Fitoterapiya
Yüklə 2,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI TOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI FARMAKOLOGIYA VA KLINIK FARMATSIYA KAFEDRASI “FITOTERAPIYA” FANIDAN O‟QUV – USLUBIY MAJMUA (2016 – 2017) TOSHKENT-2016 2 Saidov S.A. – Farmakologiya va klinik farmatsiya kafedrasining mudiri, tibbiyot Yusupova D.A. – Farmakologiya va klinik farmatsiya kafedrasining katta o‟qituvchisi. Sultanova R.X. – Farmakologiya va klinik farmatsiya kafedrasining assistenti. Saydaliyeva F.A – Farmakologiya va klinik farmatsiya kafedrasining katta o‟qituvchisi. Taqrizchilar: R.G.Utyamishev – Gematologiya va qon quyish markazi etakchi ilmiy xodimi, t.f.d.; Z.T.Fayziyeva – Toshkent farmatsevtika instituti “Ilmiy tadqiqot va ilmiy pedagogik kadrlar tayyorlash bo‟limi boshlig‟i t.f.d.; O‟quv – uslubiy majmua Toshkent farmatsevtika institutining soha uslubiy kengashining 2016 yil __ ___ dagi ___-sonli qarori bilan nasrga tavsiya qilingan. Soha uslubiy kengashi raisi ____________S.A.Saidov. O‟quv-uslubiy majmua MUK da ko‟rib chiqildi va tasdiqlandi “___” “_________” 2016 yil “____” sonli bayonnomasi Kelishildi: Markaziy uslubiy kengashi raisi ___________ S.U.Aliev 3 MUNDARIJA I ISHCHI DASTUR II SILLABUS III FANNI O„QITISHDA FOYDALANILADIGAN INTERFAOL TA‟LIM METODLARI IV NAZARIY MASHG„ULOT MATERIALLARI 1 Fitoterapiya fani ahamiyati va turi. 1.1 Fitoterapiya va farmakologiya fanlarining bir-biri bilan bog„liqligi 1.2 Fitoterapiya qisqacha tarixi 2 Dorivor o„simliklar preparatlarini dozalash 2.1 Dozalar. 2.2 O„lchov birliklari. 2.3 Dori vositalarining farmakokinetikasi 3 Dori vositalarining yuborish yo„llari. Fitopreparatlar ishlatish usullari. 3.1 Dori vositalarining tanaga kiritilishi 3.2 Enteral yo„l. 4 Dorilarning ta‟sir turlari va turli omillarga bog„liqligi. 4.1 Dori vositalarining ta‟siri 4.2 Dorilarning qaytar va qaytmas ta‟sirlari 5 Dorilarni qo„shib ishlatish. 5.1 Dori vositalarining qo„shib ishlatilishi 5.2 Tasnifi 6. Dorilarni takror qo„llash. 6.1 Dorilarni takror qo„llash 6.2 Idiosinkraziya 7 Dorilarning biotransformatsiyasi va tasnifi. 7.1 Dorilarning biotransformatsiyasi 7.2 Dorilarning tasnifi 8 Asosan markaziy nerv sistemasiga (MNS) tormozlovchi ta‟sir etadigan dorivor o„simliklar va ularning preparatlari 8.1 Analgetiklar 8.2 Sedativ dori vositalar 9 Belladona, bangidevona, mingdevona o„simlik preparatlari. Farmakologik va farmakoterapevtik xarakteristikasi, ishlatilishi. 9.1 Belladona, bangidevona, mingdevona o„simlik preparatlari. 9.2 Farmakologik va farmakoterapevtik xarakteristikasi, ishlatilishi. 10 YUrak- tomirlar sistemasiga ta‟sir etuvchi dorivor o„simliklar va ularning preparatlari 10.1 Yurak glikozidlari saqlovchi o„simliklar (digitalis, strofant, adonis, marvarid gul va b.) farmakodinamikasi va ishlatilishi. 10.2 Ateriskeleroz, aritmiya va gipertonida ishlatiladigan fitopreparatlar. Ularni fitoterapiyasi. 11 Nafas a‟zolariga ta‟sir etadigan dorivor o„simliklar va ularning preparatlari 11.1. Nafas a‟zolari kasalliklari 11.2. Nafas a‟zolariga ta‟sir etadigan dorivor o„simliklar va ularning preparatlari 12 4Me‟da- ichak faoliyatiga ta‟sir etadigan dorivor o„simliklar va ularning preparatlari 12.1. Oshqozon-ichak va jigar ayrim kasalliklari (gastritlar, oshqozon-ichak yarasi, enterit, kalit, gepatit, qabziyat, va b.) to„g„risida umumi tushuncha. Ularning fitoterapiyasida ishlatiladigin dorivor o„simliklar (aloe, bo„ymadaron, air, kashnich, kankkunjut, 4 sano, rovoch, frangula, sarimsoq, shuvoq va b.) xarakteristikasi. 12.2. Jigar va o`t yo`llari ayrim kasalliklari (gepatit,o`t tosh kasalligi va b.) to„g„risida umumiy tushuncha. Ularning fitoterapiyasida ishlatiladigin dorivor o„simliklar xarakteristikasi 13 Peshob haydovchi dorivor o„simliklar 13.1. Buyrak kasalliklari (nefrit,nefroz,piyelit va b.) to„g„risida umumiy tushuncha. 13.2. Buyrak kasalliklarirning fitoterapiyasida ishlatiladigin dorivor o„simliklar (aloe,pol- pola, kiyiko`ti,sachratqi,qushtaron va b.) xarakteristikasi 14 Qon oqishini to„xtatuvchi dorivor o„simliklar 14.1. Qon ivish jarayonining fiziologik xarakteristikasi, oqibati to„g„risida umumiy tushuncha. 14.2. Gemostatik dorivor o„simliklar (qchchiqtaron, bodrezak, lagoxilus, bo„ymadaron, jag„-jag„, soxta kashtan, qirqbo„g„in va b.) va ularning fitopreparatlar xarakteristikasi. 15 Halq tabobatida ishlatiladigan ayrim dorivor o„simliklar. 15.1 Xalq tabobatining tarixi. Uning fitoterapiyada axamiyati va yangi fitopreparatlar topishda roli. 15.2 .Xalq tabobatida qadimdan ishlatib kelinayotgan ayrim dorivor o„simliklar (sano, zirk, ro„yan va b.) misolida tibbiyot amaliyotiga kiritilganligi va davo samarasi tasdiqlangani. 16 Umumiy tonusni oshiruvchi dorivor o„sim-liklar fitopreparatlari 16.1 Vitaminlar etishmovchiligida ishlatiladigan shifobaxsh o„simliklar. 16.2. Bu guruxga kiruvchi qadimdan ishlatib kelinayotgan dorivor o„simliklarning (jenshen, levziya, radiola, xitoy limonniki, exinoponakis va b.) farmakologik va fitoterapevtik xarakteristikasi va ularning fitorpreparatoari 17 Dermatologiyada ishlatiladigan fitopreparatlar. 17.1 .Teri kasalliklarida ishlatiladigan shifobaxsh o„simliklar. 17.2 Bu guruxga kiruvchi qadimdan ishlatib kelinayotgan dorivor o„simliklarning (moychechak, ittikan,yalpiz,arslonquyruq, tog`rayhon va b.) farmakologik va fitoterapevtik xarakteristikasi va ularning fitorpreparatlari. V AMALIY MASHG„ULOT MATERIALLARI 1 Fitoterapiya fani ahamiyati va turi. 2 Dorivor o„simliklar preparatlarini dozalash 3 Dori vositalarining yuborish yo„llari. Fitopreparatlar ishlatish usullari 4 Dorilarning ta‟sir turlari va turli omillarga bog„liqligi. 5 Dorilarni qo„shib ishlatish. 6 Dorilarni takror qo„llash. 7 Dorilarning biotransformatsiyasi va tasnifi. 8 Markaziy nerv sistemasiga ta‟sir etuvchi dorivor o„simlik 9 Belladona, bangidevona, mingdevona o„simlik preparatlari. Farmakologik va farmakoterapevtik xarakteristikasi, ishlatilishi. 10 Yurak qon tomir tizimiga ta‟sir etuvchi o„simlik preparatlari 11 Nafas a‟zolariga ta‟sir etuvchi dorivor o„simliklar 12 Me‟da – ichak va jigar faoliyatiga ta‟sir etuvchi dorivor o„simliklar Jigar va o„t yo„llariga ta‟sir etuvchi dorivor o„simliklar. 13 Peshob haydovchi dorivor o„simliklar 14 Halq tabobatida ishlatiladigan ayrim dorivor o„simliklar. 15 Qon shaklli elementlarini stimullovchi dorivor o„simliklar. 16 Qon oqishini to„xtatuvchi dorivor o„simliklar 17 Umumiy tonusni oshiruvchi dorivor o„sim-liklar fitopreparatlari. 