Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Həyat  dövrəsi
:  Alveokokk  tülkü,  canavar,  İtin  bağırsağında  yaşayır.  Sürfə-  çoxkameralı 
alveokokk  qovucu  ,  gəmiricilərin  orqanizmində  və  bəzən  insanda  inkişaf  edir.  Yırtıcılar  gəmiriciləri 
yedikdə  yoluxurlar, gəmiricilər isə öz növbəsində  yırtıcının ifrazatı ilə xaric olmuş onkosferləri udduqda 
yoluxurlar.  İnsan tülkü,  canavar dərisi  və ya  iti  sığalladıqda  onkosferlərlə  çirklənmiş  əllər  vasitəsi  ilə 
yoluxa bilər,  həmçinin  çirklənmiş  giləmeyvə,  tərəvəzdən,  açıq  su  mənbəyi  suyundan  istifadə  etdikdə 
yoluxur. 
Klinik şəkli və diaqnozu: 
Alvekokkun törətdiyi xəstəlik alvekokkoz adlanır  və  qaraciyərdə 
düyünşəkilli şişin inkişafı ilə xarakterizə edilir. Xəstəliyin erkən mərhələsində qaraciyər nahiyyəsində 
ağrılar  və  ağırlıq  hiss  olunur.  Xəstəlik  proqressiv  gedişli,  uzunsürəndir.  Proqnozu  pisdir.  Alvekok 
düyünü qonşu orqanlarda inkişaf edə, metastazlar verə bilir. 
Diaqnoz: 
Exinokokkozda olduğu kimidir. Müalicə cərrahi yolladır. 
Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri
:  Onkosferlər  ətraf  mühitdə    uzun  müddət  qalırlar. 
Yırtıcıların  dərisi  ilə  işlədikdə,  itlə  təmasda  olduqda  şəxsi  gigiyena  qaydalarına  əməl  etmək  lazımdır. 
Yabanı giləmeyvələri ciddi  şəkildə  yuduqdan sonra  yemək lazımdır. Yoluxma təhlükəsinə məruz  qalan 
şəxsləri (ovçular, yabanı meyvə toplayanlar) müayinədən keçirirlər Xəstə  və  üzərində  cərrahi əməliyyat 
aparılmış şəxslər 2 ildən bir laborator müayinə olunmaqla ömürlük dispanser müşahidəyə alınırlar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
93 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 48 
 
 
 
Nematodlar sinfi: Askaridoz və Trixosefalyoz 
 
Nematodlar (Nematoda) sinfinə aid helmintlər girdə qurdlar olub, uzanmış və buğumsuz bədənə 
malikdirlər.  Adətən  müxtəlifcinslidirlər. İnkişaf birbaşa və ya  sahibi  dəyişməklə  gedir. Nematodların 
törətdikləri xəstəliklərə nematodozlar deyilir. 
Askarid-Ascaris lumbricoides. İri müxtəlifcinsli nematoddur. Dişisi 20-40  sm,, erkəyi 15-20  sm 
uzunluqdadır. Bədənin sonu sivriləşib, ağ və ya çəhrayı rəngli sərt kutikula ilə örtülüb. Baş  hissədə üç iri 
dodaq xarakterikdir  və bu mikroskopun kiçik  böyüdücüsündə aydın görünür. Erkəyin  quyruq  ucu  cəftə 
kimi qatlanıb. Askaridin yumurta mayalanmış və mayalanmamış ola bilər. 
Həyat dövrəsi
: Askarid  insanın nazik bağırsağında parazitlik edir. Bir dişi askarid  sutka 
ərzində 200.000-ə qədər yumurta ifraz edir. Onlar insan nəcisi ilə ətraf mühitə düşürlər.  Nəm, isti 
torpaqda kifayət qədər oksigen olduqda yumurtada sürfə yetişir. Ətraf mühitin temperaturundan asılı 
olaraq onların inkişafı 3 həftədən bir neçə aya qədər çəkə bilər. Torpaqda yumurta bir neçə il diri qalır. 
İçərisində yetişmiş sürfə olan yumurta torpaqdan əllərə, tərəvəzə, giləmeyvələrə düşür və  buradan da 
ağıza düşür. Ərzağın yumurtalarla çirklənməsinə milçəklər səbəb olurlar. Udulmuş  yumurtadan 
bağırsaqda  sürfələr sıxaraq venoz  sistemə daxil olur və qanla ürəyin sağ hissəsindən keçərək 
ağciyərlərə daxil olur. Burada sürfələr kapillyarı dağıdaraq alveolun daxilinə  düşür. Buradan bronxlara 
və yenidən udlağa düşür  və seliklə udulurlar. Bağırsaqda 2,5-3 aydan sonra yaşlı  yetkin  askaridə 
çevrilirlər. İnsanda onlarla askarid parazitlik edə  bilər. Askarid insan orqanizmində 1 ilə  qədər yaşayır. 
Klinik şəkli
: Askarid insanda askaridoz xəstəliyini törədir. Sürfələr  miqrasiya mərhələsində 
bağırsağı, qaraciyəri, xüsusən ağciyərləri zədələyir. Ağciyərlərdə uçucu eozinofil infiltratlar  əmələ 
gəlir, qansızmalar  baş verir. Xəstədə öskürək, sinədə ağrı, temperaturun yüksəlməsi  şəklində 
askaridozun ağciyər mərhələsi meydana çıxır. Bağırsaq mərhələsində, yəni askarid artıq  bağırsaqda 
parazitlik etdikdə iştah azalır, ürəkbulanma, qarında ağrı, qeyri-sabit nəcis olur. Xəstəni pis yuxu, baş 
ağrıları narahat edir, iş qabiliyyəti azalır. Askaridlər bağırsaq keçməməzliyinin səbəbi ola bilərlər, öd 
yollarına, yemək borusuna, tənəffüs yollarına keçə bilərlər və bu, ölümə səbəb ola bilər. Askarid bir 
çox xəstəliklərin gedişini ağırlaşdırır. 
Diaqnoz 
: Erkən, ağciyər mərhələsində bəlğəmin müayinəsində bəzən sürfələri aşkar etmək olur. 
Yumurtaları  nəcisin mikroskopiyası ilə bağırsaq mərhələsində aşkar  etmək olar. Bu zaman mayalanmış 
və ya mayalanmamış yumurta tapıldığı mütləq  göstərilməlidir.  Bu, mikroocaqda  xəstənin  epidemioloji 
rolunu qiymətləndirməyə imkan verir. Askaridin ancaq erkəkləri, gənc, cinsi yetişməmişləri  bağırsaqda 
olduqda  nəcisdə  yumurta  olmur.  Müalicənin  səmərəliliyini  yoxlamaq üçün  nəcisin  laborator  analizi 2 
həftədən sonra aparılır. 
Müalicə: 
Piperazin, vermoks, pirantel, dimedrol, stasionar şəraitdə oksigen və s. işlədilir. 
Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri
:  Əsas  tədbirlərdən  biri  invaziyalı  şəxslərin  əhalinin 
kütləvi müaiynəsi ilə aşkara çıxarıb dərhal dehelmintizasiyaya cəlb etməkdir. Nəcis  xlorlu əhənglə və ya 
sərt  qaynatmaqla  zərərsizləşdirilir  ki,  askarid  yumurtaları  torpağa  düşüb  onu  çirkləndirməsin.  Torpağı 
nəcislə çirklənmədən qorumaq üçün yaşayış  yerlərinin sanitar abadlığı böyük əhəmiyyət daşıyır. Hər bir 
həyətyanı  sahədə  abad  ayaqyolu  olmalı,  zibil  dərhal  kompostlama  yolu  ilə  zərərsizləşdirilməlidir. 
