ZabiTƏ teymurlu
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zabitə Teymurlu
4 Müasir türk dilləri ümumi türk kökündən təşəkkül tapıb forma- laşsa da, fonetik, leksik, qrammatik quruluşlarında tədricən müəyyən fərqli xüsusiyyətlər ortaya çıxmışdır. Ayrı-ayrı türk dillərinin tədqiqi zamanı qohum dillərlə ümumi və fərqli cəhətlərin ortaya çıxarılması tədqiq olunan dilin spesifik xüsusiyyətlərini daha da dərindən öyrən- məyə geniş imkan verir. Azərbaycan dilinin dialektlərini türk ədəbi dili ilə qarşılaşdırmamızın səbəbi ortaq elementləri aşkar edərək bu iki dilin tarixi əlaqələrini, qarşılıqlı təsir xüsusiyyətlərini ortaya çıxar- maqdır. Buna nail olmaqdan ötrü tədqiqatda aşağıdakı vəzifələrin ye- rinə yetirilməsi qarşıya məqsəd qoyulmuşdur: Azərbaycan dilinin formalaşması tarixinə nəzər salmaq; Azərbay- can dilinin dialekt sistemi haqqında müəyyən təsəvvür yaratmaq; Azər- baycan dili şivələrinin tədqiqi tarixini nəzərə çatdırmaq; Azərbaycan dili dialektlərinin fonetik və morfoloji xüsusiyyətlərini müəyyənləşdir- mək (türk dili ilə ümumi xüsusiyyətləri); qədim türk leksikasına əsas- lanaraq Azərbaycan dili dialektlərində və türk ədəbi dilində mövcud ortaq sözlərin leksik-tematik təsnifini vermək; hər iki dildə təsadüf etdiyimiz ad, əlamət-keyfiyyət və hərəkət bildirən ortaq sözləri tədqi- qata cəlb etmək; Azərbaycan dili dialektlərində işlənən ortaq adların türk ədəbi dilindəki leksik paralellərini müəyyənləşdirmək; ilk olaraq məsələnin tədqiqi tarixinə nəzər salmaq; hər iki türk dilində aşkar etdiyimiz ortaq sözlərin yaxınlıq dərəcəsini və inkişaf xüsusiyyətləri- ni müəyyənləşdirmək; Azərbaycan dilinin dialekt leksikası ilə türk ədəbi dilində tədqiqata cəlb etdiyimiz ortaq leksik vahidlərin zəngin- ləşməsində alınmaların rolunu müəyyən etmək tədqiqata cəlb olun- muş əsas məsələlərdir. Müasir Azərbaycan ədəbi dilində işlənməyən və ya ədəbi dil üçün arxaikləşmiş bir sıra sözlər Azərbaycan dilinin dialekt leksikasında öz işləkliyini saxlayır. Dialekt leksikasının qohum dillərin leksik ma- terialları ilə qarşılıqlı əlaqədə öyrənilməsi mühüm elmi nəticələrin əldə edilməsinə gətirib çıxarır . Bu əsər bir-birinə çox yaxın iki qohum dilin – Azərbaycan və türk dillərinin müstəqil inkişaf tarixində özünü gös- tərən spesifik xüsusiyyətlərin aşkara çıxarılması baxımından faydalı ola bilər. Bir-birinə yaxın olan, tarixi kökləri ilə bir-birinə bağlı olan bu dillərin, müqayisəli şəkildə öyrənilməsi həm tarixi leksikologiya, həm tarixi dialektologiya, ümumiyyətlə, Azərbaycan dilçiliyi üçün əhəmiy- yət kəsb edir. |