O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat

 
Mavzu yuzasidan savollar 
1.Inson hayotida tabiatning tutgan o’rni qanday?
2.Tabiat bilan tanishtirishda qanday vazifalar amalga oshiriladi? 
Z.Tabiat vositasida bolani har tomonlama tarbiyalash degandl nimani tushunasiz? 

---

IV. MAVZU: BOLALAR BOG’CHASIDAGI BOLALARNI TABIAT BILAN TANISHTIRISH 
MAZMUNI 
 
Reja: 
1.Tabiat haqidagi beriladigan bilimlar mazmunining bolalar yoshiga mos kelishi 
zarurligi. 
2. Tabiat bilan tanishtirish printsiplari.
3.Tabiat bilan tanishtirish dasturining tuzilishi. 
Tabiat vositasida tarbiya berish umumiy tarbiyaning bir kismi bo’lib, u o’z oldiga 
bolalarning yosh xususiyatlarini, bilshp jarayonlari, qobiliyatlarini yaxshi bilgan holda 
tarbiya berishnn vazifa kilib qoyadi. Maktabgacha tarbiya ishida uning ko’p qirralari 
borki, bu pedagogika fani qonuniyatlarini o’rganish bilan shugullanadigan juda keng 
ijtimoiy hodisadir. 
Biz bolalarni tabiat bilan tanishtirar ekanmiz. avvalo. pedagogika fanining 
asoschilarini aytib o’ttan fnkrlarga asoslanamiz. Garbning ilgor pedagoglaridan 
Kominskiy bolalarga beriladigan bilim hayotiylikka va kurgazmalilikka asoslanishi 
kerak; - degan edi. Bolalarga tabiat orkali beriladigan bilimlar turlicha metod va 
usullar bilan olib boriladi va ekskursiya, sayr, ta`limiy oyinlar orqali mustahkamlanib 
chuqurlashtiriladi. 
Dasturning tabiat bilan tanishtirish bulimiga materiallar quyidagi printsiplar 
asosida tanlanadi: Bolalarni tabiat bilan tanishtirsh printsiplari 
Bolalar yoshiga 
Ko’rgazmalilik 
Entsiklopedik 
Moslik printsipi printsipi 
printsip 
Ilmiylik
Ulkashunoslik 
- 
printsipi 
printsipi 
Bolalar yoshiga moe jonli va jonsiz tabiat haqida oddiy tushunchalar berish 
bolalarga beriladigan bilimlar oddiy bo’lishi bilan birga ilmiy aniq bo’lishi kerak. 
Masalan: o’simlikni yoruglikka, suvga, issikdikka bo’lgan extiyoji. 

---

Bolalarga beriladigan bilimlarning barchasi ko’rgazma asosida berilishi shart. O’z 
o’lkasi tabiati haqida chuqur bilim berish. Tabiatshunoslikning barcha sohalari 
(botanika, zoologiya, astronomiya) hakida bilim berish. 
Yuqorida aytib o’tilgan printsiplar bir-biri bilan bogliq xolla olib boriladi. 
Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda ilmiylilik printsipiga rioya qilinadi. Beriladigan 
tabiat haqidagi bilimlar ilmiy bo’lishi bilan birga bolalar tuigunadigan bo’lishi zarur. 
Masalan: Erta bahorda kunlar isiydi. Kunlar isigani sababli daraxtlar kurtak 
chiqaradi. Osmon ko’m-ko’k tus oldi biz endi boqcha er maydonchasiga ekin ekishim iz 
mumkin. 
Mana shunday oddiy misollar orqali bolalar aniq va ilmiy asosda tushunchalarga 
ega bo’ladilar. 
Ilmiy printsip bolalar yoshiga mos bo’lsagina samarali natija beradi. Bu haqda 
Y.A.Komenskiy shunday degan: Oddiydan - murakkabga, yaqindan- uzoqqa, 
tanishdan-notanishga tomon borish kerak. Bu printsiplar dasturdagi tabiat bilan 
tanishtirish bo’limida o’z aksini topgan. Biz bolalarni tabiat bilan tanishtirishda 
bevosita o’zlariga yaqin bo’lgan, atroflarini o’rab turgan tabiat bilan tanishtirishdan 
boshlaymiz. Bolalarga avval boqchadagy daraxtlar so’ngra o’rmondagi daraxtlar 
haqida bilim beramiz. Demak, biz yaqindan-uzoqqa tomon degan qoidaga rioya 
qilishimiz zarur. 
Biz bolalarga bilim berishda ularning avvalgi bilimlariga tayanamiz. Shundagina 
ular yangi bilimni chuqur o’zlashtirib oladilar. Bolalarga beriladigan bilim ilmiy, bolalar 
yoshiga mos 6o’lsa-Y. ular ko’rgazmasiz bo’lsa, bolalar yaxshi tushunmaydilar. 
Y.A.Komenskiy shunday degan: "Avval sezgilarda bo’lmagan narsa, intellektda 
ham buliaydi". 
Shundan kelib chiqib hissiy tajribani bilish va o’rganish asosida quyidagi 
ko’rgazmalilik printsipini asoslab berdi. Ko’rgazmalilik faqat buyum, hodisalarni ko’rib 
idrok etish emas, balki ularni hamma sezgi organlarini jalb qilgan holda idrok qilishdan 
iborat. Bu didaktikaning oltin qoidaei hisoblanadi. Agar biror bir predmetni bir necha 
sezgi organlari bilan idrok qilish mumkin bo’lsa, shu narsani idrok qilish uchun bir yula 
bir necha sezgi organlarini ishga solish lozim. Agar o’rganilayotgan predmetni ko’rish
imkoni bulmasa. ularning sur`atlari yoki modellariga murojaat qilish lozim. 
Demak, ko’rgazmalilik bolalarni abstrakt tushanchalarini real anglashga olib keladi. 

---

Entsiklopedik so’zi grekcha so’z bo’lib, barcha fanlarni har tomonlama bilim olish, 
bilimlar yigindisi manosida qo’llaniladi 
Bolalar osmon jismlarini astronomiyadan, o’zi tutilib usgan shahar, qishloq, voha, 
dare, toglarning nomlarini geografiyadan; o’simliklar nomlari. ularning uziga xos 
xususiyatlari botanikadan bilib boradilar. 
Tabiatshuposlik bilimlarini oddiydan - murakkabga tizimli ravishda yakindan - 
ya`ni o’z o’lkasi tabiatidan boshlab uzoq ya`ni boshqa o’lka tabiatini tanish. o’rganish 
asosida amalga oshiriladi. O’z o’lkasi tabiati bilan tanishish bevositasi bolani tevarak - 
atrofdagi, boqchasidagi er maydonchasidagi o’simliklar, gullar, ko’chatlar, daryo va 
ko’l nomlari, tog’lar, yo’lda uchraydigan maysalar nomi, hayvonot olami; ya`ni bola 
kundalik hayoti davomida duch keladigan jonli va jonsiz tabiat bilan tanishishdan 
boshlash zarur. Shu tizim asosida ish tashkil etilsa, o’zga o’lkaning tabiati bilan 
tanishish engil, oson kechadi.