Beynəlxalq Elektrotexniki Komissiya (BEK).
Elektrotexnika sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq üzrə işlər
hələ 1881-ci ildə başlamışdır, həmin il elektrik üzrə birinci
Beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. 1904-cü ildə Sent-Luisdə
elektrik
üzrə
Beynəlxalq
konqresdə
hökumət
nümayəndələrinin
iclasında
terminologiyanın
standartlaşdırılması və elektrik maşınlarının parametrləri
məsələləri ilə məşğul olan xüsusi orqanın yaradılmasının
zəruriliyi haqında qərar qəbul edilmişdir.
Belə bir orqanın – Beynəlxalq Elektrotexniki
Komissiyanın formal olaraq yaradılması 1906-cı ildə
Londonda 13 ölkənin nümayəndələrinin iştirak etdiyi
konfransda baş tutdu.
Qeyd edək ki, İSO və BEK-in fəaliyyət sferaları
dəqiq
müəyyənləşdirilmişdir:
BEK
elektrotexnika,
elektronika, radiorabitə, cihazqayırma, İSO isə qalan bütün
sahələrdə fəaliyyət göstərir.
478
BEK-in rəsmi dilləri – ingilis, fransız və rus
dilləridir. BEK-in məqsədi onun Nizamnaməsinə uyğun
olaraq
elektrotexnika
və
radiotexnika
sahəsində
standartlaşdırma və ona yaxın sahələrdə problemlərin
həllində beynəlxalq əməkdaşlığa köməklik etməkdir.
Komissiyanın əsas vəzifəsi göstərilən sahələrdə
beynəlxalq standartların işlənməsidir.
BEK-in ali rəhbər orqanı Şuradır, burada üzv
ölkələrin bütün milli komitələri təmsil olunurlar (şək. 13.2).
BEK-in seçkili vəzifəli şəxsləri üç illik müddətə
seçilən prezident, vitse-prezident, xəzinədar və baş katibdir.
Ş
ura hər il öz iclaslarına növbə ilə müxtəlif ölkələrdə yığışır
və BEK-in fəaliyyətinin həm texniki, həm də inzibati və
maliyyə xarakterli bütün məsələlərini müzakirə edir. Şura
yanında maliyyə komitəsi və istehlak mallarının
standartlaşdırılması məsələləri üzrə komitə fəaliyyət
göstərir.
479
Ü
m
um
i m
əs
əl
əl
ər
üz
rə
r
əh
bə
r
M
al
iy
yə
k
om
it
əs
i
M
E
K
M
ər
kə
zi
b
ür
os
u
12
M
ill
i K
om
it
əs
in
in
tə
si
r K
om
it
əs
i
E
le
kt
ro
n
te
xn
ik
as
ı
m
əm
ul
at
la
rı
nı
n
se
rt
if
ik
at
la
şd
ır
ılm
as
ı
İS
O
/B
E
K
-i
n
ha
rm
on
ik
üz
rə
iş
çi
q
ru
p
E
le
kt
ro
ni
ka
v
ə
ra
bi
tə
ü
zr
ə
m
əs
lə
hə
t k
om
itə
si
(A
SE
T
)
T
əh
lü
kə
si
zl
ik
ü
zr
ə
m
əs
lə
hə
t
K
om
itə
si
(
A
K
O
S)
E
le
kt
ro
m
aq
ni
t
uy
ğ
un
lu
ğ
u
üz
rə
k
oo
rd
in
as
iy
a
qr
up
u
(K
Q
E
M
S
)
Texniki Komitələr
Texniki yarımkomitələr
BEK ─ in Ş URASI
Mİ LLİ KOMİ TƏ LƏ R
E
ek
tr
ik
a
va
da
nl
ığ
ı-
ın
ın
tə
hl
ük
əs
iz
lik
st
an
da
rt
la
rı
na
uy
ğu
nl
uğ
a
İS
O
/B
E
K
-i
n
bi
rl
əş
m
iş
pr
oq
ra
m
k
om
it
əs
i
Beynəlxalq işçi qruplar
T
ex
ni
ka
v
ə
in
fo
rm
at
ik
a
üz
rə
ko
or
di
na
si
ya
q
ru
pu
(K
Q
İT
)
Ö
lç
ül
ər
in
k
oo
rd
in
as
iy
as
ı
üz
rə
i
şç
i q
ru
p
Şə
k. 13.2. Beynəlxalq Elektrotexniki Komissiyanın (BEK) strukturu
BEK Şurası yanında Təsir Komitəsi yaradılmışdır.
Bu Komitə Şuranın tapşırığı ilə bütün məsələlərə baxır.
Təsir Komitəsi öz işində Şuraya hesabat verir və öz
qərarlarını təsdiq edilmək üçün Şuraya təqdim edir.
Komitənin
funksiyalarına
daxildir:
texniki
komitələrin
işinə
nəzarət
və
koordinasiya,
BEK
standartlarının tətbiqi ilə bağlı məsələlərin həlli, texniki iş
üzrə metodik sənədlərin işlənməsi, digər təşkilatlarla
ə
məkdaşlıq.
BEK-in, eləcə də İSO-nun büdcəsi ölkələrin üzvlük
haqlarından və beynəlxalq standartların satışından daxil olan
vəsaitlərdən toplanır.
480
BEK-in texniki orqanlarının strukturu İSO-da olduğu
kimidir: texniki komitələr (TK), yarımkomitələr (YK) və
işçi qruplar (İQ).
Bütövlükdə MEK-də hazırda 80-dan çox TK
yaradılmışdır, onların bir hissəsi ümumi texniki və
sahələrarası xarakterli (məsələn, terminologiya, qrafiki
təsvirlər, standart gərginliklər və tezliklər, iqlim sınaqları və
s. üzrə komitələr) beynəlxalq standartlar, digərləri isə
konkret məhsul növlərinə (transformatorlar, elektron
texnikası məmulatları, məişət radioelektron aparatları və s.)
aid standartları işləyib hazırlayırlar.
BEK standartlarının işlənməsi proseduru onun
Nizamnaməsi, prosedur Qaydaları və texniki iş üzrə ümumi
Direktivlərlə reqlamentlənir. Hazırda 2000-dən çox
beynəlxalq BEK standartı işlənmişdir. BEK standartları İSO
standartlarına nisbətən daha dolğundur. Onlarda məhsula
texniki tələblər və onun sınaq metodları daha geniş şərh
olunur. Bu onunla izah olunur ki, təhlükəsizlik üzrə tələblər
BEK-in fəaliyyət sferasına daxil olan məhsula aparıcı
tələblərdən biridir. Bir çox onilliklər ərzində BEK-in
topladığı iş təcrübəsi standartlaşdırma məsələlərini daha
dərindən araşdırmağa və həll etməyə imkan verir.
481
BEK-in beynəlxalq standartları üzv ölkələrdə
yenidən işlənmədən birbaşa tətbiq edilmək üçün daha
yararlıdır.
BEK standartları texniki komitələrdə və ya
yarımkomitələrdə işlənir. BEK-in prosedur qaydaları BEK
standartlarının işlənməsinin qaydasını müəyyən edir, bu
qayda
İ
SO
standartlarının
işlənməsi
qaydasına
eyniləşdirilmişdir.
BEK standartları da tövsiyə xarakteri daşıyır.
Ölkələr onların milli səviyyələrdə tətbiq olunması
məsələlərində tam müstəqilliyə malikdir, lakin məhsul
dünya bazarına çıxdığı halda bu standartlar məcburi xarakter
daşıyırlar.
BEK-də
standartlaşdırmanın
ə
sas
obyektlə ri
bunlardır:
- elektrotexnikada tətbiq edilən materiallar (maye,
bərk və qaza oxşar dielektriklər, maqnit materialları, mis,
alüminium və onun ərintiləri);
- ümumi sənaye təyinatlı elektrotexniki avadanlıqlar
(mühərriklər, qaynaq aparatları, işıq texnikası avadanlığı,
rele, aşağı gərginlikli aparatlar, paylayıcı qurğular,
intiqallar, kabellər və i.a.);
482
- elektrik enerjisi avadanlıqları (buxar və hidravlik
turbinlər,
elektrik
ötürmə
xətləri,
generatorlar,
transformatorlar);
-
elektron
sənayesi
məmulatları
(diskret
yarımkeçirici cihazlar, inteqral sxemlər, mikroprosessorlar,
çap lövhələri və sexləri);
- məişət və istehsal təyinatlı elektron avadanlıq,
elektrik alətləri, sənayenin ayrıca sahələrində tətbiq olunan
elektrotexniki və elektron avadanlıqları.
BEK-də
standartlaşdırmanın
aparıcı
istiqamətlərindən biri terminoloji standartların işlənməsidir.
Keyfiyyə tə nə zarə t üzrə Avropa Təş kilatı.
Keyfiyyətə nəzarət üzrə Avropa Təşkilatının (KNAT)
yaradılması üzrə ilk addımlar 1956-cı ilin sentyabrında
atılmışdır. O zaman əməyin məhsuldarlığı üzrə Avropa
Agentliyinin təşkil etdiyi ekspertlərin iclasında keyfiyyət
məsələləri üzrə vahid bir Avropa orqanının yaradılması
məqsədə uyğun hesab olunmuşdu.
Belə təşkilatın işinin əsas müddəalarının işlənməsi
üzrə ilk təşəbbüslərlə keyfiyyətin təmini üzrə milli orqanlara
malik və bu sahədə iş təcrübəsi toplamış ölkələr (Böyük
Britaniya, İtaliya, Niderland, Fransa, Almaniya) çıxış
etdilər.
483
Keyfiyyətə nəzarət üzrə Avropa təşkilatının
yarandığı il 1957-ci il hesab olunur, məhz həmin il təşkilatın
birinci konfransı çağırılmışdır.
1976-cı ildə KNAT-ın Nizamnaməsi təsdiq edildi,
ona uyğun olaraq KNAT özünü idarə edən bir
assosiasiyadır, öz qarşısında heç bir siyasi məqsəd qoymur
və öz fəaliyyətinin nəticələrindən heç bir gəlir götürmür.
KNAT-ın məqsədləri məhsul və xidmətlərin
keyfiyyəti və etibarlığını yüksəltmək üçün bütün mümkün
vasitələrin köməyilə keyfiyyətin idarə edilməsinin təcrübi
metodları
və
nəzəri
prinsiplərinin
yayılması,
təkmilləşdirilməsi və tətbiqinə münbit şərait yaratmaqdır.
Hazırda təşkilatın əsasverici sənədləri bunlardır:
KNAT-ın Nizamnaməsi, KNAT-ın prosedur qaydaları,
təşkilatın
fəaliyyətinin
prioritet
vəzifələrini
və
istiqamətlərini müəyyən edən komitə və bölmələr üçün
qaydalar.
1 iyul 1988-ci ildən təşkilat Keyfiyyət üzrə Avropa
təşkilatı (KAT) adlandırılmışdır. Hərçəndki KAT adına görə
regional təşkilatdır, ancaq faktiki olaraq yerinə yetirdiyi
işlərin miqyasına görə beynəlxalq təşkilat statusu daşıyır.
KAT-da dörd növ üzvlük mövcuddur: tam hüquqlu,
fəxri, kollektiv və fərdi. Bütövlükdə KAT-ın bütün
484
kateqoriyadan olan üzv ölkələri Avropa, Asiya, Amerika və
Afrika qitələrini təmsil edirlər.
KAT-ın Nizamnaməsinin 3.1 bəndində deyilir ki,
təşkilatın tam hüquqlu üzvü hər bir Avropa ölkəsindən
ancaq bir təşkilat ola bilər. Bu təşkilat məhsul və
xidmətlərin keyfiyyəti və etibarlığının təmin edilməsi
sahəsində milli maraqları və milli fəaliyyəti kifayət qədər
ə
hatəli təmsil etməlidir.
KAT-ın işinin əsas formaları keyfiyyətin aktual
problemlərinin öyrənilməsi üçün ilbəil keçirilən konfrans,
simpozium, seminar və işçi qrupların təşkili, məhsulun
keyfiyyət məsələlərinə dair rəhbər sənədlərin, vəsaitlərin,
məlumat kitablarının, tövsiyələrin və digər metodik
sənədlərin işlənməsidir. KAT özünün standartlarını
yaratmır, dərc etmir və sertifikatlaşdırma ilə məşğul olmur.
Rusiya Standartlaşdırma Komitəsinin Elmi Tədqiqat
Standartlaşdırma İnstitutu (VNİİS) Rusiyanın KAT-da
iştirakının elmi-metodiki və təşkilatı təminatını həyata
keçirir.
Sınaq laboratoriyalarının akkreditləşdirilməsi
üzrə Beynəlxalq Konfrans (İLAK). Müasir dövrdə
beynəlxalq ticarət-iqtisadi, sənaye və elmi-texniki əmək-
daşlıqda digər ölkələrə ixrac edilən məhsulun texniki
485
səviyyəsi və keyfiyyətinin obyektiv qiymətləndirilməsi ilə
ə
laqədar məsələlər xüsusən vacib əhəmiyyət kəsb etməyə
başlamışdır.
İ
SO və BEK tərəfindən işlənmiş beynəlxalq tərifə
uyğun olaraq, laboratoriyaların akkreditləş dirilmə si
konkret sınaqları və ya sınaqların konkret tiplərini həyata
keçirmək
üçün
sınaq
laboratoriyalarına
verilmiş
səlahiyyətlərin rəsmi tanınması deməkdir.
İ
LAK-ın yaradılmasınım əsas məqsədi qüvvədə olan
beynəlxalq müqavilələr, sınaq laboratoriyalarının milli
akkreditləşdirmə
sistemlərinin
qarşılıqlı
tanınması,
məhsulun sınaqlarının nəticələri və məhsulun keyfiyyətinə
dair
digər
məsələlər
haqqında
məlumatların
ümumiləşdirilməsinə çalışmaqdır.
Bu məqsədə nail olmaq üçün hazırda İLAK-ın
vəzifələri aşağıdakılardır:
─sınaq laboratoriyalarının akkreditləşdirmə sistemləri və
sınağın nəticələrinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə
informasiya və təcrübə mübadiləsi;
─laboratoriyaların
akkreditləşdirmə
sistemlərinin
tanınması üzrə ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrin
bağlanması
yolu
ilə
akkreditləşdirilmiş
milli
486
laboratoriyaların apardığı sınaqların nəticələrinin qarşılıqlı
tanınmasına kömək;
─
sınaq laboratoriyalarının akkreditləşdirilməsinə aid
məsələlər üzrə maraqlı beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq.
İ
LAK-ın vəzifələrinə həmçinin aiddir: beynəlxalq
ticarətdə texniki maneələrin aradan qaldırılmasına köməklik
və onun üçün daha münbit şəraitin yaradılması,
sertifikatlaşdırma üzrə orqanlarla fəal əməkdaşlıq.
Akkreditləşdirmənin inkişafı ilə əlaqədar konkret
problemlərin həlli və beynəlxalq tövsiyələrin hazırlanması
məqsədilə İLAK işçi orqanlar yaratmışdır. Bunlar müxtəlif
ölkələrdən mütəxəssislərin iştirak etdiyi işçi qruplardır.
İ
LAK öz fəaliyyətini standartlaşdırma üzrə
beynəlxalq təşkilatlar – İSO və BEK-lə sıx əməkdaşlıqda
həyata keçirir. İLAK-ın strukturuna aşağıdakı işçi orqanlar
daxildir:
─İLAK-ın konfranslarının keçirilməsi və onun
işinin koordinasiyası üzrə Komitə;
─akkreditləşdirmənin tətbiqi üzrə komitə;
─akkreditləşdirmə təcrübəsi üzrə komitə;
─
sınaq laboratoriyalarının təcrübi işi üzrə komitə;
─İ
LAK-ın redaksiya komitəsi.
487
Standartlaşdırma üzrə Avropa Komitəsi (SEN).
Bu təşkilat 23 mart 1961-ci ildə Parisdə baş tutan EES və
EAST nümayəndələrinin iclasında yaradılmışdır. SEN-in
üzvləri dünyanın 18 ölkəsinin standartlaşdırma üzrə milli
təşkilatlarıdır. SEN-in birinci iclasında onun Nizamnaməsi
və prosedur Qaydaları təsdiq olunmuşdur.
1970-ci ildə SEN-in Nizamnaməsinə yenidən
baxılmış və müəyyən dəyişikliklərlə yanaşı Avropa
Standartlarının (AS) işlənməsinin məcburiliyi bəyan
edilmişdir.
SEN-in ali orqanı Baş məclisdir. Burada
standartlaşdırma üzrə milli orqanlar, üzv ölkələrin hökumət
orqanları təmsil olunurlar. Avropanın bir sıra nüfuzlu
təşkilatları (Avropa İqtisadi Birliyi, Azad ticarət üzrə
Avropa Assosiasiyası və b.) SEN-də təmsil olunurlar.
SEN-in koordinasiya və planlaşdırıcı orqanı Texniki
bürodur, büro 140-dan çox texniki komitənin fəaliyyətini
koordinasiya edir. Standartlaşdırma üzrə işlərin yerinə
yetirilməsi üçün cavabdehliyi proqram və texniki komitələr
daşıyır.
Proqram
komitələri
müvafiq
sahələrdə
standartlaşdırmanın proqramını hazırlayır və ildə bir
488
dəfədən az olmayaraq məclisin iclaslarında iştirak etməklə
və ya yazışma yolu ilə onun aktuallığını əsaslandırırlar.
Texniki büro texniki komitələr yaradır, onlara ad
verir və standartların hazırlanması üçün müvafiq sahələri
müəyyən edir.
SEN-in ümdə vəzifələri məhsul və xidmətlərin
ticarət və mübadiləsinin inkişafına köməklik göstərməkdir,
SEN bunu aşağıdakı vasitələrlə yerinə yetirir:
–
SEN-ə üzv ölkələrin işlədikləri standartların,
həmçinin öz direktivlərində və digər rəsmi sənədlərdə
istinad edilən digər hökumətlərarası təşkilatların işlədikləri
Avropa standartlarının harmonikləşdirilməsi;
–
elektrotexnikada standartlaşdırma üzrə Avropa
komitəsi və regionun digər hökumət, qeyri-hökumət, elmi-
texniki və iqtisadi təşkilatları ilə standartlaşdırma məsələləri
üzrə əməkdaşlıq;
–
İSO və BEK vasitəsilə beynəlxalq standartların
tələblərinin və tövsiyələrinin eyni cür tətbiqinin
dəstəklənməsi;
–
Avropa standartları əsasında sertifikatlaşdırma ilə
ə
laqədar xidmətlərin təqdimatı.
Elektrotexnikada standartlaş dırma üzrə Avropa
Komitə si (SENELEK). Bu təşkilat 1972-ci ildə iki
489
təşkilatın – EAST (SENEL) üzv – ölkələrin elektrotexniki
standartlarının koordinasiyası üzrə Avropa komitəsi və AİB
ölkələri elektrotexnika standartlarının koordinasiyası üzrə
Avropa
komitəsinin
(SENELKOM)
birləşdirilməsi
nəticəsində yaradılmışdır.
SENELEK-in üzvləri 17 Avropa dövlətinin milli
elektrotexniki komitələridir: Avstriya, Belçika, Böyük
Britaniya, Yunanıstan, Danimarka, İrlandiya, İspaniya,
İ
taliya, Lüksemburq, Niderland, Norveç, Portuqaliya,
Finlandiya,
Fransa,
Almaniya,
İ
sveç,
İ
sveçrə,
(Lüksemburqdan başqa bu ölkələr həm də BEK üzvləridir).
SENELEK-in işi Nizamnaməsinə və digər normativ
sənədlərə uyğun olaraq aparılır. SENELEK-in ali orqanı Baş
Məclisdir. Burada standartlaşdırma üzrə milli təşkilatlar, üzv
ölkələrin hökumət orqanları, Avropa İqtisadi Birliyi, sərbəst
ticarət üzrə Avropa Assosiasiyası təmsil olunur.
SENELEK-in əsas məqsədləri bunlardır: AİB ilə sıx
ə
məkdaşlıqda elektrotexniki standartlar dəstinin işlənməsi,
həmçinin sərbəst ticarət üzrə Avropa Assosiasiyası
Katibliyinin dəstəyilə bu regionun ölkələrində mal və
xidmətlərin vahid bazarının təminidir. SENELEK-ə üzv
ölkələrin milli komitələrinin tam qarşılıqlı razılığı ilə
490
yaradılan standartlar bu vəzifələrin yerinə yetirilməsində ən
vacib sənədlər kimi qiymətləndirilir.
SENELEK-in əsas fəaliyyəti həm üzv ölkələrin milli
standartları,
həm
də
məmulatların
standartlara
uyğunluğunun sertifikatlaşdırılmasının prosedurları arasında
bütün texniki fərqlərin aradan qaldırılmasına istiqamətlənir.
Bu iş Qərbi Avropa səviyyəsində mal, məhsul və
xidmətlərin sərbəst hərəkətinin təmin edilməsində lazımi
zəmanət hesab edilir.
491
Fəsil 14
SERTİ Fİ KATLAŞ DIRMANIN Ə SASLARI
Azərbaycan Respublikasında sertifikatlaşdırma və
uyğunluğun təsdiqi sahəsində fəaliyyətin tənzimlənməsi.RS-
001-93 “AZS Milli Sertifikatlaşdırma sistemi.Əsas
müddəalar” rəhbərlik sənədinə uyğun olaraq həyata
keçirilir.Bu sənəddə sertifikatlaşdırma və uyğunluğun
təsdiqi aşağıdakı şəkildə müəyyən edilmişdir:
•
Dostları ilə paylaş: |