Skipulagt íþróttastarf, áfengisneysla og reykingar meðal unglinga
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.4% 1.8% 91.1% 88.6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Strákur í 10.bekk sem æfir íþrókr 4 sinnum eða olar, á enga vini sem drekka eða reykja Stelpa í 10.bekk sem æfir íþrókr 4 sinnum eða olar, á enga vini sem drekka eða reykja Strákur í 10.bekk sem æfir ekki íþrókr og á marga vini sem drekka og reykja Stelpa í 10.bekk sem æfir ekki íþrókr og á marga vini sem drekka og reykja Líkurnar á því að hafa orðið drukkinn 75 Reykingar Líkurnar á því að unglingarnir hafi reykt sígarettur um ævina eftir kyni, íþróttaiðkun og reykingum vina eru með svipuðu móti og líkurnar á áfengisneyslu eftir sömu breytum. Unglingar eru almennt séð líklegri til þess að hafa prófað að reykja sígarettur heldur en að hafa orðið drukkin. Ástæðan fyrir þessu er eflaust sá stigsmunur sem er á því að hafa orðið drukkinn einu sinni eða hafa prófa að reykja sígarettu einu sinni. Mælingin á áfengisneyslu er í raun nákvæmari á þann máta að hún sigtar betur út þá sem eru í einhverri áfengisneyslu að ráði og tekur því ekki með þá sem hafa smakkað nokkra sopa en mælingin á reykingunum tekur með alla þá sem einhverntíman hafa prófað. Á mynd átta kemur í ljós að töluverður munur er á milli kynjanna. Stelpur eru mun ólíklegri en strákar til þess að hafa reykt sígarettur bæði þær sem æfa íþróttir með íþróttafélagi og þær sem ekki æfa íþróttir með íþróttafélagi. Mynd 8. Reiknuð forspárlíkindi fyrir líkurnar á því að unglingar hafi reykt sígarettur eftir kyni og íþróttaiðkun 13.6% 9.4% 5.5% 22.2% 15.8% 9.5% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% 22% 24% 26% 28% 30% Stundar aldrei íþrókr Stundar íþrókr 1-‐3 sinnum í viku Stundar íþrókr 4 sinnum í viku eða olar Líkurnar á því að hafa reykt sígareaur Stelpur Strákar 76 Því oftar sem unglingar æfa íþróttir með íþróttafélagi því ólíklegri eru þeir til þess að hafa reykt sígarettur. Kynjamunurinn er nokkuð mikill og áberandi minnsti kynjamunurinn er meðal þeirra unglinga sem æfa fjórum sinnum í viku eða oftar. Sem dæmi má nefna að aðeins 5,5% líkur eru á því að stelpa sem stundar íþróttir með íþróttafélagi fjórum sinnum í viku eða oftar hafi reykt sígarettur en 9,5% líkur á því hjá strákum sem æfa íþróttir fjórum sinnum í viku eða oftar. Meðal þeirra stráka sem æfa einu sinni til þrisvar eru líkurnar áþví að þeir hafi reykt sígarettur 15,8% og líkurnar hjá stelpum sem æfa jafn oft eru 9,4%. Líkurnar hjá þeim sem ekki æfa íþróttir eru töluvert hærri og kynjamunurinn þar er meiri. Líkurnar hjá stelpum eru 13,6% en 22,2% hjá strákum. Mynd 9. Reiknuð forspárlíkindi fyrir líkurnar á því að unglingar hafi reykt sígarettur eftir bekk og íþróttaiðkun 16.0% 11.2% 6.6% 17.8% 12.5% 7.4% 18.6% 13.1% 7.8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% Stundar aldrei íþrókr Stundar íþrókr 1-‐3 sinnum í viku Stundar íþrókr 4 sinnum í viku eða olar Líkurnar á því að hafa reykt sígareaur 8. bekkur 9. bekkur 10. bekkur 77 Á mynd níu má sjá niðurstöður fyrir líkurnar á því að unglingur hafi reykt sígrettur eftir bekk og íþróttaiðkun. Eins og áður eru þeir unglingar sem æfa íþróttir ólíklegri til þess að hafa reykt sígarettur heldur en þeir sem æfa ekki íþróttir. Einnig kemur hér í ljós munurinn eftir því hvort unglingarnir eru í 8., 9., eða 10. bekk. Ólíkt því sem kom í ljós varðandi áfengisneyslu, þá er ekki mikill munur á því hvort unglingar hafi reykt sígarettur eftir því í hvaða bekk þeir eru. Vissulega er til staðar örlítil aukning í líkunum á því að unglingar hafi reykt eftir því sem þeir eru eldri en munurinn er virkilega lítill. Ef skoðaðir eru þeir unglingar sem stunda aldrei íþróttir þá eru 16% líkur á því að þeir sem eru í 8. bekk hafi orðið drukknir, 17,8% líkur hjá þeim sem eru í 9. bekk og 18,6% líkur hjá þeim sem eru í 10. bekk. Líkurnar fara svo lækkandi eftir því sem unglingarnir æfa íþróttir oftar í viku en munurinn eftir bekkjardeildum helst áfram lítill. Ef skoðaðir eru þeir sem stunda íþróttir fjórum sinnum í viku eða oftar sést að líkurnar á því að unglingar í 8. bekk hafi reykt sígarettur eru 6,6%, hjá þeim í 9. bekk eru þær 7,4% og þeim í 10. bekk 7,8%. Mynd tíu sýnir líkurnar á því að unglingar hafi reykt sígarettur eftir því hversu marga vini þeir eiga sem hafa reykt sígarettur, bæði meðal þeirra unglinga sem stunda íþróttir með íþróttafélagi og þeirra sem ekki stunda íþróttir með íþróttafélagi. Rétt eins og umfjöllun um áfengisneyslu hér að ofan sýndi fram á þá eru gríðarlega sterk jafningjaáhrif bæði hvað varðar áfengisneyslu og það á einnig við um reykingar unglinga. Skýrt kemur fram á myndinni hve sterk jafningaáhrifin eru hjá unglingum á þessum aldri. Þeir unglingar sem eiga vini sem reykja sígarettur eru margfalt líklegri til þess að hafa reykt sjálfir. Reykingar eru óalgengari meðal þeirra sem æfa íþróttir heldur en meðal þeirra sem æfa ekki íþróttir. Þeir unglingar sem segjast eiga enga vini sem reykja sígarettur eru ólíklegir til þess að gera það sjálfir en þeir sem æfa ekki íþróttir eru lang líklegastir til þess að reykja af þeim sem eiga enga vini sem reykja. 78 Mynd 10. Reiknuð forspárlíkindi fyrir líkurnar á því að unglingar hafi reykt sígarettur eftir íþróttaiðkun og reykingum vina. Þeir unglingar sem eiga fáa eða marga vini sem reykja sígarettur eru mun líklegri til þess að reykja sjálfir heldur en þeir sem eiga enga vini sem reykja. Þetta á við bæði hjá þeim sem æfa íþróttir og þeim sem æfa ekki íþróttir en munurinn á því að eiga enga vini og einhverja vini sem reykja er meiri meðal þeirra sem æfa ekki íþróttir. Ef skoðaðir eru þeir unglingar sem eiga enga vini sem reykja má sjá að þeir eru ekki mjög líklegir til þess að hafa prófað að reykja sjálfir. Þeir sem eru ekki í íþróttum eru þó líklegastir af þeim en líkurnar á því að sá sem æfir ekki íþróttir en á enga vini sem reykja hafi prófað að reykja eru 9,5%. Hjá þeim sem æfa íþróttir eru líkurnar lægri eða 6,5% hjá þeim sem æfa einu sinni til þrisvar í viku og 3,7% hjá þeim sem æfa fjórum sinnum í viku eða oftar. Ef skoðaðir eru þeir sem eiga marga vini sem reykja þá kemur í ljós að þeir unglingar sem æfa íþróttir fjórum sinnum eða oftar og eru líkurnar á því að þeir hafi reykt 20,1% en líkurnar hjá þeim sem æfa einu sinni til þrisvar eru 30,9% og hjá þeim sem æfa ekki íþróttir og eiga marga vini sem