ŞƏFƏq adişİRİN qızı HƏBİbullayeva

Dissertasiyanın 
üçüncü 
fəslində 
layların 
neft 
veriminin 
yüksəldilməsi texnologiyalarının işlənməsi üçün aparılmış laboratoriya 
tədqiqatlarının nəticələri verilmişdir. Burada təklif olunan üsulla laya təsir 
olunması üçün iki ayrı-ayrı quyular seçilərək, təklif olunan tərkibin 
komponentlərinin hər birini ayrılıqda quyularla laya vurmaqla, onların 
layın quyudibi zonasında deyil, layın dərinliklərində (məsələn, quyuların 
drenaj zonalarının sərhəddində) görüşərək ekzotermik reaksiyaya 
girməsinə nail olmaqdır. Odur ki, bu üsulun həyata keçirilməsində iştirak 
edən quyuların seçilməsinə xüsusi yanaşma ilə nail olmaq olar. Bunun 
üçün həm quyular arasında hidrodinləmə üsulundan, həm də quyular 
arasında korrelyasiya əlaqəsindən istifadə olunmalıdır. Seçilmiş quyular 
arasındakı korrelyasiya üsulu ilə hidrodinamik əlaqənin ən yüksək 
olduğuna əmin olduqdan sonra həmin quyular vasitəsi ilə təklif olunan 
texnologiyanı həyata keçirmək olar. Bu yolla seçiləcək quyularda təklif 
olunan üsulla neftvermə əmsalının artırılmasını öyrənmək üçün yüksək 
hidrodinamiki əlaqəyə malik iki vurucu quyudan laya təsir üçün 

---

15 
laboratoriya təcrübələri aparılmışdır. Laboratoriya təcrübələri xətti lay 
modelində deyil, beşnöqtəli lay modelində aparılmışdır. Lay modeli şəkildə 
göstərilmişdir. 
Şəkil. Lay modelində layların neftvermə əmsalının artırılması üçün 
termokimyəvi üsulun tətbiqi 
1- Sıxılmış hava; 16 – beş nöqtəli lay modeli; 
2- Təzyiq tənzimləyicisi; 5, 6, 8, 9 – hasilat quyuları; 
3, 4, 11 – sıxıcı qablar; 7 – vurucu quyu; 
10, 12, 13, 14 – siyirtmələr; 15- transformator yağı. 

---

16 
Cədvəl 
№
№ 
Neft 
Dəniz suyu ilə 
sıxışdırma 
Məlum tərkiblə (prototiplə) 
sıxışdırma 
Təklif olunan 
üsulla sıxışdırma 
S
us
uz
N
Ə
, 
%
S
on 
N
Ə
, 
%
V
urul
an
m
ay
eni
n 
h
əc
m
i,
V
m
.h
.,
 
il
ə 
A
ra
qa
tı
-n
ın
h
əc
m
i,
V
m
.h
.
 i
lə
 
S
us
uz
N
Ə
, 
%
S
on 
N
Ə
, 
%
V
urul
an
m
ay
eni
n 
h
əc
m
i,
V
m
.h
.
 i
lə
 
A
ra
qa
tı
-n
ın
h
əc
m
i,
V
m
.h
.
 i
lə
 
S
us
uz
N
Ə
, 
%
S
on 
N
Ə
, 
%
1 
P
al
çı
q 
P
il
. 
ya
ta
ğı
49,2 63,4 
2,9 
0,1 
- 
79,5 
1,0 
0,1 
- 
86,5 
2 
N
/D
aş
la
rı
ya
ta
ğı
50,5 65,4 
2,9 
0,1 
- 
80,7 
1,0 
0,1 
- 
89,5 
3 
P
al
çı
q 
P
il
. 
ya
ta
ğı
- 
- 
0,1 
62,4 79,7 
1,8 
0,1 66,6 86,3 
4 
S
anqa
ç.
-D
u
v.
ya
ta
- 
- 
0,1 
63,0 79,2 
1,8 
0,1 68,1 87,1 
Aparılmış laboratoriya təcrübələrinin nəticələri (cədvəldə verilmişdir)
göstərdi ki, xətti lay modelində aparılmış təcrübələrin nəticələri ilə 
müqayisədə iki quyu vasitəsi ilə laya təsir etdikdə neftvermə əmsalı 8-10% 
çox olur. 
Cədvəldən göründüyü kimi son neftvermə əmsalı neftlərin tərkibindən 
asılı olaraq 83,3 – 86,5 % olmuşdur.

