
 Düzünə qoşulma zamanı giriş qurğusuna təsir göstərdikdə 
(məsələn, düymə operator tərəfindən basıldıqda və ya son açar 
hərəkətli qovşaq tərəfindən basıldıqda ) AİS-nə məntiqi “1” 
verilir. 

 
- 91 - 
   İnvers qoşulma zamanı zamanı isə giriş qurğusuna eyni təsir 
olduqda  AİS-nə məntiqi “0” verir. 
   Giriş komutasiya qurğuları özləri kontaktlı və kontaktsız 
olurlar . Kontaktlı və kontaktsız giriş qurğuları AİS-nə aşağıdakı 
variantlarda qoşula bilər. 
1.  Kontaktlı giriş qurğusunun rele – kontaktor  sxemi ilə 
qoşulması . 
Belə qoşulmanın realizasiyası açılan və bağlanan kontaktların 
ardıcıl və paralel qoşulması ilə yerinə yetirilir (Şəkil  2.21.). 
 
 
 
 
 
                                  
SB(a) SQ(a)
SQ(b)
 
 
 
                                Şəkil 2.22. Rele-kontaktor sxemi ilə qoşulma 
 
2.  Kontaktlı giriş qurğusunun kontaksız məntiqi  sxem 
(MS) vasitəsi ilə qoşulması. 
Rezistor sxemləri ilə mümkün ola bilər. Rezistor sxemləri 
vasitəsi ilə düz qoşulmanı (Şəkil 21a) və invers qoşulmanı (Şəkil 
21b) əldə etmək mümkün olur. 
 

 
- 92 - 
R2
R1
-   Uï
SQ
ÁËÑ
+  Uï
                
R1
SQ
ÁËÑ
+  Uï
 
                 a)                                                                        b)      
 
          Şəkil 2.23. Kontaksız məntiqi sxemlə qoşulma 
3.  Kontaktsız giriş qurğularının rele – kontaktor sxemi 
(RKS)-ilə qoşulması zamanı adətən aralıq elektromaqnit 
relelərdən istifadə olunur. 
    4. Kontaktsız giriş qurğularının kontaktsız məntiqi sxemlər 
(MS) vasitəsi ilə qoşulması zamanı adətən ayrıcı sxemlərdən 
istifadə edilir. Məsələn: ayrıcı transformatorlar , ayrıcı optron 
cütü (optokupler). 
 

 
- 93 - 
3.  Avtomatlaşdırma sisteminin çıxış və icra qurğuları 
 Çıxış və icra qurğuları avtomatlaşdırmanın elə qurğular 
toplusudur ki, onların vasitəsi ilə idarəetmə siqnal və əmrləri 
idarəetmə obyektinin tənzimləmə orqanlarına ötürülür. Çıxış 
və icra qurğuları özlərinin göstərilən əsas funksiyalarından 
başqa aşağıdakı əlavə funksiyaları da yerinə yetirə bilər: 
-  siqnalların gücləndirilməsi (gücləndirici funksiyası); 
-  informasiya  daşıyan siqnalların çevrilməsi (enerjinin 
növunə görə, cərəyanın növünə görə, tezliyə görə v.s); 
       -      İS-nin küylərdən qorunmasının təmin edilməsi 
(küylərin filtirlənməsi , İS-nin və İO-nin qalvonik ayrılması ) ;  
-  Qulluq edən personalın  təhlükəsizliyinin təmini bəzi 
çıxış  qurğularını nəzərdən keçirək. 
- 
 
İcra qurğularıaralıq bir çevrici olub, icra mexanizmi və icra 
orqanı kimi iki qovşaqdan ibarətdir. 
    İcra mexanizmnin vəzifəsi işçi orqan vasitəsi ilə idarəetmə 
obyektinə təsir göstərərək onun işləməsini təmin etməkdən 
ibarətdir. 
    Çıxışda idarəedici təsirin növünə görə icra mexanizmləri 
gücvə parametrik kimi iki növə bölünürlər. Əgər icra 
mexanizmi icra orqanına qüvvə və ya mament formasında 

 
- 94 - 
təsir göstərirsə, bu cür icra mexanizmləri güc icra 
mexanizmləri adlanır. Əgər icra orqaninin vəziyyətinin 
dəyişməsi icra mexanizminin parametrinin (müqavimət, 
maqnit seli, temperatur, sürət və s.) dəyişməsi nəticəsində 
yaranırsa belə icra mexanizmlərinə parametrik icra 
mexanizmləri deyilir. 
    İcra orqanının vəzifəsi bilavasitə idarəetmə obyektinə 
verilən enerji və ya maddə miqdarını dəyişərək obyektin 
işinin gedişini təmin etməkdən ibarətdir. 
3.1.Kontaktorlar və maqnitburaxıcıları 
   Kontaktorlar güc dövrələrinin komutasiyası üçün nəzərdə 
tutulur. Güc dövrələri dedikdə elektrik mühərriklərinin , 
tramsformatorların , qızdırıcıların və.s dövrələr başa düşülür. 
           Kontaktorlar əsasən güclü kontaktorlara malik olmaqla 
yanaşı qığılcım söndürmə sistemi ilə və əlavə blok kontaktlarla 
təchiz olunurlar. Komutasiya olunan cərəyanın növünə görə 
kontaktorlar sabit cərəyan və dəyişən cərəyan kontaktorlarına  
bölünürlər. Adətən komutasiya olunan cərəyanın növü 
kontaktorun elektromaqnitinin 
cərəyanın növü ilə eyni olur. Lakin digər hallar da ola bilər, 
məsələn, dəyişən cərəyan konaktorların  dolaqları sabit cərəyanla 
qidalanırlar. Sabit cərəyan kontaktorunun sxemi şəkil 3.1 –də 
göstərilmişdir. 
 
 

 
- 95 - 
 
 
                            Şəkil 3.1 Sabit cərəyan kontaktorunun sxemi 
 
        Kontaktorun kontakt qovşağı hərəkətsiz  1 və hərəkətli 3 
kontakt qrupundan ibarətdir. 3 kontaktı 4 qoluna şarnir şəkilli 
(oynaqlı) bərkidilmişdir. 4 qolu öz növbəsində 6 lövbəri ilə 
əlaqəlidir, yəni 5 yayı vasitəsi ilə 4 qolu 6 lövbərinə sıxılır. 
Hərəkətli 3 kontaktına cərəyan 10 çevik mis lenti vasitəsi ilə 
verilir. Kontaktorun elektromaqniti 8 içliyindən ,9 dolağından və 
7 qaytarıcı yaydan ibarətdir. Kontaktorun kontakt hissəsi 2 qövs 
söndürmə sistemi  ilə təchiz edilmişdir. 
         Asinxron elektrik mühərriklərini idarəetmək üçün istifadə 
olunan kontaktorlar maqnitburaxıcıları adlanır. Bəzi hallarda 
maqnitburaxıcıları dəst şəkilində buraxılır və dəstə kontaktordan 
əlavə düymələr pultu, cərəyan və istilik qoruyucuları daxil edilir.   
 
 

 
- 96 - 
 
Sabit cərəyan mühərrikləri 
 
Sabit cərəyan mühərrikləri sabit cərəyan enerjisini 
fırlanma mexaniki enerjisinə çevirən bir mühərrikdir. 
 
Sabit cərəyan mühərrikinin quruluşu 
 
Sabit cərəyan mühərriklərinin ümumi görünüşü şəkilxx.-
də göstərilmişdir. 
Sabit cərəyan mühərriklərinin fırlanan hissəsi lövbər və ya 
lövbər dolağı adlanır, tərpənməz hissəsi gövdə adlanır və onun 
üzərində ya sabit maqnut, ya da təsirlənmə dolağı yerləşdirilir. 
Lövbər dolaqları qida mənbəyi ilə kollektor vasitəsi ilə 
əlaqələndirilir. 
 
Şəkilxx.Sabit cərəyn mühərrikinin ümumi görünüşü