reykja eru líkurnar 40,5%. Töluverður munur er þar með á unglingum sem æfa íþróttir og þeim sem æfa ekki íþróttir og mestur er munurinn meðal þeirra unglinga sem eiga marga vini sem 9.5% 6.5% 3.7% 18.4% 12.9% 7.7% 40.5% 30.9% 20.1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% 65% 70% Stundar aldrei íþrókr Stundar íþrókr 1-‐3 sinnum í viku Stundar íþrókr 4 sinnum í viku eða olar Líkurnar á því að hafa reykt sígareaur Engir vinir sem reykja sígareaur Fáir vinir sem reykja sígareaur Margir vinir sem reykja sígareaur 79 reykja. Líkt og með áfengisneysluna er að eiga sér stað greinilegt samspil á milli íþróttaiðkunar og félagslegra áhrifa frá vinum. Ef unglingar eiga ekki neina vini sem reykja sígarettur þá hefur íþróttaiðkun lítil, en þó einhver áhrif, þar sem þeir unglingar eru mjög ólíklegir til þess að reykja sjálfir sama hvort þeir séu í íþróttum eða ekki. Þeir unglingar sem eiga fáa eða marga vini sem reykja sígarettur eru líklegri til að reykja sjálfir en þarna spilar íþróttaiðkunin stærra hlutverk. Þeir unglingar sem æfa íþróttir eru ólíklegri til að reykja sígarettur þó þeir eigi vini sem gera það í samanburði við þá sem ekki æfa íþróttir og eiga vini sem reykja. Mynd 11. Reiknuð forspárlíkindi fyrir líkurnar á því að unglingar hafi reykt sígarettur Á mynd ellefu er sett fram öfgafullt dæmi um það hversu mikil áhrif íþróttaiðkun og jafningjaáhrif hafa á reykingar unglinga. Á myndinni eru tekin dæmi um fjóra unglinga sem allir eru í 10. bekk. Í fyrsta lagi er tekið dæmi um strák og stelpu sem æfa íþróttir fjórum sinnum í viku eða oftar ásamt því að eiga ekki neina vini sem drekka áfengi eða reykja sígarettur. Afskaplega litlar líkur eru á því að þessir krakkar hafi reykt sígarettur eða 3,4% líkur hjá viðkomandi strák og 1,9% líkur hjá viðkomandi 3.4% 1.9% 91.0% 84.7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Strákur í 10.bekk sem æfir íþrókr 4 sinnum eða olar, á enga vini sem drekka eða reykja Stelpa í 10.bekk sem æfir íþrókr 4 sinnum eða olar, á enga vini sem drekka eða reykja Strákur í 10.bekk sem æfir ekki íþrókr og á marga vini sem drekka og reykja Stelpa í 10.bekk sem æfir ekki íþrókr og á marga vini sem drekka og reykja Líkurnar á því að hafa reykt sígareaur 80 stelpu. Í öðru lagi eru tölur fyrir strák og stelpu sem æfa ekki íþróttir og eiga marga vini sem drekka áfengi og reykja sígarettur. Töluverður munur er á þessum tveim unglingum í samanburði við þá fyrri tvo. Mun meiri líkur eru á því að þessir tveir unglingar hafi reykt sígarettur. Líkurnar á því að viðkomandi strákur hafi reykt eru 91% en líkurnar á því að viðkomandi stelpa hafi reykt eru 84,7%. Þó svo að dæmið hér að ofan sé tekið eins og um sé að ræða fjóra ólíka einstaklinga þá eru þessir einstaklingar í dæminu fulltrúar ákveðins hóps og eru að sjálfsögðu margir unglingar sem falla í hvern hóp fyrir sig og standa þar með að baki þessum tölum. Samvirkniáhrif Hér að ofan hefur komið fram skýrt mynstur í áhrifum íþróttaiðkunar, áfengisneyslu og reykinga vina á áfengisneyslu og reykingar hjá unglingum. Til að greina enn betur þetta samspil þarna á milli verður gerð greining á samvirkniáhrifum. Samvirkni (e. Interaction) er þegar sambandið á milli tveggja breyta er háð áhrifum frá annarri breytu. Með öðrum orðum má segja að verið sé að athuga hvort sambandið á milli tveggja breyta sé ólíkt eftir því hvert gildið er á þriðju breytu (Cohen, J., Cohen, P., West, S. G. og Aiken, L. S.,2003). Á mynd tólf má sjá líkanið fyrir samvirkniáhrifin sem prófuð voru. Rannsakað var hvort sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglingsins, ásamt sambandsins á milli reykinga vina og reykinga unglingsins, sé ólíkt farið eftir því hversu oft unglingarnir æfa íþróttir með íþróttafélagi. Að auki verður stjórnað fyrir kyni og bekk. Áfengisneysla vina/Reykingar vina è Áfengisneysla/Reykingar unglings é Íþróttaiðkun með íþróttafélagi Mynd 12. Líkan fyrir samvirkni Í töflu átta má sjá niðurstöður fyrir samvirkniáhrif íþróttaiðkunar og áfengisneyslu vina á áfengisneyslu unglinga eftir að stjórnað hefur verið fyrir kyni og bekk. Í ljós kemur að það er til staðar marktæk samvirkni þar sem margfeldisbreyturnar af 81 áfengisneyslu við íþróttaiðkun reynast vera marktækar. Þetta gefur til kynna að áhrif áfengisneyslu vina á áfengisneyslu unglinga eru ólík eftir því hversu oft unglingarnir æfa íþróttir með íþróttafélagi. Því oftar sem unglingur stundar íþróttir með íþróttafélagi því lægri er hallatalan fyrir áhrif áfengisneyslu vina á áfengisneyslu unglinga. Það þýðir að sambandið á milli breytanna sé minna því oftar sem unglingur æfir íþróttir. Ef við skoðum R í öðru veldi þá getum við séð að þessar breytur, samvirkniáhrifin og kyn og bekkur skýra 26,8% af áfengisneyslu unglinga. Tafla 8. Niðurstöður aðhvarfsgreiningar fyrir samvirkniáhrif íþróttaiðkunar og áfengisneyslu vina á áfengisneyslu unglinga. Til þess að kafa dýpra í samvirknina er gagnlegt að skoða hvernig skurðpunktur og hallatala fyrir sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglinga er eftir því hversu oft unglingurinn æfir íþróttir með íþróttafélagi. Samvirknin segir að sambandið sé ólíkt en skurðpunkturinn og hallatalan segja til um hversu ólíkt sambandið er eftir íþróttaiðkun. Hér eru því gefnar upp jöfnur fyrir áhrif Háð breyta: Áfengisneysla Óstöðluð hallatala Stöðluð hallatala Íþróttaiðkun 1-‐3 í viku 0.268* 0.136 Íþróttaiðkun 4 sinnum eða oftar 0.374* 0.222 Áfengisneysla vina 0.569* 0.635 Íþróttaiðkun1-‐3Xáfengisneysla vina -‐0.214* -‐0.211 Íþróttaiðkun4+Xáfengisneysla vina -‐0.313* -‐0.350 Stelpur -‐0.094* -‐0.057 9. bekkur -‐0.050* -‐0.028 10. bekkur 0.024 0.014 Fasti jöfnu 0.402 R í öðru veldi 0.268 * P < 0.01 82 áfengisneyslu vina á áfengisneyslu unglinga eftir því hversu oft unglingarnir stunda íþróttir með íþróttafélagi. Áhrif kyns og bekkjar eru alltaf þau sömu. Hjá þeim unglingum sem stunda aldrei íþróttir með íþróttafélagi er jafnan fyrir sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglinga eftirfarandi: (Áfengisneysla unglinga)=0.402+0.569(Áfengisneysla vina) -‐0.094(stelpur)-‐0.05(9.bekkur)+0.024(10.bekkur). Hjá þeim unglingum sem stunda íþróttir með íþróttafélagi einu sinni til þrisvar sinnum í viku er jafnan fyrir sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglinga eftirfarandi: (Áfengisneysla unglinga)=0.67+0.328(Áfengisneysla