5 VI KEYSLAR BANKI VII MUSTAQIL TA‟LIM MAVZULARI VIII TESTLAR IX GLOSSARIY X ADABIYOTLAR RO„YXATI 6 I. ISHCHI DASTUR Dastur O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 12 iyun dagi “Oliy ta‟lim muassasalarining rahbar va pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to„g„risida”gi PF-4732-son Farmonidagi ustuvor yo„nalishlar mazmunidan kelib chiqqan holda tuzilgan bo„lib, u zamonaviy talablar asosida qayta tayyorlash va malaka oshirish jarayonlarining mazmunini takomillashtirish hamda oliy ta‟lim muassasalari pedagog kadrlarining kasbiy kompetentligini muntazam oshirib borish ni maqsad qiladi. Dastur mazmuni oliy ta‟limning normativ-huquqiy asoslari va qonunchilik normalari, ilg„or ta‟lim texnologiyalari va pedagogik mahorat, ta‟lim jarayonlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo„llash, amaliy xorijiy til, tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari, maxsus fanlar negizida ilmiy va amaliy tadqiqotlar, texnologik taraqqiyot va o„quv jarayonini tashkiletishning zamonaviy uslublari bo„yicha so„nggi yutuqlar, pedagogning kasbiy kompetentligi va kreativligi, global Internet tarmog„i, multimedia tizimlari va masofadan o„qitish usullarini o„zlashtirish bo„yicha yangi bilim, ko„nikma va malakalarini shakllantirishni nazarda tutadi. Ushbu dasturda mobil qurilmalar uchun operatsion tizimlar, ilovalar strukturasi, android tizimi uchun Java dasturlash tili, android foydalanuvchi interfeysini yaratish, ilovalarda hodisalar va arayonlar, menyularni boshqarish, mobil ilovalarda ma‟lumotlar bazasi bilanishlash, GPS xizmati, tarmoqli dasturlash, ilovaning server qismi bilan ishlash va JSON xizmatidan foydalanish muammolari bayon etilgan. Fanning asosiy maqsadi-farmakologiya fanining farmatsevtlar tayyorlashda tutgan o„rni, ahamiyati va uning vazifalari, asosiy dori vositalarining farmakologiyasini ma‟ruzalar va auditoriya mashg„ulotlari asosida o„rganishdir. Bo„lajak mutaxassislar «Farmakologiya» fani bo„yicha dori vositalarining farmakologik ta‟sir mexanizmi, ishlatilishi va nojo„ya ta‟siri, dorilarning farmakoterapevtik xususiyatlari, dorilar bilan zaharlanish va birinchi yordam, yangi dorilarni izlash va turmushga tadbiq etish, maxsus dorilar qo„llanmalaridan foydalana bilish va ularni taxlil etish, retseptlar yozilishining umumiy qoidalarini bilish, noto„g„ri yozilgan retseptlarni tekshira bilish va ularni to„g„rilash, dorilarni qaysi farmakologik guruxlarga taaluqliligi va ularni boshqa preparatlar bilan almashtira bilish, dori vositalarini farmakodinamikasini va ishlatish qoidalarini bilgan holda taxlil qila olish ko„nikmalariga ega bo„lishlari lozim. 2016-2017 o„quv yili uchun ishlab chiqilgan o„quv uslubiy majmuada Lippincott illustrated Reviews: Farmacology 6-Edition –KarenWhalen, Farm. D., BCPS – printedinChina.- 2015. – P.666 xorijiy adabiyotning 12 bob ma‟lumotlaridan foydalanib,mavzularga yangi ma‟lumotlar kiritildi. KIRISH Fitoterapiya – dorivor o„simliklar bilan davolashni alohida fan sifatida o„quv rejasiga kiritilishining asosiy sabablari: uning bir necha ming yillik tarixga va xalq tabobati asosida boy tajribaga egaligi, ko„pchilik dorivor o„simliklarning organizm uchun bezararligi, Respublikamizning xududida o„sadigan dorivor o„simliklarga juda boyligi, dorivor o„simlikdan uy sharoitida ham tayyorlnishi mumkinligi va arzonligi xisoblanadi. Shuning bilan birga keyingi 10-15 yil mobaynida mutaxassislar (shifokorlar, farmatsevtlar, kimyogarlar) va xalqimizning dorivor o„simliklarga bo„lgan qiziqishi va ishonchini oshishi fitoterapiyaning fan sifatida mutaxassislar tayyorlashda zarurligi davr talabi bo„lib qoldi. Fanning maqsadi va vazifalari Fanni o‟qitishdan maqsad – klinik farmatsiya yo„nalishi bo„yicha bo„lajak mutaxassislarga fitoterapiyaning bemorlarga davo ko„rsatishda farmakoterapiyada tutgan o„rni, 7 dorivor o„simliklarni farmakodinamikasi, ishlatilishi, fitopreparatlarni olinishi, dori shakli va boshqalar to„g„risida bilim berishdir. Fanning vazifasi – bo„lajak mutaxassislar mavjud dorivor o„simliklarni va ulardan olingan va tayyorlangan fitopreparatlarni farmakologik ta‟siri, ta‟sir mexanizmi, ishlatilishi, dori shakillari, dozalashishi to„g„risida ma‟lumotga, bilimga ega bo„lishdir. Fan bo„yicha talabalarning bilim, ko„nikma va malakalariga qo„yiladigan talablar Dastur bo„yicha talabalar: dorivor o„simliklarni klassifikatsiyalarini bilish; dorivor o„simliklarning asosiy xususiyati bo„yicha ajrata bilish; dorivo o„simliklarning asosiy va qo„shimcha farmakologik ta‟sirini o„rganish; dorivor o„simliklar va ulardan tayyorlangan va ajratib olingan biologik faol moddalar saqlagan fitoprepartlarni aniqlay olish; fitopreparatlarni ishlatiladigin dori shakllari (damlama, qaynatma, nastoyka va b.) shakillari to„g„risida ma‟lumotga ega bo„lishi; fitopreparatlarning davo ta‟sirini uning kimyoviy tarkibidagi faol moddalarda kelib chiqishini bilish; yangi fitopreparatlarni tibbiyot amaliyotida o„tkazish qoidalari va talablarni bilish. Fanning o„quv rejasidagi boshqa fanlar bilan o„zaro bog„liqligi va uslubiy jixatdan uzviyligi Fitoterapiya fani lotin tili, botanika, organik va noorganik kimyo, biokimyo, farmakognoziya, farmatsevtik kimyo, farmakologiya, patologiya, klinik farmatsiya fanlari bilan ketma-ket uzviy bog„liqdir. Fanning ishlab chiqarishdagi o„rni Yangi dorivor o„simliklarni farmakologik, toksikologik va klinik o„rganib, farmakologik qo„mitani ruxsatini olgandan so„ng tibbiyot amaliyotida ishlatish uchun fitopreparatni ishlab chiqarilishini yo„lga qo„yishda fanning vazifalaridan biridir Fanni o„qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar Fitoterapiya fanini o„qitishda ta‟limning zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi informatsion- pedagogik texnologiyalarni tadbiq etish muxim ahamiyatga egadir. Ma‟ruzalarda Internet materiallari, tarqatma materiallar, prezentatsiyalar, multimedia dasturi, slaydlardan, amaliy mashg„ulotlarni o„tishda esa zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi. - Shulardan kelib chiqqan holda “Fitoterapiya” fanining ta‟lim texnologiyalarini loyihalashtirishda quyidagi asosiy konseptual yondashuvlarga e‟tibor berish kerak. - • Muammoli yondashuv. Ta‟lim jarayonini muammoli holatlar orqali namoyish qilish o„quvchi bilan birgalikdagi hamkorlikni faollashtirish usullaridan biridir. Bu jarayonda ilmiy bilishning ob‟ektiv ziddiyatlarini aniqlash va ularni hal qilishning dialektik tafakkurni rivojlantirish va ularni amaliy faoliyatda ijodiy ravishda qo„llash ta‟minlanadi. - • Axborot berishning eng yangi vosita va usullaridan foydalanish, ya‟ni o„quv jarayoniga kompyuter va axborot texnologiyalarini jalb qilish. - Yuqoridagi konseptual yondashuv va “Fitoterapiya” fanining tarkibi, mazmuni, o„quv axborot hajmidan kelib chiqqan holda o„qitishning quyidagi usul va vositalari tanlab olindi. 