O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi
Yüklə 18,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
T A N A M U SK U L L A R I Tana muskullari ko'krak, qorin va orqa muskullaridan tuzilgan. Orqa muskullari yuza va chuqur guruh muskullaridan iborat. Orqaning yuza muskullari T r a p e t s i y a s i m o n m u s k u l ensa suyagining g'adir-budur chizig'idan, ensa boylamidan barcha ko'krak umurtqalarining qirrali o'siq- www.ziyouz.com kutubxonasi laridan boshlanadi. O'mrov suyagining akromial tomondagi qismiga — ko'krakning baland qirrasiga yopishadi (73-rasm). Funksiyasi. Muskulning yuqori qismi qisqarganda yelka kamarini (kurak va o'mrov suyaklarini) yuqoriga ko'taradi. Qo'lni yuqoriga ko'tarishda qatnashib, kurakning past burchagini tashqariga tortadi. Trapetsiyasimon muskulning pastki qismi qisqarsa, kurak pastga tor- tiladi. Ikki tomondagi mus kulning ham m a tolalari qisqarsa, ikkala kurak bir- biriga (umurtqa pog'onasi- ga) yaqinlashadi. O r q a n i n g s e r b a r m u s k u l i orqa tomonning pastki qismini qoplab, teri ostida (yuzada) yotadi. Bu m u sk u l p a s tk i to 'r t t a k o 'k ra k um u rtq asin in g , barcha bel umurtqalarining qirrali o'siqlaridan, yonbosh suyagining tashqi qirrasidan va pastki to'rtta qovurg'a- dan boshlanadi. Muskul tolalari pastdan yuqoriga va lateral tomonga yo'nalib yi- g 'ilib asta-sekin xipcha tog'ayga o'tadi va yelka su yagining kichik g 'a d ir- budur qirrasiga yopishadi. Funksiyasi. Muskul qis qarib yuqoriga ko'tarilgan qo'lni pastga, orqaga torta di. Agar qo'l qimirlamay 73-rasm . Orqa yuza muskullari. 1, 9 - tra p etsiy a sim o n m uskul; 2, 3 - rom bsim on m uskullar; 4 - orqanin g serbar m usku li; 5 - orqa fassiyasi; 6 - orqaning pastki tishli m uskuli; 7 - katta yum aloq muskul; 8 - d e lt a s im o n muskul; 1 0 - to'sh- o'm rov so'r g 'ich sim o n muskuli; 11 - boshning tasma muskuli; 12 - boshning qirrali m uskuli. tursa, ko'krak qafasi kengayadi, tana qo'lga yaqinlashadi. R o m b s i m o n m u s k u l l a r pastki ikkita bo'yin va yuqorigi to'rtta ko'krak umurtqalarining qirrali o'siqlaridan boshlanib, kurakning medial chetiga yopishadi. Funksiyasi. Kurakni medial tomonga va yuqoriga tortadi. K u r a k n i k o ' t a r u v c h i m u s k u l yuqoridagi to'rtta bo'yin umurtqasining ko'ndalang o'sig'idan boshlanib, kurakning yuqori bur- chagiga yopishadi. Funksiyasi. Kurakni yuqoriga ko'taradi. www.ziyouz.com kutubxonasi O r q a n i n g y u q o r i t i s h l i m u s k u l i pastki ikkita bo'yin va yuqori ikkita ko'krak umurtqasining qirrali o'siqlaridan boshlanib, II—V qovurg'alarning orqa tomoniga yopishadi. Funksiyasi. Qovurg'alarni ko'taradi. O r q a n i n g p a s t k i t i s h l i m u s к u 1 i . Pastki ikkita ko'krak va yuqoridagi ikkita bel umurtqalari ro'parasida fassiyadan boshlanib, IX— XII qovurg'alarga yopishadi. Funksiyasi. Pastki qovurg'alarni pastga tortadi. Orqaning chuqur muskullari O r q a n i n g c h u q u r m u s k u l l a r i umurtqa pog'onasining ikki yonboshida umurtqalarning qirrali o'siqlari bilan qovurg'alar burchagi- ning o'rtasida hosil bo'lgan egatchalarda joylashgan. Ular lateral va me dial tutamlardan tuzilgan uzun va chuqurda joylashgan mayda-kalta muskullardan iborat. Lateral tutam bir necha muskullardan tuzilgan. U m u r t q a p o g ' o n a s i n i t i k l o v c h i m u s k u l l a r . Dumg'azaning orqa sathidan, bel umurtqalarining ko'ndalang o'siqlari dan, yonbosh suyagining tashqi qirrasidan va kurak-bel fassiyasidan bosh lanib, yuqoriga ko'tariladi va ensa suyagigacha yetib boradi. Bu muskul yopishadigan joyiga qarab uch qismga bo'linadi. 1) Y o n b o s h q o v u r g ' a m u s k u l i asosan qovurg'alarga yopi shadi. 2 ) Uz u n m u s k u l medial joylashgan bo'lib, umurtqalarning ko'nda lang o'siqlariga yopishadi. 3) Q i r r a l i m u s k u l qirrali o'siqlar ustida medial joylashgan bo'lib, umurtqalarning qirrali o'siqlariga yopishadi. Funksiyasi. Muskul ikki tomondan baravar qisqarsa, gavdani tik saqlaydi. Bir tomondagi muskul qisqarsa, umurtqa pog'onasini, boshni qisqargan tomonga bukadi. M e d i a l t r a k t m u s k u l bir qancha mayda muskullardan tuzil gan bo'lib, umurtqa pog'onasini tiklovchi muskulning ostida joylashgan. K o ' n d a l a n g q i r r a l i m u s k u l umurtqalarning ko'ndalang o'siqlaridan boshlanib, yuqoriga yo'naladi va umurtqalarning qirrali o'siq lariga yopishadi. Q i r r a l a r a r o m u s k u l ikkita yonma-yon joylashgan umurtqa- laming qirrali o'siqlari orasida joylashgan. B o s h n i n g o r q a k a t t a va k i c h i k t o ' g ' r i m u s k u l l a ri I va II bo'yin umurtqalaridan boshlanib, ensa suyagiga borib yopishadi. Bulardan tashqari, I va II bo'yin umurtqasi o'rtasida boshning pastki qiyshiq muskuli joylashgan. Bu muskullar boshni vertikal ushlashda, orqaga va yonboshga burishda qatnashadi. www.ziyouz.com kutubxonasi B o ' y i n v a b o s h n i n g t a s m a m u s k u l l a r i pastki beshta bo'yin va yuqoridagi oltita ko'krak umurtqalarining qirrali o'siqlaridan boshlanib, ensa suyagiga va chakka suyagining so'rg'ichsimon o'sig'iga yopishadi. Funksiyasi. Ikki tomonlama qisqarib, boshni orqaga bukishga yordam bersa, bir tomonlama qisqarib, boshni o'sha tomonga egadi. Orqa fassiyasi. Orqada yuza va ko'krak-bel fassiyalari tafovut etiladi. Teri ostida yuza joylashgan orqaning yuza fassiyasi trapetsiyasimon va orqaning serbar muskullarini ustidan o'raydi. Ko'krak-bel fassiyasi xiyla qalin bo'lib, ikki varaqqa bo'linadi. Yuza varag'i umurtqa pog'onasini tiklovchi muskulni ustki tomonidan, chuqur varag'i esa shu muskulni ostki tomonidan o'rab, orqaning chuqu Tananing old tomonidagi muskullar Tananing old tomonidagi muskul lar ko'krak va qorin muskullaridan iborat (74-rasm). Ko'krak muskullari K o ' k r a k m u s k u l l a r i ikki guruhdan tuzilgan bo'lib, birinchi guruh yuza serbar m uskullardan tashkil topgan. Ikkinchi guruh muskullari esa chuqur joylashgan ko'krak qafasining xususiy muskullaridir. Ko'krak qafasining yuza muskul lari embrionning rivojlanish jarayoni da dastavval qo'lda paydo bo'lib, keyin ko'krak qafasiga ko'chadi. K o ' k r a k n i n g k a t t a m u s k u l i o'mrov suyagining medial qis midan, to'sh suyagining dastasidan, II— VII qovurg'alarning tog'ay qis midan va qorin to'g'ri muskuli qinining oldingi devoridan boshlanib, yelka su yagi katta do'mbog'ining g'adir-budur qirrasiga yopishadi. Funksiyasi. Yuqoriga ko'tarilgan q o 'lni pastga tortadi va ko'krakka yaqinlashtiradi. Pastga tushirilgan qo'lni ichkariga buradi. Q o'l qimirla- muskuliga qin hosil qiladi. 