vina) -‐0.094(stelpur)-‐0.05(9.bekkur)+0.024(10.bekkur). Hjá þeim unglingum sem stunda íþróttir með íþróttafélagi fjórum sinnum í viku eða oftar er jafnan fyrir sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglinga eftirfarandi: (Áfengisneysla unglinga)=0.78+0.256(Áfengisneysla vina) -‐0.094(stelpur)-‐0.05(9.bekkur)+0.024(10.bekkur). Þessar niðurstöður sýna skýrt að sambandið er ólíkt eftir því hversu oft unglingarnir stunda íþróttir með íþróttfélagi, þetta má sjá á hallatölunum fyrir sambandið. Hallatalan fyrir þá unglinga sem æfa aldrei íþróttir er hæst og er því mesta sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglinga meðal þeirra sem aldrei æfa íþróttir. Þessar niðurstöður má sjá enn betur myndrænt á mynd þrettán. Á myndinni má sjá sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglings aðskilið fyrir þessa þrjá hópa, þá sem æfa aldrei íþróttir, þá sem æfa einu sinni til þrisvar sinnum í viku og þá sem æfa fjórum sinnum í viku eða oftar. Greinilega sést á myndinni að línurnar fyrir hópana þrjá eru mjög ólíkar. Áfengisneysla vina hefur ólík áhrif á áfengisneyslu unglings eftir því hvort hann sé í íþróttum og einnig eftir því hversu oft hann hann stundar íþróttir. Áfengisneysla vina hefur áberandi mest áhrif á áfengisneyslu unglinga meðal þeirra sem æfa aldrei íþróttir. 83 Töluvert minni munur er á áhrifunum hjá þeim sem æfa einu sinni til þrisvar í viku miðað við þá sem æfa fjórum sinnum í viku eða oftar. Áfengisneysla vina hefur mun minni áhrif á áfengisneyslu unglingsins ef unglingurinn æfir íþróttir fjórum sinnum í viku eða oftar. Það þýðir að unglingar í skipulögðu íþróttastarfi eru ekki eins móttækilegir fyrir áhrifum vina á áfengisneyslu. Þeir unglingar sem eru í íþróttum eru ekki eins líklegir og þeir sem ekki eru í íþróttum til þess að byrja að neyta áfengis ef þeir eiga vini sem gera það. Mynd 13. Aðhvarfslínur fyrir sambandið á milli áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglinga eftir íþróttiðkun Einnig reynist vera marktæk samvirkni fyrir áhrif íþróttaiðkunar og reykinga vina á reykingar unglinga eftir að stjórnað hefur verið fyrir kyni og bekk. Þessar niðurstöður má sjá í töflu níu. Þar sem hallastuðlarnir eru hærri hér fyrir reykingar heldur en áfengisneyslu má segja að samvirknin sé sterkari varðandi reykingar í samanburði við áfengisneyslu, íþróttaiðkun hefur því meiri áhrif á sambandið á milli reykinga vina og reykinga heldur en á sambandið milli áfengisneyslu og áfengisneyslu vina. B=0.57 B=0.33 B=0.26 0 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 Áf en gi sn ey sl a u ng lin ga Áfengisneysla vina Samband áfengisneyslu vina og áfengisneyslu unglinga elir íþróaaiðkun Aldrei 1-‐3 sinnum í viku 4 sinnum í viku eða olar 84 Niðurstöðurnar gefa til kynna að áhrif reykinga vina á reykingar unglinga eru ólík eftir því hvort unglingarnir hversu oft unglingarnir æfa íþróttir með íþróttafélagi. Því oftar sem unglingur æfir íþróttir með íþróttafélagi því minna er sambandið á milli reykinga vina og reykinga unglinga. R í öðru veldi sýnir að samvirkniáhrif íþróttaiðkunar og reykinga vina ásamt kyni og bekk skýra 33% af reykingum unglinga. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|