---

17 
Üçüncü fəsildə həmçinin neftvermə əmsalının yüksəldilməsi üçün 
yeni mikrobioloji təsir üsullarının işlənməsi istiqamətində aparılmış 
laboratoriya eksperimentlərinin nəticələri verilmişdir. Eyni zamanda 
Balaxanı-Sabunçu-Ramana 
neft 
yatağının 
sahələrində 
aparılmış 
mikrobioloji təsir üsullarının tətbiqindən alınan nəticələr təhlil edilmiş və 
onların müxtəlif süxurlara təsir mexanizmləri də araşdırılmışdır. Bu 
araşdırmaların nəticələri əsasında yataqların litoloji tərkibindən, süxurların 
tərkibindən asılı olaraq daha yüksək səmərə verəcək tərkiblərin təsnifatı 
verilmişdir. 
Laylara mikrobioloji təsir texnologiyasını elə üsullara aid etmək 
olar ki, o öz növbəsində iqtisadi cəhətdən səmərəli olmaqla bərabər, həm 
də məlum kimyəvi üsullardan fərqli olaraq ekoloji cəhətdən daha 
təhlükəsiz olub çıxarılan neftin tərkibinə təsirsizdir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, mikrobioloji təsir texnologiyasının tətbiqi, 
böyük enerji və xərc itkiləri tələb etmədən cari neftçıxarma əmsalını 
yüksəltməyə imkan verən azsaylı texnologiyalara aiddir. 
Karbohidrogen çıxarılmasının səmərəliliyinin mikrobioloji üsullarla 
yüksəldilməsi aşağıdakı bir sıra prinsiplərə əsaslanır: mikrooqranizmlər lay 
şəraitində müxtəlif bioloji maddələr sintez edir ki, onlar da neftin 
özüllüyünü azaldır, bunun nəticəsi olaraq layda neftin hərəkətliliyini 
yüksəldir. 
Bakteriyalar sinfini təşkil edən müxtəlif mikrooqranizmlər 
karbohidrogen mühitində yaşayaraq həyat fəaliyyətini davam etdirir və 
çoxalırlar. 
Mikrobioloji təsir texnologiyalarının əsasını təşkil edən müxtəlif növ 
mikroorqanizmlər laydakı karbohidrogenlərdən də qidalanaraq onlara fəal 
şəkildə təsir edərək, cari neftçıxarma əmsalının artırılmasına müsbət təsir 
edən biospirtlərin, biohəlledicilərin, zəif bioturşuların əmələ gəlməsinə 
səbəb olur ki, bu da öz növbəsində neftin özüllüyünün azalmasına, onun 
tərkibində olan və süxur səthinə hopmuş ağır komponentlərin: parafin, 
qətran və asfaltenlərin həll olmasına, bu səbəbdən də məsaməli mühitin 
keçiriciliyinin artmasına səbəb olur. Ümumiyyətlə, neftçıxarmanın
mikrobioloji təsdir üsulları ilə artırılmasının üstünlüklərini qısaca olaraq 
aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: 
1) Neft yataqlarının quyularının məhsuldarlığının yüksəldilməsi; 
2) Quyuların səmərəli istismar müddətinin artırılması; 
3) Lay suyunun özüllüyünün yüksəlməsi; 
4) Layda kükürd qazının miqdarının azalması və nəticədə neft-qaz 
quyularında onun avadanlıqlara təsirinin azalması; 

---

18 
5) Avadanlığın dayanmasının azalması; 
6) Mikrooqranizmlərin həyat fəaliyyəti nəticəsində biospirtlərin, 
biohəlledicilərin, bioqazların, zəif bioturşuların əmələ gəlməsi; 
7) Yaranan bioloji aktiv maddələrin layın məsaməli səthində 
desorbsiyaya kömək etməsi; 
8) Mikroorqanizmlərin ifraz etdiyi qazlar lay daxilində təzyiqi artırır 
ki, bu da neftin sıxışdırılaraq çıxarılmasına kömək edir; 
9) Çıxarılan neftin keyfiyyəti yaxşılaşır; 
Hal-hazırda mikrobioloji üsullarla neftçıxarma geniş tətbiq 
olunmağa başlamışdır, çünki gündən-günə neft ehtiyatlarının strukturu 
pisləşir, sulaşmış və yüksək özülülüklü neft yataqları artır. 
Bunlarla yanaşı mikrobioloji üsullar bəzi çatışmamazlıqlara 
malikdirlər ki, bu da onların sənayedə geniş tətbiqinə mane olur: 
- lay şəraitində mikroorqanizmlərin artmasının məhdudluğu; 
- mikrooqranizmlərin zəhərliliyinin yaranması və onun çıxarılan 
neftdən ayrılma tələbi; 
- karbohidrogen birləşmələrinin mikroorqanizmlərə mənfi təsiri; 
- ənənəvi tətbiq edilən bakteriya ştamlarının lazımi miqdarda aktiv
komponentlər ( SAM, CO
2
və s.) sintez etməməsi. 
Bununla əlaqədar neftçıxarmanın səmərəliliyinin yüksəldilməsi 
məqsədi ilə mikrobioloji üsulları gələcəkdə daha da inkişaf etdirmək, 
biotexnoloji metodları təkmilləşdirmək zəzurəti yaranır. 
Aparılmış laboratoriya tədqiqatları nəticəsində yüksək səmərə 
verəcək yeni mikrobioloji təsir üsulu və bu üsulda istifadə olunacaq yeni 
tərkib işlənmişdir.