74-rasm . Tananing old tom onidagi m uskullari. / - i k k i qorinli muskul; 2 - j a q - t i l osti m uskuli; 3 - teri osti m uskuli; 4; 6 - to ‘sh-til osti m uskuli; 5 - to'sh -o'm rov so'rg'ich sim on m uskuli; 7 - deltasim on muskul; 8 - ko'krakning katta muskuli; 9 - q o r in n in g tashqi q iysh iq m uskuli; 1 0 - qorin to 'g 'ri m uskulining qini; 11, 1 3 - c h o v b o y l a m i ; / 2 - u r u g ' tizim chasi; 14 - qorinning ichki qiyshiq m uskuli; / 5 - q o v u r g 'a oraliq m uskul lari; 16 - ko'krakning kichik m uskuli. www.ziyouz.com kutubxonasi magan paytda qovurg‘alami ko'tarib, nafas olishga yordam beradi. K o ' k r a k n i n g k i c h i k m u s k u l i ko'krakning katta muskuli ostida yotadi. II— V qovurg'alardan boshlanib, kurakning tumshuqsimon o'sig'iga yopishadi. Funksiyasi. Muskul qisqarib, yelka kamarini pastga tortsa, qo'l qimir- lamay turganda qovurg'alarni ko'tarib, ko'krak qafasini kengaytiradi, na fas olishga yordamlashadi. O ' m r o v o s t i m u s к u 1 i o'mrov suyagidan boshlanib I qovurg'aga yopishadi. Funksiyasi. O'mrov suyagini pastga tortadi. O l d i n g i t i s h l i m u s k u l yuqori qovurg'alarning 8 yoki 9 tasi- dan alohida tishlar (bo'laklar) shaklida boshlanib, kurakning medial chetiga yopishadi. Funksiyasi. Muskul qisqarib, kurakning pastki burchagini oldinga buradi va qo'lni yuqoriga ko'taradi. Q o'l qimirlamay turganda qovurg'alarni ko'tarib nafas olishga yordam beradi. Ko'krak qafasining xususiy muskullari Q o v u r g ' a l a r a r o t a s h q i m u s k u l l a r ning tolalari yuqori dan pastga va orqadan oldinga yo'nalgan bo'lib, yuqoridagi qovurg'a pastki chetining tashqi yuzasidan boshlanib, pastdagi qovurg'aning yuqori chetiga yopishadi. Bu xildagi muskullar umurtqa pog'onasi bilan qovurg'a ning tog'ay oralig'ida joylashgan bo'ladi. Funksiyasi. Qovurg'alarni ko'taradi. Q o v u r g ' a l a r a r o i c h k i m u s k u l l a r qovurg'a oralig'ining to'sh suyagi bilan qovurg'a burchagining o'rtasidagi masofani to'ldirib turadi. Muskul tolalari pastdan yuqoriga va oldindan orqaga yo'nalgan. Ichki qovurg'aaro muskul pastki qovurg'aning ustki chetidan boshlanib, ustki qovurg'aning pastki chetiga yopishadi. Funksiyasi. Qovurg'alarni pastga tortadi. K o ' k r a k - q o r i n t o ' s i g ' i - d i a f r a g m a yupqa muskuldan tuzilgan bo'lib, ko'krak qafasi tomonga gumbaz hosil qilib joylashgan. Diafragmaning o'rta (markaz) qismi paydan tuzilgan. Chetlari esa mus kul tolalaridan iborat bo'lib, bel, qovurg'a va to'sh qismlari tafovut qili nadi. Qovurg'a bilan bel qismi oralig'ida, qovurg'a qismi bilan to'sh qismi oralig'ida uchburchak shaklidagi yoriqlar bo'lib, ulardan qon to mirlar va nervlar o'tadi. Ba’zan qorin bo'shlig'ida bosim haddan tashqari oshib ketsa, ichak yoki qorin charvisi ana shu teshiklar orqali ko'krak bo'shlig'i tomonga yo'nalib, diafragma churrasi paydo bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, diafragmaning muskul qismida aorta, qizilo'ngach o'tadigan teshiklar va pay qismida pastki g'ovak vena teshigi mavjud. Funksiyasi. Diafragma qisqarib, gumbazi yassilanadi va ko'krak qafasi kengayib, nafas olishga yordam beradi. www.ziyouz.com kutubxonasi K o ‘ k r a k f a s s i y a s i — ko ‘krak muskullarining uchta: yuza, xu susiy va k o ‘krak qafasining ichki yuzasini qoplovchi ko'krak fassiyasi tafovut qilinadi; ulardan biri teri osti fassiyasi bo'lib, odatda, teri osti yog' qavatining ostida joylashib, ko'krak muskullarini ustki tomondan qoplab, qo'shni soha tomonga yo'naladi. K o'krak xususiy fassiyasi ko'krak katta muskulining tepa qirrasiga kelganda ikki varaqqa ajralib, muskulni old va orqa tomondan o'rab, qin hosil qiladi. Xususiy fassiyaning chuqur varag'i ko'krakning kichik muskuli bilan o'm rov osti muskuli sohasiga yaqinlashib, qalinlashadi va ko'krak-o'm rov fassiyasi nomi bilan ataladi. Ko'krak fassiyasi ko'krak qafasining devorini ichki tomondan o'rab turadi. Qorin muskullari Qorin ko'krak qafasining pastki chegarasi (teshigi) bilan chanoqning ustki chegarasi o'rtasida joylashgan. Qorin bo'shlig'ini oldi, ikki yonboshi va qisman orqa tomonidan qorin muskullari qoplab turadi (75-rasm). Q o r i n n i n g t a s h q i q i y s h i q m u s k u l i k o 'k r a k q a fa sin in g p astk i sakkizta qovurg'asidan tishlar bilan boshlanib, muskulning p a stk i tu ta m la ri y o n b o s h suyagi qirrasining tashqi la- biga yopishadi. Qolgan o'rta qismi muskul tolalari yassi p a y g a a y la n ib , q o rin n in g to 'g 'ri muskuli ustidan o'tib, qarama-qarshi tomondagi shu nomli muskul payi (aponev- ro z) b ila n o 'r t a c h iz iq d a tutashib, oq chiziqni hosil etishda qatnashadi. Q o rin ta s h q i m u s k u l payining pastki qismi yonbosh suyagining tepa do'ngi bilan qov suyagining do'm boqchasi o'rtasida taranglashib qalinla shadi va ichkariga qarab tar- novsimon ariqcha hosil qilib tutashadi. Shunday qilib, chov boylami hosil bo'ladi. Q o r i n n i n g i c h k i q i y s h i q m u s k u l i qorin- 7 - 75-rasm. Qorin muskullari. I - ko'krakning katta muskuli; 2 - qorinning tashqi qiyshiq muskuli; 3 - qorinning to ‘g ‘ri muskuli; 4 - piramidasimon muskul; 5 -q orin n in g oq chizig'i; 6 - qorin to'g'ri muskulining qini; 7 - yarim aylana chiziq; 8 - qorinning ko'ndalang muskuli; 9 - yarim oysimon chiziq. www.ziyouz.com kutubxonasi ning tashqi qiyshiq muskuli ostida joylashgan bo'lib, yonbosh suyagining qirrasidan, chov boylamining tashqi 2/3 qismidan va ko'krak-bel fassiyasidan boshlanib, yuqoriga ko'tariladi va XII, XI, X qovurg'alarga yopishadi. Muskul tolalarining pastki tutamlari qorin to 'g 'ri muskuli chetiga yaqin- lashganda serbar pay (aponevroz)ga aylanadi va ikki varaqqa bo'linadi. Aponevrozning oldingi varag'i qorin to 'g 'ri muskulining old tomonidan, orqa varag'i esa muskulning orqa tomonidan o'tib, muskulning medial qirrasiga borganda qo'shilib, yana bitta aponevrozga aylanadi va qorin ning oq chizig'ini hosil qilishda qatnashadi. Q o r i n n i n g k o ' n d a l a n g m u s k u l i muskul tolalari ko 'n da lang yo'nalib, pastki oltita qovurg'aning ichkari yuzasidan, ko'krak-bel fassiyasining chuqur varag'idan, yonbosh suyagining qirrasidan boshla nib, qorin devorining old qismiga borganda muskul tolalari serbar payga aylanadi va qorin to 'g 'ri muskulining orqa tomonidan o'tib, qarama- qarshi joylashgan shu nomli aponevroz bilan tutashadi hamda qorinning oq chizig'ini hosil qilishda qatnashadi. Qorin ko'ndalang muskulini ichkari tomondan qorinning ko'ndalang fassiyasi qoplab turadi. Q o r i n n i n g t o ' g ' r i m u s к u 1 i qorin devorining oldingi qismi da joylashgan. Pastki V, VI va VII qovurg'alarning tog'ay qismi ichki yuzasidan va to 'sh suyagining xanjarsimon o'sig 'id an boshlanib, qov suyagiga kelib yopishadi. Muskul tolalarining uch-to'rt yerida pay bel- bog'lari uchraydi. Bu belbog'lar muskul tolalarining mustahkam bo'lishini ta’minlaydi. P i r a m i d a s i m o n m u s k u l qov birlashmasidan boshlanib, qorin ning oq chizig'iga yopishadi. B e l n i n g k v a d r a t s i m o n m u s k u l i qorin bo'shlig'ining orqa sohasida joylashgan bo'lib, yonbosh suyagining qirrasidan boshlanadi va bel umurtqalarining ko'ndalang o'siqlariga tepadan XII qovurg'aga yopishadi. Q o r i n d e v o r i n i n g f a s s i y a l a r i . Odam organizmining boshqa sohalari singari yuza, xususiy va chuqur joylashgan fassiyalari tafovut qilinadi. Yuza yoki teri osti fassiyasi teri osti yog' qavatida joylashgan. Qorin devorining xususiy fassiyasi uch varaqdan iborat bo'lib, qorinning tashqi qiyshiq muskuli, qorinning ichki qiyshiq muskuli va qorinning ko'ndalang muskulini tashqi tomondan o'rab turadi. Qorin devorini ichki tomondan o'rab turgan fassiya joylashgan sohasiga qarab turlicha nom bilan ataladi. Jumladan, diafragma o'rab turgan qorin fassiyasi diafragma fassiyasi, qorin ko'ndalang muskulini o'ragan qismi qorinning ko'ndalang fassiyasi, yonbosh muskulini o'ragan qismi yonbosh fassiyasi deb ataladi. Qorin muskullarining funksiyasi: qorin muskullari qisqarganda qorin bo'lagi torayib, bosimi oshadi, bu hoi ayollarda tug'ish aktini, defekatsiya (hojat) va qusish jarayonlarini osonlashtiradi, ya’ni kuchanish yuzaga www.ziyouz.com kutubxonasi keladi. Bundan tashqari, qorin muskullari qisqarib tanani oldinga bukish, bir tom onlam a qisqarib, tanani burish vazifalarini bajaradi. Nihoyat, qovurg'alarni pastga tortib, ko'krak qafasini toraytiradi, nafas chiqarishga yordamlashadi. Qorin to‘g‘ri muskulining qini Qorin to 'g 'ri muskulini fibroz xalta o'rab turadi. T o 'g 'ri muskul qini (76-rasm) kindikdan yuqorida va pastda turlicha tuzilgan. Jum ladan, kindikdan yuqorida to 'g 'ri muskul qinining oldingi devori - qorin tashqi qiyshiq muskuli aponevrozi to 'g 'ri muskul old tomonidan o'tadi. Q orin ning ichki qiyshiq mus kuli aponevrozi esa qorin to 'g 'ri muskulining che tig a k e lg a n d a ik k i varaqqa bo'linib, bittasi to'g'ri muskulning old to monidan, ikkinchisi esa orqa tom onidan o 'tib , muskulning medial chek- kasida o 'z a ro tutashib, so'ngra qorin oq chizig'i ni hosil qilishda qatnasha- 76-rasm. Qorin to'g'ri muskulining qini. di. Q o rin k o 'n d a la n g 1 -t e r i qavati; 2 -q orin n in g oq chizig'i; 3 - qorinning muskulining aponevrozi tash4 ‘ Ч‘У5ЫЧ muskuli; 4 -q orin n in g ichki qiyshiq mus- , t . l i - kuli; 5 -qorinning ko'ndalang muskuli; 6 -q o rin to'g'ri to g Г 1 muskulning orqa mu^iining qjnj; 7 _ qorin to'g'ri muskuli qinining orqa tomonidan (ichki qiyshiq devori; 8 - qorin pardasi fassiyasi; 9 -q o r in tepasidagi m uskul apo n ev ro zid an pastki arteriya. keyin) o'tadi. Kindikdan 4— 5 sm pastroqda uchala serbar muskul aponevrozi to 'g 'ri muskulning oldingi tomonidan o'tadi. Qorin to 'g 'ri muskuli qinining orqa devori esa faqat qorin fassiyasi hisobiga tuziladi. Q o r i n n i n g o q c h i z i g ' i . Qorin serbar muskullarining aponev- rozlari qorin to 'g 'ri muskullari qinini hosil qilib, uning medial chekkasi- ga kelganda ikkala tomondagi aponevrozlar o'zaro birlashib, oq chiziqqa aylanadi. Qorin oq chizig'i to'sh suyagining xanjarsimon o'sig'idan qov suyagi birlashmasigacha tortilgan. Oq chiziqning o'rtasida kindik halqasi bor. Qorin oq chizig'ida qon tomir va nerv tolalari kam bo'ladi. Kindik, odatda, bola tug'ilgandan keyin kindik tizimchasi kesilishidan hosil bo'lgan chandiqdir. Kindik tizimchasi pardaga o'ralgan qon tom ir- laridan tuzilgan b o 'lib , bola tu g 'ilg un ch a ana shu qon tom irlardan oziqlanib o'sadi. www.ziyouz.com kutubxonasi C h o v k a n a l i (77-rasm) chov sohasida, qorin serbar muskullari- ning pastki qismlari orasida hosil b o ‘lib, undan ayollarda bachadonning yumaloq boylami, erkaklarda esa urug* tizimchasi o'tadi. Chov kanali- ning ikkita (ichki va tashqi) teshigi va to'rtta devori bor. Chov kanali- 1 ning ichki chuqur teshigi qorin de- 2 vorining lateral tomonida joylash gan bo'lib, qorin bo'sh lig'ida qorin 3 ichki fassiyasining qalin tortib chu- 4 qurlashgan qismi bilan qoplangan. 5 K analning tashqi (yuza) teshigi g to'rtta devor bilan chegaralanib tu radi. Jumladan, lateral va medial 7 devorlari qorin tashqi qiyshiq mus kuli aponevrozining ikkiga ajralgan qismi (aponevroz oyoqchalari) dan 77-rasm. Chov kanali. iborat. Medial aponevroz oyoqcha l - qorinning oq chizig'i; 2 - qorinning tashqi qov birlashmasiga, lateral oyoqchasi q iy sh iq m u sk u li a p o n e v r o z i; 3 - c h o v esa qov do'm boqchasiga yopisha- boylam ining m edial qismi; 4 - qaytuvchi ,* A , , boylam; 5 - chov boylainining lateral qismi; d , ‘ Aponevroz oyoqchalar tepa to- 6 - u r u g ' tizim chasi; 7 - ushlab turuvchi mondan oyoqchalararo fibroz tola- muskul; 8 - katta yashirin vena; 9, 1 0 - lar bilan birlashsa, past tomondan ovalsimon bo'shliq qirrasi; / / - s o n venasi. qaytuvchi boylam bilan chegarala- 1 2 -ic h k i teshik. na(jj Chov kanali pastki devorini chov boylami, oldingi devorini qorin tashqi qiyshiq muskuli aponevrozi ning chov sohasi, yuqoridan qorinning ichki qiyshiq muskuli bilan ko'nda lang m uskullaming pastki tutamlari, orqa devorini esa qorin ichki fassiyasi chegaralab turadi. Chov kanali qorin devorining eng b o'sh qismlaridan bo'lib, qorin bo'shlig'i bosimi oshganda kanal orqali churra (grija) tushishi mumkin. Yüklə 18,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|