Dirrikləri  təzə,  zərərsizləşdirilməmiş  tullantılarla  gübrələmək  qadağandır.  Azərbaycanın  torpaq 
qanunvericiliyinə görə idarə, müəssisə və təşkilatlar torpağı istehsalat çirkli suları ilə və digər tullantılarla 
çirkləndirməməlidirlər. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
94 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 49 
 
 
Anizakidoz 
 
Anizakidoz  (anisacidosis)
.  İlk  dəfə  1960-cı  ildə  Hollandiyada  insanlarda  çox  vaxt  sonu 
letallıqla  nəticələnən  ağır  bir  xəstəlik  aşkar  edildi.  Bu  xəstəliyi  bağırsağın  “eozinofil  fleqmonası” 
adlandırdılar. Məlum oldu ki, xəstəliyin törədiciləri atlantik sinək balıqlarında parazitlik edən (Anizakis) 
anizakis sinfinə mənsub olan nematodların sürfələridir. Sonrakı tədqiqatların nəticəsində aydın oldu ki, 
anizakidozun törədiciləri  dünyanın  bütün  okean  və dənizlərində  yayılmışdır  və onların  definitiv  sahibi 
dəniz  məməliləridir.  Anizakis  sinfinə  malik  olan  nümayəndələr  26  növ  kitəbənzərlərdə  və  12  növ 
kürəkayaqlılarda, onların sürfələri isə bu nematodların aralıq sahibləri sayılan 120 növ balıqlarda qeydə 
alınmışdır. 
İnsan  anizakidlərin  sürfələri  ilə  qidada  zərərsizləşdirilməmiş  aralıq  sahibi  olan  balıq  ətindən 
hazırlanmış məhsulları və eləcə də  molyuskalardan istifadə etdikdə  yoluxur.  İnsan  orqanizminə düşmüş 
sürfələr müəyyən inkişaf mərhələsi keçirir, lakin sonrakı morfogenez başa çatmır. Belə ki, insan invaziya 
üçün “bioloji dalan”dır. 
Anizakidoz müxtəlif ölkələrdə qeydə alınır. Yaponiyada hər il xəstələrin sayı 3000  -ə çatır, buna 
səbəb onların qidada çiy halda müxtəlif növ balıqlardan istifadə etməsidir. 
Şimali Avropanın bir sıra ölkələrində  əhali  qidada  yaxşı  duzlanmamış  siyənək, ABŞ-da somqa və 
xanı balığından istifadə  etdikdə  yoluxur. Son illərdə anizakidoza yoluxma halları artmışdır. Buna səbəb 
satış məqsədi ilə bazarlarda çoxlu miqdarda balıqların gətirilməsi və eləcə də əksər restoranlarda termiki 
emaldan yaxşı keçirilməmiş milli balıq xörəklərinin bişirilməsidir. 
İnvaziya kəskin kəskin allergik əlamətlərlə və mədə-bağırsaq yolunun selikli qişasında əmələ gələn 
parazitar qranulomalarla və nəticədə əmələ gələn bağırsaq keçməməzliyi və ağrı sindromu ilə xarakterizə 
olunur. 
Diaqnoz 
anamnezdə  (balıq  qəbul  edilməsi)  və  klinik  mənzərəyə  əsasən  təyin  edilir.  Bəzən 
qusuntu kütləsində və nəcisdə sürfələr aşkar edilir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
95 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 50 
 
 
Trixoseffalyoz 
Tükbaş-Trichocephalus trichiurus. 
Yunanca trichos-tük  və  kephale-baş  deməkdir.  3-5 sm 
uzunluğunda nazik helmintdir. Qabaq tərəf nazikləşərək tükü  və ya sapı xatırladır və bədən uzunluğunun 
2/3-ni  təşkil  edir.  Bədənin  sonu  qalınlaşıb, onda bağırsaq  yerləşir,  dişilərdə  həm    də uşaqlıq  yerləşir. 
Nazik ucu bağırsaq divarının selikli qişasına keçir, arxa tərəfi isə bağırsaq boşluğuna keçir. 
Həyat  dövrəsi
: Tükbaş insanın  yoğun bağırsağında parazitlik  edir.  Yumurta nəcislə  xaric  olur. 
Torpaqda temperatur və rütubət kifayət miqdarda olduqda (15-37
0
C) yumurtada  invazion  sürfələr inkişaf 
edir. Ətraf mühitin temperaturundan asılı olaraq yumurtaların yetişməsinə 2 həftədən 3 -4 aya qədər vaxt 
tələb  olunur.  Yumurta  torpaqda  1-2  il  sağ  qalır.  Yetişmiş  sürfəsi  olan  yumurta  insanı  yoluxdura 
bilər.Yoluxma tərəvəzlə,  meyvə ilə  və çirkli  əllərlərlə  baş verir.  Yetişmiş  yumurtadan bağırsaqda sürfə 
çıxır, xovlara daxil olur və orada 3-10 gün inkişaf edir. Sonra xovu dağıdaraq yenidən bağırsaq boşluğuna 
düşür,  yoğun  bağırsağa  çatır,  ona  yapışır  və  1  ay  ərzində  yaşlı  helmintə  çevrilir.  Tükbaşın  insan 
orqanizmində ömrü bir neçə ilə çatır. 
Klinik şəkli
: Tükbaş insanda trixosefalyoz xəstəliyi törədir. Parazit çox olduqda  mədə-  bağırsaq 
sisteminin  fəaliyyəti pozulur. Xəstəni ürəkbulanma, mədəaltı  nahiyyədə ağrı narahat  edir   və  bu, mədə 
yarası xəstəliyinə  oxşayır.  Kor bağırsaq nahiyyəsində ağrılar çox  zaman səhv olaraq  xroniki appendisit 
simptomu kimi qiymətləndirilir. Qeyri-sabit nəcis, mədə turşuluğunun azalması, çox  zaman baş ağrıları 
meydana çıxır. 
Diaqnoz: 
Nəcisin mikroskopiyasına əsaslanıb. Tükbaş yumurtalarının aşkarı üçün zənginləşdirmə 
üsullarından və yaxmanın Kato üsulu ilə müayinəsindən istifadə edilir. Müalicədən  sonra kontrol nəcis 
analizi 2-3 həftədən sonra aparılır. 
Müalicə: 
Difezil, vermoks, naftamon, oksigen işlədilir. 
Profilaktika: 
Tükbaş isti və nəm iqlimli rayonlarda yayılıb. 
Profilaktika və mübarizə tədbirləri 
askaridozda olduğu kimidir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
96 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 51 
 
 
Enterobioz 
 
Nematodlara  aid  olan  bizquyruq  (Enterebius  vermikularis) 
tərəfindən  törədilən 
xəstəlikdir. Hər yerdə geniş yayılıb. Xüsusən uşaqlar arasında çox rast gəlir. Gigiyenik rejimə yaxşı əməl 
olunmayan uşaq kollektivlərində yoluxma dərəcəsi 30% və daha çox ola bilər. Bizquyruğun dişisi 0,9 -
1,2 sm, erkəyi 0,5 sm uzunluqda olur. Ağ rəngli olub quyruq tərəfi itidir. 
Həyat  dövrəsi: 
Yalnız  insanda  nazik  bağırsağın  aşağı  hissəsində  və  yoğun  bağırsağın  yuxarı 
hissəsində  parazitlik  edir.  Bizquyruğun  bədəni  boyunca  içərisi  yumurta  ilə  dolu  uşaqlıq  ağarır. 
Erkəklərində  quyruq  hissə  içəriyə  qatlanır.  Onun  dişisi  bağırsaqda  yumurta  qoymur.  Uşaqlığında 
yumurtalar inkişaf  etdikdən  sonra  dişi  bizquyruq yoğun bağırsağın aşağı hissəsinə enir  və aktiv  surətdə 
anusdan çıxır. (adətən gecələr) Parazit perianal nahiyyədə içərisində inkişaf  etməyə  başlamış  sürfə olan 
5-15000  yumurta  qoyur.  4-6  saat  ərzində  sürfələr  yetişir  və invazion  olur.  Belə  invazion  yumurtaları 
udduqda insan yoluxur. 
Enterebiozda  sürfələrin  miqrasiya  mərhələsi  olmur.  Bizquyruğun  düz  bağırsaqdan  çıxması 
qaşınmaya  səbəb  olur  və  bu  zaman  yumurtalar  dırnaqaltına,  əllərə,  döşəkağlarına,  daha  sonra  ərzağa, 
oyuncaqlara, qab-qacağa düşür. Buradan ağıza düşür və udulur. Bağırsaqda yumurtadan sürfə çıxır  və yaşlı 
mərhələyə qədər inkiaşf edir. 
Bizquyruğun  ömrü  1-2  aydır.  Lakin  şəxsi  gigiyena  qaydalarına  əməl  etmədikdə  daim  öz-özünü 
yoluxdurma (autosuperinvaziya) baş verir. Parazit insanda 1 neçə ay, bəzən 1 neçə  il  parazitlik edə bilər. 
Yumurtaların  yetişməsi 90- 100% rütubətdə 22-400C temperaturda da ola bilər. İnvazion yumurtalar 3 
həftəyə qədər yaşayır. Xəstədən təmasla yoluxma baş verdiyi üçün enterebioz təmas helmintozlarına aid 
edilir. 
Diaqnoz: 
Xəstə  uşaqlar  və  ya  onların  valideynləri  çox  zaman  kiçik,  sapabənzər  qurdların- 
bizquyruğun  ifraz  olunduğunu  müşahidə  edirlər.  İfraz  olunan  helmintə  baxışla  diaqnoz  qoymaq  olar. 
Laborator  üsullardan  ən  mühümü  perianal  nahiyyədən    götürülmüş  materialın  yumurtalara  görə 
mikroskopiyasıdır. 
Diaqnostikanın  dəqiqliyi  üçün  2-3  gün  fasilə  ilə  3  dəfə  müayinə  aparıllmalıdır.  Nəcis  analizi 
aparılmır,  çünki  bizquyruğun  dişisi  adətən  bağırsaqda  yumurta  qoymur.  Müalicənin  səmərəliliyini 
yoxlamaq üçün 2 həftə sonra 7 gün fasilə ilə 3 dəfə analiz aparılır. 
Profilaktika: 
Enterebiozun  makroocaqları:  uşaq  bağçası,  məktəb,  mikroocaqları:  uşaq 
bağçasında qrup və ya ailə sayılır (Şulmana görə). Şəhərin rayon və qəsəbələrini əhatə edən ocaqlar isə 
R. Çobanova görə ərazi mikraocaqları sayılır. 
Müalicə: 
Piperazin, naftamon, vermoks, pirantel, və s. işlədilir. Müalicə gigiyenik rejimə ciddi 
əməl olunmaqla aparılır. Dırnaqlar qısa kəsilir, əllər sabunla yuyulur, yatmazdan əvvəl uşağa balaqları 
rezinli  trusi  geyindirilir.  Səhər  yataq  dəstlərinə  ütü  çəkilir.  Otaqda  nəm  üsulla  təmizləmə  aparılır. 
Oyuncaqlar  qaynadılır.  Şəxsi  gigiyena  qaydalarına  ciddi  əməl  olunması,  yaşayış  binalarının  təmiz 
saxlanması enterebioz əleyhinə profilaktik tədbirlərdir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
97 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 52 
 
 
Nematodlar sinfi: Strongiloidoz. Trixinelyoz 
 
Stronqiloid  (Stronqyloides  stercoralis) 
-  kiçik,  sapvari  nematod  olub,  2-3  mm. 
uzunluğundadır.  Sərbəst  yaşayan  nematodlardan  parazit  formaya  keçid  formasıdır  və  sərbəst  yaşayan 
parazit nəsli kimi mürəkkəb inkişaf dövrü keçir. Azərbaycanda yayılmışdır. Parazit nazik bağırsağın yuxarı 
hissələrində,  bəzən  öd  və  mədəaltı  vəzin  axacaqlarında  yaşayır.  Hər  bir  dişi  fərd  gündə  təqribən  50 
yumurta qoyur. 
Yumurtadan hələ bağırsaqda ikən qeyriinvazion sürfələr çıxır. Onun ön tərəfi küt, arxa tərəfi isə 
sivridir. Sürfənin udlağı xarakterik olan 2 qovuğa malikdir. 
Həyat dövrəsi
: insan nəcisi ilə torpağa düşən qeyri-invazion sürfələr 1-4 gün ərzində invazion 
sürfələrə çevrilirlər. İnvazion sürfənin udlağı silindrik olub, bədənin yarısını tutur. Bəzi hallarda qeyri- 
invazion sürfələr sərbəst yaşayan  erkək və  dişi  fərdlərə çevrilir. Bunlar torpaqda uzun müddət yaşayır və 
qeyri-invazion  sürfələrin  yeni  nəsillərini  əmələ  gətirir.  İnsan  invazion  sürfə  ilə  çirklənmiş  qida  ilə, 
xüsusən meyvə- tərəvəzlə və ya aktiv surətdə sürfə dəridən keçdikdə  yoluxur.  Dəridən keçmə  yolu əsas 
keçmə  yoludur.  Hər  iki  halda  sürfələr  qanla  ağciyərlərə  miqrasiya  edirlər.  (ankilostom  sürfələri 
kimi).Burada, həm də  bronxlarda və traxeyada inkişaf edəcək hətta cinsi yetkin helmintə  çevrilə bilirlər. 
Onların mayalanması ağciyərlərdə və ya bağırsaqda gedir. Sonra dişilər bağırsağın selikli qişasına daxil 
olurlar,  erkəklər  isə  bağırsaqdan  xaric  olurlar.  Bu  birbaşa  inkişaf  yoludur.  3-cü  inkişaf  yolu  nəcisin 
bağırsaqda  bir  sutkadan  çox  ləngiməsi  zamanı  (yəni  qəbizlikdə)  baş  verir.  Bu  zaman  qeyri-invazion 
sürfələr invazion formaya keçir və bağırsaq selikli qişasından qan damarına daxil olur. Yəni qida ilə ağızdan 
və dəri vasitəsi ilə  yoluxma  ilə  yanaşı  bağırsaqdaxili  yoluxma (autosuperinvaziya) müşahidə edilə bilər. 
Alveoldan bronxa, oradan isə seliklə ağız boşluğuna düşən sürfələr  seliyi  udduqda  bağırsağa düşür 
və cinsi yetkin formaya qədər inkişaf edirlər. Stronqiloidin orqanizmində inkişafı 17-27 gün çəkir. 
İnvazion  sürfələr  11-160C  temperaturda  39  günə  qədər  yaşayır.  Onlar  qurudulduqda, 
dondurulduqda və düz düşən günəş şüası təsirindən məhv olurlar. 
Klinika: 
Stronqiloidin  törətdiyi  xəstəyə  stronqiloidoz  deyilir.  Xəstəliyin  erkən  mərhələsində 
hərarət  artır,  dəridə  qaşınma,  məxmərək,  ağciyərlərdə  eozinofil  infiltratlar  meydana  çıxır.  Bağırsaq 
mərhələsində  zəiflik,  baş  ağrıları,ishal,  qarında,  qaraciyər  və  öd  kisəsi  nahiyyəsində  ağrı,  arıqlama 
müşahidə olunur. 
Diaqnoz: 
Erkən  mərhələdə qanda yüksək eozinofiliya  nəzərə alınır, miqrasiya  edən  sürfələrin 
təyini üçün bəlğəm mikroskopiya edilir. 
Bağırsaq  mərhələsində  diaqnozu  təyin  etmək  üçün  duodenal  möhtəviyyat  və  nəcisdə  sürfələr 
axtarılır. Lazım gəldikdə 5-7 gün fasilə ilə 3-5 analiz aparılır. 
Profilaktika və  mübarizə tədbirləri: 
xəstələrin aşkarı və müalicəsi, şəxsi gigiyena qaydalarına 
əməl edilməsi, torpağın nəcislə çirklənmədən qorunması vacibdir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
98 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 53 
 
 
Trixinelyoz 
 
Növləri  və  quruluşu:  Trixinella    (Trichinella  spiralis)  - 
Uzunluğu  1-3  mm  olan 
müxtəlifcinsli  kiçik  diridoğan  nematoddur.  Yaşlı  helmintoz  ətyeyən  və  hər  şey  yeyən  heyvanların, 
həmçinin insanın nazik bağırsağının selikli qişasında inkişaf edir. 
Hal-hazırda belə hesab edirlər ki, trixinellaların 4 növü var və onların 2  növü  insanda  qeydə alınıb: 
Trichinella spiralis; adətən donuzlarda, itlərdə, pişiklərdə, gəmiricilərdə, bəzi hallarda atlarda parazitlik 
edir, hər yerdə rast gəlir. Trichinella nativa- ən çox vəhşi heyvanlar (canavar, tülkü,  ayı,  qaban, porsuq və 
s.) arasında rast gəlir. Avrasiya və Şimali Amerika təbii şəraitində yayılıb 
Həyat dövrəsi: 
Dişi trixinella 3-6 həftə ərzində çoxlu miqdarda diri sürfələr doğur, onlar 
.bağırsaq divarından qana və limfaya keçir, orqanizmin hər yerinə yayılır və sahibin eninəzolaqlı əzələsində 
çökür.  Burada  sürfələr  spiral  şəklində  burulur,  3  -4  həftədən  sonra  onların  ətrafında  birləşdirici 
toxumadan 0,2-0,6 mm ölçülü  kapsul əmələ gəlir.  Kapsul vaxt keçdikcə  qalınlaşır  və daşlaşır.  Sürfələr 
həyat qabiliyyətini uzun illər saxlayır. Yeni sahibin mədəsinə düşdükdə sürfələr kapsuldan azad olur, nazik 
bağırsağın  selikli  qişasına  daxil  olur  və artıq  2  həftədən  sonra  yaşlı,  cinsi  yetkin  trixinellaya  çevrilir. 
Trixinellanın sirkulyasiyası vəhşi və ev heyvanları arasında onlar bir-birini yedikdə baş verir. İnsan yaxşı 
bişməmiş  ev  və  vəhşi  heyvanların  (qaban,  it,  porsuq,  nutriya,  dəniz  məməliləri)  ətindən  yedikdə 
yoluxur.Həmçinin at ətindən də yoluxma qeydə alınıb. 
Klinik şəkli: 
Trixinellalar insanda trixinelyoz adlı xəstəlik törədirlər. İnkubasiya dövrü  7 gündən 
4-5  həftəyə  qədərdir.  Xəstəlik  kəskin  başlayır.  Hərarət  yüksəlir,  sifətdə  və  göz  qapaqlarında,  bəzən 
bədəndə şişkinlik, əzələlərdə ağrı, allergik səpkilər meydana çıxır. Xəstəlik bir həftədən bir neçə həftəyə 
qədər çəkir, bəzən ölümlə nəticələnir. Qanda əksər hallarda eozinofiliya olur. 
Diaqnoz: 
Eyni bir yeməkdən qrupla xəstələnmə zamanı trixinelyozun klinik  diaqnozunu qoymaq 
çox asandır. Bütün  hallarda mütləq laborator müayinə aparılmalıdır. Trixinelyoza şübhə olduqda, yoluxma 
törətməsi güman olunan ət qalıqları müayinə olunur.  Lazım  gəldikdə  xəstənin əzələsi biopsiya edilir. 
Əzələlərdə  trixinellalar  trixinelloskopiya  və  ya  əzələlərin  əriməsi  üsulları  ilə  aşkar  edilir.  Ətin 
müayinəsinə  aid  məlumatlar  olmadıqda  seroloji  reaksiyalar  (KBR,  HPR  –  həlqəvi  presipitasiya 
reaksiyası,  HAR  və s.)  çox  bacibdir.  Reaksiyalar  yoluxmadan 3  həftə  sonra  müsbət  olur.  Antitellərin 
maksimal miqdarı adətən yoluxmadan sonrakı 4-12-ci həftələrdə müşahidə edilir. Yüksək titr və ya təkrari 
reaksiyalar  zamanı  titrin  artması  diaqnostik  məna  kəsb  edir.  Bəzi  yoluxmuşlarda  trixinelyozun 
simptomsuz gedişini nəzərə alaraq qrupla xəstələnmələrdə və ocaqda xəstələrlə  bərabər  yoluxmuş ətdən 
istifadə etmiş bütün şəxslər laborator müayinə olunmalıdır. 
Müalicə: 
Xəstə  qospitalizasiya  olunur.  Tiabendazol  (vermoks)  2-4  gün  işlədilir.  Həmçinin 
simptomatik müalicə aparılır. 
Profilaktika və mübarizə tədbirləri: 
Heyvanlar arasında trixinelyoz  hər  yerdə  yayılıb, lakin 
donuzçuluqla  məşğul olan yerlərdə daha çox rast gəlir. Qalan yerlərdə insanlar arasında trixinelyoz nadir 
hallarda rast gəir və əsasən yoluxma vəhşi heyvan əti vasitəsilə baş verir. Baytar- sanitar tədbirlər mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
99 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 54 
 
 
Ankilostomidoz 
Bu ad altında 2 invaziya  birləşdirilib:  ankilostomidoz (törədicisi  onikibarmaq bağırsaq əyribaşı və 
ya  ankilostoma-Ancylostoma  duodenale)  və  nekatoroz  (törədicisi-Amerika  əyribaşı  və  ya  nekator- 
Necator  americanus).  Ankilostomidozlar  bütün  tropik  və  subtropik  bölgələrdə  geniş  yayılıb. 
Azərbaycanda Lənkəran, Şəki, Zaqatala bölgələrində rast gəlir. Ankilostomidlər (əyribaşlar) kiçik  ölçülü 
(5-15 mm) helmintdirlər. Onların ağız kapsulu var. Orada ankilostomda 4  diş,  nekatorda 2 kəsici lövhə 
görmək olar. 
Həyat dövrəsi: 
Ankilostomidlər onikibarmaq bağırsaqda  parazitlik  edirlər.  Əyribaşlar bağırsaq 
divarına  yapışaraq  dişləri  və  kəsici  lövhələri  ilə  onu  zədələyir  və  qan  sorur.  Bu  zaman  onlar  qanın 
laxtalanmasına mane olan  maddə ifraz  edir. Əyribaşlar bağırsaqda qansorma yerlərini tez-tez  dəyişərək 
özlərindən sonra qanaxma verən kiçik zədələnmələr qoyur. Nəticədə anemiyaya  səbəb olurlar. Nəcislə 
ətraf mühitə düşən yumurtada əlverişli şəraitdə qeyri-invazion sürfələr inkişaf edir, yumurtadan çıxır və 
torpaqda  üzvi  qalıqlarla  qidalanaraq  sərbəst  həyat  sürürlər.  Bir  neçə  müddətdən  sonra  onlar  invazion 
sürfəyə çevrilirlər. Sonuncu qabıqdəyişmədən qılaf kimi kutikula qalır. Ankilostoma sürfələri udulduqda 
və ayaqyalın gəzdikdə,  yaşıl  otun  üzərinə  çılpaq  uzandıqda və s.  hallarda dəridən  orqanizmə  daxil olur. 
Nekator sürfələri isə yalnız dəri  və  ağızın  selikli  qişasından daxil olur. 
Orqanizmə  dəridən daxil olan sürfələr qana keçərək ağciyərlərə miqrasiya edirlər. Oradan, alveola, 
sonra  bronxa  düşür  və udlaqda  seliklə  birgə  udularaq  bağırsağa  çatır.  Udulan ankilostoma  sürfələri  isə 
miqrasiyasız  inkişaf  edirlər.  Sahibin bədənində  sürfələr  2  dəfə  qabıqdəyişməklə  cinsi  yetkin  helmintə 
çevrilir. 
Nəcisdə ankilostoma yumurtaları yoluxduqdan 6 həftə sonra görünür. Ankilostomanın ömrü 4 -5 il, 
nekatorun ömrü 10-15 ilə qədərdir.