Ta’kidlash joizki, oltin va kumush tangalar pul vazifasini bajargan davrda
iqtisodiyotda inflyatsiya muammosi mavjud bo‘lmagan. Metall pullar o‘rnini
qog‘oz va tanga pullar egallagandan so‘ng iqtisodiyotda inflyatsiya bilan bog‘liq
ziddiyatli holatlar vujudga kela boshladi. Chunki, qog‘oz va tanga pullar o‘zida
haqiqiy qiymatni aks ettirmaydi. Dastlabki davrda ushbu pullar oltin va kumush
metallar hamda tovarlar bilan ta’minlangan edi.
Inflyatsiyaning vujudga kelishiga muomala va ishlab chiqarish sohasi,
shuningdek, mamlakatdagi iqtisodiy – siyosiy omillar hamsabab bo‘ladi.
Inflyatsiyaning vujudga kelishida pul muomalasi omillariga byudjet
taqchilligini qoplash maqsadida muomalaga qo‘shimcha tarzda chiqarilgan pullar,
iqtisodiyotda asossiz ravishda berilgan kreditlar hajmining ortib borishi, mamlakat
pul – kredit siyosatiga aholi ishonchining pasayishi va boshqalar sabab bo‘ladi.
Ishlab chiqarish va iqtisodiy siyosiy omillarga mamlakatda
import hajmining
eksport hajmidan ortib ketishi, tovarlar va ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmi va
sifatining pastligi, byudjet – soliq siyosati, mamlakatning tashqi va ichki iqtisodiy
munosabatlar doirasida amalga oshirayotgan siyosati va boshqalar sabab bo‘ladi.
Inflyatsiyaning vujudga kelishining asosiy sabablaridan biri iqtisodiyotdagi
yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi muvozanatning buzilishidir. Inflyatsiya
sharoitida kapital ishlab chiqarish doirasidan muomala doirasiga oqib o‘ta
boshlaydi, chunki ishlab chiqarish jarayoni iqtisodiy jihatdan samarasiz sohaga
aylanib boradi. Muomala jarayoni ko‘p vaqtni talab etmaganligi bois, dastlabki
bosqichlarda uning ishtirokchilariga ma’lum miqdorda iqtisodiy foyda keltiradi,
lekin inflyatsiya jarayonlarini tezlashtirishga xizmat qiladi. Inflyatsiya mexanizmi
o‘z – o‘zidan rivojlanib, barcha soha va tarmoqlarni qamrab oladi, uning ta’sirida
jamg‘armalar
hajmi qisqaradi, kredit, investitsiya va tovarlar taklifi kamayadi.
Inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi
birinchi sabab – mamlakatda bozor
mexanizmlarining to‘liq joriy etilmasligi, davlatning byudjet daromadlari va
xarajatlari ustidan monopol tartibini joriy etishi hisoblanadi. Bunda davlat
byudjetining daromadlaridan ortiqcha bo‘lgan xarajatlar, ya’ni byudjet taqchilligi
muomalaga qo‘shimcha pullar chiqarish yo‘li bilan qoplanadi. Byudjet
taqchilligini qoplash uchun muomalaga chiqarilgan pullar tovar moddiy
qiymatliklari bilan ta’minlanmaganligi oqibatida mamlakatda inflyatsiya
darajasining ortishiga olib keladi.
Dostları ilə paylaş: