30
Tarixdə bu gün
70
illiyi
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
1945
Y
ANV
AR
1923-cü ildə elmi-tədqiqat işləri apar-
maq üçün Ə.B.Haqverdiyevin
sədrliyi
ilə Azərbaycan Tədqiq və Tətəbbö
Cəmiyyəti yaradıldı və respublikanın baş
elmi müəssisəsinə çevrildi. İlk dövrdə
Cəmiyyətin tərkibinə Tarix-Etnoqrafiya,
İqtisadiyyat və Təbiətşünaslıq bölmələri
daxil edilmişdi. Respublikanın Şama-
xı, Gəncə, Lənkəran,
Zaqatala və digər
qəzalarında, o cümlədən Naxçıvan MSSR
və DQMV-də Cəmiyyətin bölmələri yara-
dıldı.
1925-ci ildə cəmiyyət Azərbaycan
hökumətinin sərəncamına verildi.
1929-cu ildə Azərbaycanın Tədqiq və
Tətəbbö Cəmiyyəti yenidən təşkil edilərək
Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnsti-
tutu (DETİ) adlandırıldı.
1932-ci ildə Azərbaycan DETİ
əsasında SSRİ Elmlər
Akademiya-
sı Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan
Şöbəsi təşkil edildi. Şöbəyə R.Axundov
rəhbərlik edirdi. Şöbədə 11 bölmə və
bir neçə komissiya fəaliyyət göstərirdi.
Bir sıra məşhur alimlər - F.Y.Levinson-
Lessinq, İ.M.Qubkin, A.A.Qrossheym,
N.Y.Marr, İ.İ.Meşşanov, A.N.Derjavin,
İ.Q.Yesman, ilk Azərbaycan alimlərindən
B.Çobanzadə, V.Xuluflu, M.Əfəndiyev,
A.Tağızadə, S.Mümtaz, A.S.Məmmədov
və başqaları burada elmi-tədqiqat işləri
aparırdılar. 1935-ci ilin oktyabrında şöbə
SSRİ EA-nın Azərbaycan Filialına çev-
rildi. Filialın yanında mövcud bölmələr
əsasında Kimya,
Botanika, Zoologiya və
Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya, Dil
və Ədəbiyyat Elmi-Tədqiqat institutla-
rı, habelə Energetika, Fizika,
Geologiya,
Torpaqşünaslıq sektorları yaradıldı. Filia-
lın Rəyasət Heyətinin sədri əvvəl akade-
mik İ.M.Qubkin, sonralar isə akademik
S.S.Namyotkin oldu.
SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin
1945 il 23 yanvar tarixli qərarı ilə filial
Azərbaycan EA-na çevrildi. Bu vaxt aka-
demiyanın 4 bölməsi, 16
elmi-tədqiqat
institutu, elmi-tədqiqat şöbəsi, 3 muze-
yi, mərkəzi elmi kitabxanası, Naxçıvan,
Gəncə, Xankəndi və Qubada elmi baza-
ları var idi. Həmin il Azərbaycan EA-na
15 həqiqi üzv seçildi. Onun ilk heyətində
Ü.Hacıbəyli, S.Vurğun, M.İbrahimov,
Y.Məmmədəliyev, M.Qaşqay,
A.A.Qrossheym, S.Dadaşov, İ.Q.Yesman,
M.Mirqasımov, Ş.Əzizbəyov, Ə.Əlizadə,
M.Topçubaşov, M.Hüseynov, H.Hüseynov
və İ.İ.Şiroqorov kimi şəxsiyyətlər var idi.
1945-ci il martın 31-də akademiya-
nın həqiqi üzvlərinin ilk ümumi iclasında
M.Mirqasımov prezident seçildi.
Sonra-
kı illərdə Y.Məmmədəliyev (1947-1950,
1958-1961), M.Əliyev (1950-1958),
Z.Xəlilov (1961-1967), R.İsmayılov
(1967-1970), H.M.Abdullayev (1970-
1983), E.Y.Salayev (1983-1997),
F.Q.Maqsudov (1997-2000), M.Kərimov
(2001-2013) akademiyanın prezidenti ol-
muşlar. 2013-cü ildən akademik Akif Əli-
zadə AMEA-nın prezidentidir.
AMEA-nın 5 bölməsi var: fizika, tex-
nika və riyaziyyat elmləri; kimya elmləri;
yer elmləri;
biologiya elmləri; ictimai
elmlər.
1972-ci ildə AMEA Naxçıvan filialının
elmi mərkəzi yaradılmışdır. Hazırda Aka-
demiyanın İnformasiya resurs mərkəzi və
əsaslı kitabxanası fəaliyyət göstərir.
Ümummilli lider Heydər Əliyev elm
sahəsinə daim böyük diqqət və qayğı
göstərmişdir. O, özünün 15 may 2001-ci
il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Elmlər
Akademiyasına
Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyası adını verməklə Akademiya-
nın statusunu yüksəltmişdir.
Hazırda AMEA-nın 64 həqiqi üzvü,
146 müxbir üzvü var.
Dostları ilə paylaş: