T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

 
4.3.5.2   Üçüncü Kişinin Emri  
           Sollen,  müssen    fiilinden  daha  yumuşak  bir  üslupla    emir    anlamını  içerir.  Bu 
dolaylı anlatım, Konjunktiv I,  II ya da haber kipi ile de ifade edilir.  
1) Du sollst zunächst deine Hausaufgaben machen! 
     Önce ödevlerini yapmalısın! yapman gerekir/lâzım/şart/yapmak   
     zorundasın!, vd. 
2) Du hättest früher kommen sollen!      
    Daha önce gelmeliydin/ gelmen gerekirdi/ gelmen lâzımdı/ gelmen  
    şarttı /gelmek  zorundaydın!, vd.   
  

---

 
221 
           Bu  anlam  kategorisi    yukarıdaki  örneklerde    2)  nolu  cümlede  de  görüleceği 
gibi,  [-mAlI]  biçimbirimi  ve  diğer  seçeneklerle    ifade  edilir.  Cümlenin  dilek  ya  da 
haber  kipi  olması  sollen  kiplik  anlamını  değiştirmez.  2)  nolu  cümlede  aynı  zamanda 
gerekliliğin  anlatması  da  söz  konusudur.  Burada  bir  uyarı  da  vardır.  “Gerekliğin 
anlatması (perfectif du necessitatif) geçmişte gerekli olan, olması istenen bir oluş veya 
kılışın  ifadesine  yarar.  Bu  iş  gerçekleşmiş  veya  gerçekleşmemiş  olabilir.” 
(BANGUOĞLU, 1990: 472) 
           Emir,  buyuru,  talep    içeren  cümleler,    dolaylı    anlatım  (indirekte  Rede) 
biçiminde  de  sollen    filiyle  aktarılır.  Normal  emir  ifadeleri  sollen,  müssen  ile,  daha 
kibar anlatımlı emir  ise mögen  fiiliyle aktarılır. 
3)  Der Vater sagte dem Sohn: “Komm  um 3 Uhr bei mir!” 
     Der Vater sagte ihm, er solle/müsse  um 3 Uhr bei ihm vorbeikommen. 
     Baba oğluna saat 3’te kendisine uğramasını söyledi. 
 
           Yukarıdaki cümlede dolaylı bir anlatım vardır, babanın oğluna yönelttiği emir 
dolaylı olarak konuşan tarafından aktarılmaktadır. 
 
[uğra-ma-sı-n-ı] : 
[uğra-]  
: Bağımlı sözlüksel biçimbirim 
[-ma] 
: Đsim-fiil biçimbirimi  
[-sı]   
: Üçüncü tekil iyelik biçimbirimi                          
[-n]   
: Bağlama ünsüzü 
[-ı]   
: Belirtme durumu biçimbirimi 

---

 
222 
           
[Uğramasını],  bütünsel  olarak  yukarıdaki  cümle  bağlamında  [uğraması 
gerektiğini]  anlamını  da  içerir.  Gereklilik  kipini  ifade  eder,  aynı  zamanda  babanın 
isteğini  de  vurgulamakta  ve  istek  kipliği  anlamını  da  içermektedir.  Burada  başka 
anlatım  seçenekleri    [uğraması  gerektiğini/  uğramasının  şart  olduğunu/  uğramasının 
lâzım/ lüzumlu olduğunu/uğramasının zorunlu olduğunu ] şeklinde ifade edilebilr. 
           Müssen  kadar  sert  olmayan  emir  biçimi  sollen  ile  2.  kişi  şimdiki  zamanda 
oluşturulur. Burada ihmalkârlığa karşı bir uyarı  (Ermahnung zu einer Unterlassung) 
söz konusudur.  
        4)   “Ich plagte Max, er solle das auch einmal am Lehrer versuchen, doch wollte   
                er es nicht tun.” (HESSE, 2007: 53)    
              “Aynı şeyi bir kez de din öğretmeninin üzerinde denemesi için  Demian’ı  
               sıkıştırıyordum,  ama Demian buna pek yanaşmıyordu.” (ŞĐPAL, 1989:61) 
 
           Yukarıdaki  4)  nolu  Almanca  metindeki    dolaylı  anlatım  ifade  eden 
[
solle
]
    ve 
[
wollte
]
    çekimli  fiil  (finites  Verb)  görevindedir.  Burada  dolaylı  anlatımla  bir  emir 
anlamı    vardır.  Kiplik  fiil 
[
solle
],
   
[
–mEsĐ  için
] 
biçimbirimleriyle  verilmiştir.  Aynı 
zamanda 
[
-mEsĐ gerektiği (konusunda)
] 
ş
eklinde de ifade edilebilir. Burada gereklilik 
kipliği, aynı zamanda buyuru anlamı mevcuttur.
 [
wollte
]
 kiplik fiili ise mecazi anlam 
kullanılarak 
[
yanaşmıyordu
]
 şeklinde ifade edilmiştir. Bununla birlikte  [Demian bunu 
pek  yapmak  istemiyordu/yapmak  arzusunda  değildi/yapmağa  niyeti  yoktu]  gibi 
anlamsal  karşılıklarla  ifade  etmek  de    mümkündür.  Böylece  istek  kiplik  anlamı  daha 
açık bir biçimde ifade edilebilir.  
 
 

---

 
223 
           4.3.5.3   Dini Kurallar, Buyruklar 
           Dini kurallar, emirler (Die religiösen Gebote)  ve rituellerin yapılması gereği 
de sollen  ile ifade edilir. 
1) Du sollst  nicht töten. 
     Öldürmemelisin. 
           Burada farklı seçenekler [Öldürmemen gerekli/ şart/ lâzım/elzem/ gerekmekte/ 
öldürmemek zorundasın] vb. karşılıklarıdır. 
2) Die reichen Moslems sollen einmal in ihrem Leben pilgern. 
                  Zengin müslümanlar yaşamlarında bir kez  hacca gitmelidir. 
              2.  cümleyle  ilgili  farklı  karşılıklar  [gitmeleri  gerekli/  şart/lâzım/  elzem 
/zorunlu/ gerekmekte], vb.dir.   
 
           Yukarıdaki  dini  kurallar  gereklilik  kipi  kodlayıcısı  [-mElĐ]  biçimbirimi  ile  ve 
diğer  seçeneklerle  ifade  edilir.  1)  nolu  cümlede  [-sĐn],    ödevsel  (deontik)  kipliğin  alt 
kategorisi  olan    buyrumsal  kiplik  (commissive)  belirtir.
 
Çünkü  dini  kurallar,  emirler 
karşısında    bireylerin  tercih  özgürlüğü  vardır.  Bunlar  müssen    ile  ifade  olunan  mutlak 
zorunluluklar değildir. BANGUOĞLU(1990:471-472), bu eki “gerekliliğin bildirmesi” 
olarak niteler.