8 - • O„qitish usullari va texnikasi: muloqot, muammoli usul, “aqliy hujum”, insert, ma‟ruza (kirish ma‟ruzasi, vizual ma‟ruza, tematik, aniq holatlarni echish, avvaldan rejalashtirilgan xatoli, sharhlovchi, yakuniy). - • O„qitishni tashkil qilish shakllari: kollektiv, guruhiy. - • O„qitish vositalari: odatdagi o„qitish vositalari (darslik, ma‟ruza matni, tayanch konspekti, kodoskop) dan kompyuter va axborot texnologiyalari. - • Boshqarishning usuli va vositalari. O„quv mashg„ulotini texnologik karta ko„rinishida rejalashtirish o„quv mashg„ulotining bosqichlarini belgilab, qo„yilgan maqsadga erishishda o„quvchi va o„qituvchining hamkorlikdagi faoliyatini talaballarning auditoriyadan tashqari mustaqil ishlarini aniqlab beradi. - • Monitoring va baholash. O„quv mashg„uloti va butun kurs davomida o„qitish natijalarini kuzatib borish, o„quvchi faoliyatini har bir mashg„ulot va yil davomida reyting asosida baholash. Fitoterapiya fanidan mashg„ulotlarning mavzular va soatlar bo„yicha taqsimlanishi: t/r Mavzular nomi Jami soat Ma‟ruza Amaliy mashg„ul ot Mustaqil ta‟lim K li n ik fa rm a ts iy a K li n ik fa rm a ts iy a K li n ik fa rm a ts iy a K li n ik fa rm a ts iy a 1 Fitoterapiya fani ahamiyati va turi. 5 1 2 2 2 Dorivor o„simliklar preparatlarini dozalash. 5 1 2 2 3 Dori vositalarining yuborish yo„llari. Fitopreparatlar ishlatish usullari. 5 1 2 2 4 Dorilarning ta‟sir turlari va turli omil- larga bog„liqligi. 5 1 2 2 5 Dorilarni qo„shib ishlatish. 5 1 2 2 6 Dorilarni takror qo„llash. 5 1 2 2 7 Dorilarning biotransformatsiyasi va tasnifi. 5 1 2 2 8 Markaziy nerv sistemasiga ta‟sir etuvchi dorivor o„simlik preparatlari. 5 1 2 2 9 Belladona, bangidevona, mingdevona o„simlik preparatlari. Farmakologik va farmakoterapevtik xarakteristikasi, ishlatilishi. 5 1 2 2 1 0 YUrak qon tomir tizimiga ta‟sir etuvchi o„simlik preparatlari. 5 1 2 2 1 1 Nafas a‟zolariga ta‟sir etuvchi dorivor o„simliklar 5 1 2 2 1 2 Me‟da – ichak va jigar faoliyatiga ta‟sir etuvchi dorivor o„simliklar 5 1 2 2 1 3 Peshob haydovchi dorivor o„simliklar 5 1 2 2 1 Qon oqishini to„xtatuvchi dorivor 5 1 2 2 9 4 o„simliklar 1 5 Halq tabobatida ishlatiladigan ayrim dorivor o„simliklar. 5 1 2 2 1 6 Umumiy tonusni oshiruvchi dorivor o„sim-liklar fitopreparatlari. 5 1 2 2 1 7 Dermatologiyada ishlatiladigan fitoprepa-ratlar. 6 1 2 3 Ja`mi 86 17 34 35 Asosiy qism Fanning uslubiy jixatdan uzviy ketma-ketligi Asosiy qismda (ma‟ruza) fanni mavzulari mantiqiy ketma ketlikda keltiriladi. Xar bir mavzuning moxiyati asosiy tushunchalar va tezislar orqali ochib beriladi. Bunda mavzu bo„yicha talabalarga DTSmalaka talabi asosida etkazilishi zarur bo„lgan bilim va ko„nikmalar to„la qamrab olinishi kerak. Asosiy qism sifatiga qo„yiladigan talab mavzularning dolzarbligi,ularning ish beruvchilar talablari va ishlab chiqarish ehtiyojlariga mosligi, mamlakatimizda bo„layotgan ijtimoiy siyosiy va demokratik o„zgarishlar, iqtisodiyotni erkinlashtirish, iqtisodiy xuquqiy va boshqa soxalardagi isloxatlarning ustivor masalalarini qamrab olishi xamda fan va texnologiyalarning so„ngi yutuqlari e‟tiborga olinishi tavsiya etiladi. Yüklə 2,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|