AğASƏF İmran

Yoxlama üçün suallar 
 
1. Menecmentdə təşkiletmə ilə bağlı anlayışlar. 
2. Səlahiyyət və cavabdehlik bölgüsü. 
3. Xətti və qərargah səlahiyyətlərini izah etməli 
4. Funksional idarəetmə quruluşu. 
5. Regional (ərazi) və əmtəə quruluşları. 
6.Tələbatçılara görə və adaptiv quruluşlar. 
 7. Hakimiyyət və nüfuzun mahiyyətini izah etməli 
 8. Bürokratik idarəetmə quruluşu 
 9. Divizional idarəetmə quruluşları 
 
 

---

109
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.3. MENECMENTİN  MOTİVLƏŞDİRMƏ FUNKSİYASI 
 
Motivləşdirmə, birinci növbədə fizioloji və psixoloji tələbatdan 
irəli gəlir. Motivləşdirmə anlayışı çox aspektli və çox istiqamətlidir. 
Ayrı-ayrı müəlliflər bu anlayışı: ehtiyac, məqsəd, arzu, istək, ehtiras, 
tələbat, sövqetmə, zərurət, mükafatlandırma və s. kimi ifadə edirlər. 
Qeyd edək ki,  «motivasiya» sözü latınca olub «sövqetmə», «maraq 
oyatma» mənası daşıyır. Hər bir ehtiyac (psixoloji və yaxud fizioloji) 
insanda müvafiq davranış  əmələ gətirir və onu  fəallaşdırır. Əslində 
fizioloji və psixoloji tələbatlar, hansısa daxili və ya mənəvi ehtiyacın 
hiss edilməsidir. 
Hər bir rəhbər başa düşməlidir ki, hətta çox gözəl hazırlanmış 
planlar və  ən kamil struktur belə, icraçı olmadan təşkilatın faktiki 
işinin yerinə yetirilməsində heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. 
Motivləşdirmə funksiyasının qarşısında duran əsas məqsəd odur ki, 
təşkilatın üzvləri –hər bir  icraçı, tapşırılmış vəzifələrə uyğun və 
planları anlayaraq qarşıda duran işləri yerinə yetirsinlər. 
Rəhbərlər, həmişə öz işçilərinə qarşı müxtəlif motivləşdirmə 
tədbirlərini həyata keçirmişlər. Qədim dövrlərdə  «qamçı və qoğal» 
prinsipi daha  çox  tətbiq  edilmişdir.  XVIII  əsrin  sonları  və  XIX  əsrin  
əvvələrində belə bir fikir geniş yayılmışdı ki, adamların çox 
qazanması üçün imkan varsa, onlar həmişə çox işləyəcəklər. Hesab 
edilirdi ki, motivləşdirmə - yaxşı səy göstərməyin əvəzində verilən 
münasib pul mükafatıdır. Elmi idarəetmə məktəbinin nümayəndələri 

---

110
 
 
 
motivləşdirməyə bu əsasdan yanaşırdılar. Davranış üzrə aparılan 
tədqiqatlar, sırf iqtisadi yanaşmanın əsassız olduğunu sübut  etdi. 
Rəhbərlər  bildilər ki,  motivləşdirmə (başqa  sözlə,  fəaliyyət 
göstərməyə maraq oyatma, həvəsləndirmə) daim dəyişən mürəkkəb 
tələbatlar sisteminin təzahür formasıdır. 
Menecment  fəaliyətində  ən başlıca amil,  işçiləri qarşıya 
qoyulmuş məqsədin yerinə yetirilməsinə yönəltmək və icranı təmin 
etməkdir. Bu məqsədlə müxtəlif motivləşdirmə nəzəriyyələri 
yaradılmışdır.  
Devid Boddi, Robert Peytona görə bunlar aşağıdakılardır:  
1).  məzmun  nəzəriyəsi -  adamların tələbatı və məqsədlərinin 
müəyyən edilməsi baxımından;  
2). proseslərlə bağlı nəzəriyyələr - fəaliyyət sahəsi baxımından;  
3). sosial təsir nəzəriyyəsi - başqalarının davranışına təsir etmək 
üçün istifadə edilməsi baxımından. 
 Menecerlər, bu nəzəriyyələri iş yerində adamların davranışını 
öyrənmək, motivləşdirmə sistemi yaratmaq və onların fəaliyyətlərini 
stimullaşdırmaq  üçün geniş miqyasda  istifadə edirlər.  Onlar, 
motivasiyalı təsiri səmərəli fəaliyyətin mühüm şərti və tərkib hissəsi 
kimi qiymətləndirirlər. 
Motivləşdirmə, insanla - hər bir işçi ilə bağlı olduğuna görə, 
onların  daxili və xarici hərəkətverici qüvvələrinin məcmusunu təşkil 
edir. Motivləşdirmə prosesi, bu tələbatlarıı ödəmək üçün müəyyən 
tapşırıqları icra etməklə bağlıdır. Bu prosesin aşağıdakı mərhələləri 
vardır:  
1. 
tələbatın meydana çıxması; 
2. 
tələbatı ödəmə yollarının axtarılması; 
3. 
fəaliyyət istiqamətinin seçilməsi;  
4. 
fəaliyyətin həyata keçirilməsi;  
5. 
yaxşı fəaliyyətə görə mükafat;  

---

111
 
 
 
6. 
tələbatı ödəmə, hansı motivin daha çox təsiredici olmasının 
araşdırılması. 
Bildiyimiz kimi, əmək davranışı sosial davranışın mühüm 
variantlarından biridir. Əmək davranışının həm sosial, həm də 
funksional məzmun xarakteri vardır. Buna həm  işçinin peşəkarlıq 
keyfiyyətləri, əmək mühiti, həm də sosial gərginlik səviyyəsi təsir 
göstərir. Ona görə də  əmək davranışı, bir tərəfdən əmək prosesinin 
funksional alqoritmini və   mənafeləri, digər tərəfdən isə sosial 
standartları, davranış tərzlərini əks etdirir.  
Hər bir işçinin öyrənilməsi və onun peşə fəaliyyətinin 
optimallaşdırılması müasir dövrdə ən vacib problemlərdəndir. Bunun 
sosial-mədəni aspektdə təhlili daha vacibdir. Son vaxtlar insanın 
sahələrarası elmlər tərəfindən öyrənilməsi ilə bağlı inteqrativ-
kompleks  elm  olan  akmeologiya elmi  meydana  çıxmışdır. 
Akmeologiya - psixologiya, fəlsəfə, sosiologiya, fiziologiya, genetika 
və pedaqogika elmlərinin bir növ sintezidir. 
Motivləşdirmə nəzəriyyələrinin idarəetmə prosesində mühüm 
rol oynadığını  nəzərə alaraq, aşağıda,  yaradılmış  və  hal-hazırda  
mövcud olan motivləşdirmə nəzəriyyələrinin qısa məzmununa nəzər 
salaq.