F. Q. Vahidov, T. B. Ağayev

4. P. Sorokinin «qarşılıqlı təsir» nəzəriyyəsi 
                                                 
1
 Лайсон Т. , Гэррод Д.  Социология. Словарь – справочник. M., 2000, c. 464. 

---

45 
 
P. Sorokinin  fıkrincə, sosial strukturun əsasında fərdlərin qarşılıqlı  təsiri durur. Bu, cəmiyyəti stratlara 
(təbəqələrə) ayırmağın aparıcı meyarını  təşkil edir. Qarşılıqlı  təsirlər birtərəfli, ikitərəfli, antaqonist və  həmrəy 
xarakterli ola bilir. İnsanların stabil mövcud olan təşkilatları (sosial birlik, qrup tipli) elə bir yüksək inkişaf etmiş 
orqanizmə bənzəyir ki, onun «möhkəm sümük-əzələ sistemi, dayanıqlı və elastik forması vardır». 
Sorokinə görə, qarşılıqlı  təsir mərkəzlərinin sıx funksional və yaxud səbəbiyyət qarşılıqlı asılılığı  həmin 
qarşılıqlı  təsiri xüsusi növ kollektiv vəhdətli hadisə kimi öyrənməyə imkanı verir. Funksional və ya səbəbiyyət 
əlaqələrinin olmadığı yerdə formal vəhdət özünü göstərir. 
Fərdlərarası qarşılıqlı təsir və kollektiv vəhdət (birlik) sosial strukturun təhlilinin «birinci pilləsini»ni təşkil 
edir. «İkinci pillə» kollektiv birliklərin, real mövcud olan məcmuların, bölgülərin, çarpazlaşmaların, 
kumulyasiyaların, təbəqələşmələrin, bir sözlə, mürəkkəb sosial aqreqatların qarşılıqlı təsirini öyrənir. 
Kollektiv birliklərin yaranması, qorunub saxlanılması və məhv olması amillərini kosmik, bioloji və sosial-
psixoloji şərtlər təşkil edir. 
Göründüyü kimi, cəmiyyətin sosial strukturu haqqında çoxsaylı  nəzəriyyələr, konsepsiyalar, müxtəlif 
yanaşmalar formalaşmış, təkmilləşmiş  və inkişaf etmişdir. Bu proses müasir dövrümüzdə  də davam edir. Sosial 
strukturda baş verən mütərəqqi dəyişikliklər, inkişaf meylləri həmin nəzəriyyələrin daim təkmilləşməsini və 
yeniləşməsini şərtləndirir. 
[107 - 108]