337
2.1.
Alqoritmik dillər
Kompüter istehsalının ilk dövründə proqramlar maşın dilində yazılırdı.
Maşın dili kompüterin “başa düşdüyü” kodlarla ifadə olunmuş əmrlərdən ibarət
olub, konkret kompüterin arxitekturasından asılı idi. Hər bir əmrdə ümumi şəkildə,
aparılacaq əməliyyatın məzmunu haqqında məlumat, üzərində maşın əməliyyatı
aparılacaq başlanğıc verilənlərin
yerləşdiyi yer-ünvan, nəticənin ünvanı və bu
əmrdən sonra yerinə yetiriləcək əmr haqqında məlumat verilirdi. Maşın dilində
proqramların yaradılması və onların kompüterdə yerinə yetirilməsi kifayət qədər
mürəkkəb və vaxt aparan idi. Bu səbəbdən kompüter texnologiyasının inkişafının
sonrakı mərhələsində təbii dilə daha yaxın olan simvolik dillər yarandı. Belə ki,
ikinci nəsil kompüterlərin yaranması, konkret maşının yox, qoyulmuş məsələnin
xüsusiyyətlərindən asılı olan dillərə ehtiyac yaratdı. Bu dillərə formal dillər və ya
sadəcə alqoritmik dillər deyilir və bir sıra üstünlüklərə malikdir. Bu dillər əyani
olub, onlarla ixtiyari alqoritmi asanlıqla ifadə etmək mümkündür.
Alqoritmik dillər
alqoritmin birqiymətliliyini, mürəkkəb alqoritmin daha sadə alqoritmlərin vəhdəti
şəklində ifadə edilməsini təmin edir. İlk mükəmməl alqoritmik dil 1954-cü ildə
İBM firmasında Con Bekusun rəhbərlik etdiyi qrupun yaratdığı FORTRAN dili idi.
Bu dilin adı FORTRAN-FORmulae TRANslation - formulaların tərcüməsi
sözündən götürülmüşdür. Bu dil çox sadə struktura malik olduğundan ondan hal-
hazırkı vaxta qədər istifadə olunur. Fortranda proqram operatorlar ardıcıllığı
şəklində yazılır. Bu dildə yazılan proqram bir və ya bir neçə seqmentlərdən (alt
proqram) ibarət olur. Bütün proqramın işini idarə edən seqment əsas proqram
adlanır.
Fortran dili elmi və mühəndis texniki hesablama
sahələrində istifadə
edilmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Lakin bu dildə budaqlanan strukturlu məsələlər
(istehsal prosesinin modelləşdirilməsi və s.), bəzi iqtisadi məsələlər və redaktəetmə
məsələləri (cədvəl, arayış və s. qurulması) üçün proqramlar da qurula bilər. Sonrakı
illərdə bu dilin müxtəlif modifikasiyaları yaradılmışdı.
1960-cı ildə Alqol-60 (Alhoritmic Language-alqoritmik dil) dili, 1966-cı
ildə isə Fortran dili əsasında Dartmut kollecinin hesablama mərkəzində Basic dili
(BASIC-Beginner’s Allpurpose Symbolic İnstruction Code-yeni başlayanlar üçün
çoxməqsədli simvolik əmrlər dili) yaradıldı. Basic dili Visual Basic.Net versiyasına
qədər böyük təkamül yolu keçmişdir. Hal-hazırda Visual Basic.Net dilindən
qrafiki interfeysli proqram əlavələrin yaradılmasında geniş istifadə olunur.
Fortran, Alqol-60 dillərilə paralel olaraq intensiv
inkişaf edən elm və
texnikanın yeni sahələrinin tələbatını ödəmək üçün yeni proqramlaşdırma dilləri
yaradılmışdır. Məsələn, 1957-ci ildə riyazi verilənlərin emalı üçün APL (Aplication
Programming Language) dili, 1959-cu ildə İBM firması tərəfindən böyük həcmli
verilənlər massivinin emalı üçün Cobol (Common Business Oriented Language)
338
dili, mətn informasiyanın emalı üçün 1962-ci ildə Snobol
1
, 1969-ci ildə çoxluqlar
üzərində əməliyyatlar aparmaq üçün SETL dili yaradılır.
Üçüncü nəsil kompüterlərin yaranması, universal alqoritmik dillərin
yaradılması məsələsini qarşıya qoydu. Bu cür dillərin yaradılması üçün
edilən
cəhdlərdən biri nəticəsində İBM firması tərəfindən PL/1 (Programming-
Language/1-proqramlaşdırma dili-1) dili yaradılır. Bu dil Fortran, Alqol və Cobol
dillərinin əsasında yaradılmış və bu dillərin üstünlüklərini özündə birləşdirmişdi.
1968-1970-ci illərdə İsveçrə ali politexnik məktəbinin informatika
institutunun direktoru, Türinq mükafatı laureatı, professor Niklaus Virt tərəfindən
Nikuls
Virt tərəfindən Paskal
2
dili yaradılır. Bu dil struktur proqramlaşdırma
ideyasının, yəni proqramın kiçik, dəqiq təyin edilmiş prosedurlardan tədricən
qurulması ideyasının həyata keçirilməsini təmin edən ilk dildir. Bütün alqoritmik
dillərdə olduğu kimi, Pascal dilinin də hazırda çox versiyaları var. Turbo-Pascal
alqoritmik dili-bu versiyalardan biridir və fərdi kompyuterlərdə çox geniş tətbiq
olunur.
1983-cü ildə Pentaqonda Ada
3
dili yaradılır. Bu dil əsasən hərbi və böyük
sənaye layihələrinin yaradılmasında istifadə edilir. Dil birinci proqramlaşdırıcı –
qrafinya Ada Lavlaysın şərəfinə adlandırılmışdır. 1972
-ci ildə Kreniqan və Ritçi
tərəfindən C dili, 1986-cı ildə onun bazasında Brayn Straustrup tərəfindən
problem yönümlü C
++
dili yaradılır. C/C
++
dili-universal dil olub, sistem
proqramlarının yaradılmasında, o cümlədən geniş yayılmış UNİX əməliyyat
sistemi üçün kodların yazılmasında geniş istifadə olunur. 1995-ci ildə Sun
Microsystems kompaniyasında Java dili yaradılır. Qeyd
etdiyimiz dillərdən başqa
dillər də mövcuddur və bu dillərin yaradılması prosesi davam etdirilir.
XX əsrin 90-cı illərindən başlayaraq Web proqramlaşdirma dilləri meydana
gəldi.
Web proqramlaşdirma dilləri Web səhifələrin idarə olunmasında istifadə
olunur. Onlara misal olaraq HTML, XML, JavaScript, VbasicScript, Perl, Payton
göstərmək olar.
Dostları ilə paylaş: