O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat

Mavzu yuzasidan savollar: 
1. G’arb pedagoglaridan, bola tarbiyasida tabiatni tuggan o’rni haqidagi qanday 
ilmiy asarlari va fikrlarini bilasiz? 
2. "Inson tarbiya predmeti sifatida" asarining muallifi kim? 
Z. Qomusiy olimlarimizda Abu Ali ibn Sino, al Farobiylarning tabiatga oid kanday 
asarlarini bilasiz? 
4. Xadisi - sharifda tabiatni asrash, e`zozlashga doyr bandlardan mieol keltiring? 
III. MAVZU: TABIAT - BOLALARNING HAR TOMONLAMA KAMOL TOPISHIDA 
ASOSIY OMIL SIFATIDA 
 
Reja: 
1. Bolalarning umumpsixologik pivojlanishida tabiat asosiy omil sifatida. 
2. Tabiat bilan tanishtirish metodikasinnng vazifalari
3.Tabiat bilan tanishtirish orqali barcha tarbiya turlarini rivojlantirish. 
Bolalarni har tomonlama rivojlantirish. Ularni barkamol qilib o’stirish tugilgan kun 
idan boshlab amalga oshiriladi. 
Bugungi kunda mustakil O’zbekistonimizda olib borilayotgan ta`lim sohasidagi 
islohotlarning bosh maqsadi aynan mana shunga qaratilgan YA`ni o’sib kelayotgan 
yosh avlod mustakil O’zbekistonimizning kelajagini, taraqqiyotini kafolatlaydi. Manna 
shu ustivor yo’nalishlardan kelib chiqqan holda bolalar bog’chalarida farzandlarimizga 
berilgan xar qanday bilim ularda Vatanga sadoqat o’z o’lkasini sevish, Vatan bilan 
g’ururlanish ruxini tarbiyalashi lozim. Shunday ekan tabiat bilan tanishtirish 
metodikasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat bo’lishi lozim:

---

- Bolalarni o’z o’lkasini sevishga o’rgatish. 
- O’zining, tengdoshlari va kattalarning mehnatini qadirlashga o’rgatish.
- tabiat orqali psixik jarayonlarni rivojlantirish (sezgilar,idrok, xotira, xayol, 
tasavvur, nutq diqqat).
- Bolalarni xissiyotini irodasini rivojlantirish.
- Tabiat in`om etgan ne`matlarni avaylab asrashga o’rgatish. Yuqoridagi 
vazifalardan kelib chiqqan xolda, bolalarni har tomonlama tarbiyalashda tabiat orqali 
– Aqliy tarbiya; - Axloqiy tarbiya; - Nafosat tarbiyasi; - Jismoniy tarbiya; - Ekologik 
tarbiya; Iqtisodiy tarbiya berish lozim.
Yosh avlodga aqliy tarbiya berish umumiy tarbiyaning tarkibiy qismlaridan birini 
tashkil etadi.
Aqliy tarbiya berish ko’zlangan maqsadb maktabgacha yoshdagi bolalarni tevarak 
– atrofdagi hayotning eng oddiy xodisalari haqida turli tasavvurlar hosil qila olishga 
o’rgatib borishdan iborat. Tabiat vositasida bolalarga aqliy tarbiya berish biz 
yashaydigan muhitdagi o’simlik va xayvonot olami bilan tanishtirish, jonlig’jonsiz 
tabiat haqida tushuncha berish haqidagi, uning elementlari, tabiatda bo’ladigan 
hodisalar, yomg’ir, yulduzlar, oy haqida, er haqida tushunchalarini mashg’ulot vaqtida 
so’rab bilish mumkin. Bola tevarakg’atrofdagi narsalar, ularning shakli, rangi, 
kattag’kichikligini ko’rib ular xaqida fikir yuritadi. Aqliy tarbiyaning eng muhim 
vazifalaridan yana biri bolalarni tarbiyalash. Bolalarga aqliy tarbiya berishda tabiat 
vositalardan foydalanish ma`lum bir tizim asosida amalga oshirilishi kerak. Buning 
uchun eng avvalo tabiat bilan tanishtirishning eng oddiy tushunchalaridan boshlab 
tabiat haqidagi ilmiy dunyoqarashlar hosil qilinadi. Natijada bolalarda ko’rgazmali 
obrazli, ko’rgazma xarakatli tafakkur rivojlanadi. Buning ahamiyati shundaki 
tanishtirilgan tabiatning xar bir vositasi bola ongida fikrida tushunchasida mustaxkam 
iz qoldiradi. 
Axloqiy tarbiya deyilganda yosh avlodni Vatanga, kishilarga muhabbat, ularga va 
ular mexnatiga hurmat tuyg’ulari, baynalminallik kurtaklari, kishi – kishiga do’st, 
tinchlik, xarakterning irodaviy xislatlari va shaxsning ijobiy axloqiy sifatlar, 
poklik,to’g’rilik, xullas olijanob inson uchun nimaiki zarur bo’lsa, hammasini 
mujassamlashtirilgan holda tarbiyalash tushuniladi.
Yosh avlodda bu xislatlarni kamol toptirish uchun tabiat omilidan keng 
foydalanish kerak. Buni amalga oshirish bir kunlik, bir oylik ish emas, bolki bu uzoq 

---

davom etadigan murakkab jarayon bo’lib, kerak bo’lsa yillab tarbiya talab qiladigan 
mehnatning maxsuli xisoblanadi.
Tabiat vositasida axloqiy tarbiya berish uchun bog’cha uchastkalariga ekilgan 
ekinni parvarish qilish, gullarning har bir gulni nixolni asrash, uni parvarish qilish, 
gullarni tagini yumshatish, sug’orish kabi ishlarni bajarish jarayonida amalga oshirish 
mumkin. Bolalarni bog’cha maydonchasida, tabiat burchagida, o’simlik yoki xayvonni 
tanishtirish jarayonini tashkil etish kerak bunda tarbiya tanishtirishni qiziqarli jonli 
sharoitga bog’lab bolalarning e`tiborini o’ziga rom etib tashkil etish kerak. Tabiat 
vositasida bolalarga axloqiy taribya berishning yo’llari juda ko’p va xilma-xil.
Yoshlarga nafosat tarbiyasini berishdan maqsad shaxsning didini, go’zallikni his 
etib doimo unga intilib yashash xislatini tarkib toptirishdir. Chindan xam tabiatni uning 
go’zal manzaralarini tog’ rog’larni sevmagan undan roxatlanmagan kishi bo’lmasa 
kerak. Gullarning, mevalarning hidi, shakli va rangi, qushlarning sayrashi, ariqlardan 
suvlarning shildirab oqishi, oyoq ostidagi qorning g’ijirlashi - bularning barchasi 
balalarda tabiatdagi narsa va xodisalarni his qilishga imkon beradi va ularda estetik 
hissiyotni tarbiyalash va o’stirish uchun boy material bo’lib xizmat qiladi. Ma`lumki, 
yosh bolalar chiroyli, yorqin, rang, predmetlarni yaxshi ko’radilar. Go’zallik xavas, 
qiziqish xar bir bola ongida mavjud. Biz bola ongidagi fikridagi ana shu qiziqishni 
rivojlantirishimiz zarar. Bunda asosiy vosita rolini tabiat oynaydi.Maktabgacha 
yoshdagi bolalarning tabiat vositasida nafosat tarbiyasini istagan faslda amalga 
oshirish mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga mexnat tarbiyasini berish ularni mexnatsevarlik 
ruhida tarbiyalash mehnatga bo’lgan qiziqishlarini oshirish, kattalar yaratgan mexnat 
maxsulini e`zozlash, uning qadriga etish ruxida tarbiyalashni bolalik davridan 
boshlashi lozim. Bolalarning mexnat tarbiyasi burchagida ulzorda, o’simliklar va 
xayvonlarni parvarishlash jarayonida amalga oshiriladi. Mexnat tarbiyasi xar bir 
guruxning yosh xususiyatini xisobga olgan xolda amalga oshirilsa, maqsadga muvofiq 
bo’ladi.
Kichik guruxda mehnat tarbiyasinn berishda bolalar tarbiyachi bilan 
birga 
xonadagi 
o’simliklarga.suv 
quyadilar, 
akvariumdagi 
baliqlarga 
ovqat 
beradilar, 
qushlarga 
don 
tashlaydilar, 
boqcha 
hovlisidagi 
poliz ekiilarini yig’ib-terib olishda ishtirok etadilar. O’rta guruhda mehnat tarbiyasi bir 
oz murakkablashadi, boqcho maydonchasidagi o’simliklarni o’zlari parvarish qiladilar. 
Tabiat burchagidagi 
hayvonlarni o’zlari ovqatlantiradilar, parvarishlaydilar. Katta 
tayyorlov guruhlarda amalga oshiriladigan mehnat tarbiyasi ham bir muncha o’ziga 

---

xosligi, murakkabligi bilan ajralib turadi. Bolalarning o’simliklarga bo’lgan munosabati, 
mehnat qilishlari jonli tabiatga, Vatanga bo’lgan muhabbatni yanada oshiradi.